An Introdvction of the Eyght Partes of ſpeche, and the Conſtruction of the ſame, compiled and ſette fo𝔯the by the commaūdement of our moſt gracious ſouerayne lo𝔯de the king

Document TypeSemi-diplomatic
CodeLily
PrinterThomas Berthelet
Typeprint
Year1542
PlaceLondon
Other editions:
  • translation
  • modernised

AN INTRODVCTION OF THE EYGHT PARTES OF ſpeche, and the Conſtruction of the ſame, compiled and ſette fo𝔯the by the commaūdement of our moſt gracious ſouerayne lo𝔯de the king.

ANNO. MD.XLII. {n. p.}

 

HENRY THE .VIII. BY THE GRACE OF GOD KYNG of Englād, Fraunce, and Ireland, defendour of the feithe, and of the church of England, and alſo of Irelande, in erth the ſup𝔯eme hed, to all ſchoolemaiſters and teachers of grammer within this his realm greetynge. Emong the manyfolde buſines and moſte weyghty affay𝔯es, appertaynyng to our regall auctoritee and offyce, we fo𝔯gette not the tend𝔯e babes, and the youth of our realme, whoſe good education and godly b𝔯yngyng vp, is a greate furniture to the ſame and cauſe of moche goodneſſe. And to the intent that hereafter they may the mo𝔯e readily and eaſily attein the rudymentes of the latyne toung, without greate hynderaunce, which heretofo𝔯e hath been, th𝔯ough the diuerſitie of grammers and teachynges: we will and commaunde, and ſtreightly charge al you ſchoolemaiſters and teachers of grāmer within this our realme, and other our dominions, as ye intend to auoyde our diſpleaſure, and haue our fauour, to teache and learne your ſcholars this englyſſhe introduction here enſuing, and the latyne grammer annexed to the ſame, and none other, which we haue cauſed fo𝔯 your eaſe, and your ſcholars ſpedy p𝔯eferment b𝔯yefely and playnely to be compyled and ſet fo𝔯th. Fayle not to apply your ſcholars in lernynge and godly education. {n. p.}

 

TO THE REDER

ALBEIT THIS Realme of Englande hath iuſte cauſe to thynke it ſelfe moſte bounden to the goodnes of God, fo𝔯 manifolde and ſund𝔯y benefittes receyued of his ineſtimable boūtifulneſſe, yet if we wyl wey the iuſt valu of thynges in an equall balance, as a certayn wyſe Phyloſopher dyd, whiche affirmed that realme to be moſt happy, where as eyther a wiſe and a lerned man had the rule, o𝔯 the ruler applyed hym ſelfe to wyſedom, and lernynge: we may perceyue vs engliſhmen, in nothyng ſo fo𝔯tunate, as in that we haue a kyng 𝔈 gouernour, both of excellente wyſedome, lernyng and vertu, and alſo of great ſtudy 𝔈 diligence to encreace the ſame, whoſe kyngly qualities, whan they ſhal here after by ſuch godly monumentes, as his maieſty ſhal leaue behynd hym, appere ſo playnly to his poſteritie, as we now p𝔯eſently ſee thynges, many of them alredy don, ſom indoing, and mo ſhal ſee, which his maieſtie by the grace of god, entendeth hereafter to do: out of queſtyon al haue gone befo𝔯e hym, may wel appere but ſhadowes. And to leaue the large fieldes of his p𝔯yncely actes, wherein the wyſest 𝔈 beſt lerned myght walke tyll wyt and eloquence were bothe wery, what conſtant iudgement, 𝔈 what p𝔯ofound knowlege hath his maieſty ſhewed 𝔈 declared to all the wo𝔯ld, in this varietie of iugementes and lerninges? and what peynes, ſtudy and trauayle doth he take, to b𝔯yng thynges farre out of ſquare to a confo𝔯mitie, and to take good heede of Ch𝔯iſtis churche to lead his flock into {n. p.} the folde of tru doctrine, hurdels of ſame ſo wel vnderpyght, the wolues ſhal not be able to ouerth𝔯owe them? And as his maieſty purpoſeth to eſtablyſhe his people in one conſent and harmony of pure 𝔈 tru relygion: ſo his tender goodness toward the youth 𝔈 chyldhode of his realme, entēdeth to haue it b𝔯ought vp vnder one abſolute and vnifo𝔯me ſo𝔯te of lernynge. Fo𝔯 his maieſtie conſideryng the great encomb𝔯ance and confuſion of the yong and tender wittes, by reaſon of the diuerſity of grammer rules 𝔈 teachinges (Fo𝔯 heretofo𝔯e euery maiſter had his grāmer, and euery ſchole dyuers teachynges, and chaungyng of maiſters and ſcholes dyd many tymes vtterly dull and vndo good wyttes) hath appoynted certein lerned men mete fo𝔯 ſuche a purpoſe, to compile one b𝔯yef, plaine, 𝔈 vnifo𝔯me grāmer, whiche onely (al other ſet a part) fo𝔯 the mo𝔯e ſpedyneſſe, and leſſe trouble of yong wittes, his hyghnes hath commanded all ſholemayſters and teachers of grāmer within this his realme, and other his dominions, to teache their ſcholers. Nowe conſider you fathers in this realme, howe moche ye be boūd to ſuch a gratious kyng, whoſe care is not onely fo𝔯 you, but fo𝔯 your poſterity alſo, and your tēder babes. And you ſcholemaiſters of England, to whome the cure and education of tender youthe is commytted, with what great ſtudy and dylygence ought you to folowe the example of our moſt gratious ſouerayne? which among the infinite buſynes apperteinyng to his regall office, ſo erneſtly mindeth the wel b𝔯yngyng vp of youthe, in lernyng and vertue? Howe glad howe deſirous ought you to be, not only to do this his gracis cōmaūdment {n. p.} but alſo buſylye to applye your ſelues, to trade and b𝔯yng vp your ſcholers in good maners, in knowlege of tōges, and ſciences? And ſomewhat to declare vnto you the condition 𝔈 qualitie of this grammer, ye ſhall vnderſtand, that the .viii. partes of ſpech, and the Conſtruction of the ſame, be not here ſet fo𝔯th in englyſſhe at large, but compendyouſly 𝔈 b𝔯iefely fo𝔯 the weake capacitie of yong and tender wyttes. And therfo𝔯e if any thyng ſemeth here to want in this englyſhe Introductions, ye ſhall vnderſtande, it was left out of purpoſe, and ſhall be ſupplied in the latyn rules made fo𝔯 the ſame intent, whiche chyld𝔯en ſhal be apte to lerne, what tyme they ſhall haue competent vnderſtandyng by theſe fo𝔯mer rudimentes. You tender babes of Englande, ſhake of ſlouthfulnes, ſet wantonnes a parte, apply your wyttes holy to lernyng and vertue, wherby you maye doo youre duetye to god and your kyng, make gladde your parentes, p𝔯ofytte your ſelues, and moche auaunce the common weale of your countrey. Let noble p𝔯ynce Edwarde encourage your tēder hartes, a p𝔯ynce of greate towardnes, a p𝔯ynce in whome god hath pow𝔯ed his graces abundantly, a p𝔯ince framed of ſuche perfectnes of nature, that he is lyke by the grace of god, to enſue the ſteppes of his fathers wyſedome, lernynge, and vertue, and is nowe almoſt in a redyneſſe, to rounne in the ſame raſe of lernyng with you. Fo𝔯 whom ye haue great cauſe to p𝔯aye that he may be the ſoonne of a longe lyuyng father.

 

Lerne dylygently.

 

Loue God entierly.

{n. p.}

 

AD PVBEM ANGLICAM

HEXASTICON.

O TVA parue puer non parua eſt gloria, Rex eſt

Commoda qui ſtudiis proſpicit ampla tuis.

Rex magnus tibi parue puer, Rex porrigit ultro

Dulcia nectareæ pocula grammaticæ.

Accipe munifici dulciſsima pocula regis,

Hæc hauri, hæc auidis faucibus ebibito.

 

GOD SAVE THE KYNG {n. p.}

 

AN INTRODVCTION

of the eighte partes of ſpeche.

IN ſpeche be theſe .viii. partes folovvyng.

 

Nowne

 

 

 

Aduerbe

 

 

vndeclyned.

P𝔯onowne

declyned.

Coniunction

Uerbe

 

P𝔯epoſition

Participle

 

Interiection

 

 

Of the novvne.

A NOVVNE IS the name of a thyng that maye bee ſeen, felt, heard o𝔯 vnderſtand. As the name of my hande in latine is Manus. The name of an howſe, is Domus. The name of goodneſſe is Bonitas.

Of nownes ſome be ſubſtantiues ſome be adiectiues.

A nowne ſubſtantiue is, that ſtandeth by hym ſelf, and requireth not an other woo𝔯de to be ioyned with hym, as Homo a manne, and it is declyned with one article, as hic Magiſter, a maiſter, o𝔯 with twoo, as hic & hęc parens, a father o𝔯 mother.

Anowne adiectiue is, that can not ſtand by hym ſelfe, bur requireth to be ioyned with an other wo𝔯de, as Bonus good, Pulcher fay𝔯e. And it is declyned, ether with th𝔯ee termynations, as Bonus, bona, bonum, o𝔯els with th𝔯ee articles, as Hic hæc & hoc felix, happy, hic & hæc leuis, & hoc leue, lyght.

A nowne ſubſtantiue, either is p𝔯oper to the thyng, that it betokeneth, as Edouardus is my p𝔯oper name, {n. p.} O𝔯 it is common to mo, as Homo is a common name to al menne.

 

Noumbers of novvnes.

In nownes be two numbers, The ſyngular and the plurall. The ſyngular numb𝔯e ſpeketh of one as lapis, a ſtone. The plurall noumber ſpeaketh of moo than one, as lapides, ſtones.

 

Caſes of novvnes.

Nownes be declyned with ſyxe caſes ſyngularly 𝔈 plurally. The nominatyue, The Genityue, the Datiue, the Accuſatyue, the Uocatyue, and the Ablatiue.

The nominatyue caſe commeth befo𝔯e the verbe, and anſwereth to this queſtion who o𝔯 what, as Magiſter docet, the maiſter teacheth.

The genitiue caſe is knowen by this token of, and anſwereth to this queſtion, whoſe o𝔯 whereof, as Doctrina magiſtri, the learnyng of the maiſter.

The datyue caſe is knowen by this token to, and anſwereth to this queſtion, to whome, o𝔯 to what, as Do librum magiſtro. I gyue a boke to the maiſter.

The accuſatyue caſe foloweth the verbe, and aunſwereth to this queſtion, whom, o𝔯 what, as Amo magiſtrum, I love the mayſter.

The vocatyue caſe is knowen by callynge o𝔯 ſpeakyng to, as O magiſter, O maiſter.

The ablatyue caſe is commonly knowen by theſe ſygnes, in, with, th𝔯ough, fo𝔯, from, by, and than, as Cum magiſtro, With the mayſter.

 

Artycles.

Artycles be bo𝔯owed of the p𝔯onowne, and be thus declyned. {n. p.}

 

 

 

Sin.

 

Ntō hic, hęc, hoc,

 

 

Nominatiuo hi hæ hęc,

Genitiuo huius,

 

Gtō horum harū horum,

Datiuo huic,

Pl.

Datiuo his,

Actō hūc, hāc, hoc,

 

Actō hos has hæc,

Vocatiuo caret,

 

Vocatiuo caret,

Abltō hoc, hac, hoc,

 

Ablativo his.

 

Genders of novvnes.

Genders of nownes be .vii. the Maſculine, the Feminine, the neuter, the common of two, the common of th𝔯e, the doubtfull, and the Epicene.

The maſculine gender, is declyned with this artycle hic, as hic uir, a manne.

The feminine gender is declyned with this artycle hæc, as hæc mulier, a woman.

The neuter is declyned with this article hoc, as hoc ſaxum, a ſtone.

The common of two is declyned with hic & hec, as hic & hec parens.

The common of th𝔯ee is declyned with hic hæc & hoc, as hic hęc & hoc felix.

The doubtfull gender is declyned with hic o𝔯 hæc, as hic uel hęc dies, a daye.

The Epicene gend𝔯e is declyned with one artycle, 𝔈 vnder that one artycle, both kindes be ſignified, as hic paſſer, a ſparowe, hæc aquila, an egle, both he 𝔈 ſhe,

 

The declenſons of novvnes,

There be fyue declenſons of nownes.

The firſt is, whan the genitiue and the datyue caſe ſyngular ende in æ diphthong, the accuſatyue in am, the vocatiue lyke the nominatyue, the ablatyue in a, {B} The nominatiue plural in æ diphthong, the genitiue in arum, the datiue in is, the accuſatyue in as, the vocatiue lyke the nominatyue, the ablatyue in is, as in example

 

 

 

Ntō hęc muſa,

 

 

 

 

 

Ntō hæ muſæ,

 

Gtō huius ſæ,

 

Gtō harum muſarum,

Sing.

Datiuo huic ſæ,

Pl.

Datiuo his muſis,

 

Actō hanc ſam,

 

Accuſatiuo has muſas,

 

Vocatiuo o muſa,

 

Vocatiuo o muſæ,

 

Ablto ab hac muſa,

 

Ablatiuo ab his muſis.

The ſeconde is, whan the genitiue caſe ſyngular endeth in i, the datiue in o, the accuſatyue in um, the vocatiue fo𝔯 the moſte parte lyke the nomynatyue, the ablatyue in o. The nominatiue plurall in i, the genitiue in orum, the datyue in is, the accuſatyue in os, the vocatiue lyke the nominatiue, the ablatyue in is, as in example.

 

 

 

Ntō hic magiſter,

 

 

Ntō hi magiſtri,

 

Gtō huius giſtri,

 

Gtō horum ſtrorum,

Sin.

Datiuo huic ſtro,

Pl.

Datiuo his magiſtris,

 

Actō hunc ſtrum,

 

Accuſatiuo hos giſtros,

 

Vctō o magiſter,

 

Vocatiuo o magiſtri,

 

Abltō ab hoc ſtro,

 

Ablatiuo ab his giſtris.

 

HERE IS TO be noted, that whan the Nominatiue endethe in us, the vocatyue ſhall ende in e, as Nominatiuo hic dominus, uocatiuo o domine. Except Filius, that maketh o fili, and deus, that maketh o deus. Whan the nominatiue endeth in ius, if it be a p𝔯op𝔯e name of a manne, the vocatyue ſhall ende in i, as nominatiuo hic Georgius, uocatiuo o Georgi. {n. p.}

NOTE ALSO that all nownes of the neuter gender, of what declenſon ſo euer they be, haue the nominatyue, the accuſatyue, and the vocatiue lyke in bothe numb𝔯es. And in the plurall noumb𝔯e they ende all in A, as in example.

 

 

Ntō hoc regnum,

 

 

Ntō hæc regna,

 

Gtō huius regni,

 

Gtō horū regnorum,

Sing.

Datiuo huic gno,

Plur.

Datiuo his regnis,

 

Actō hoc regnum,

 

Actō hæc regna,

 

Vocatiuo o regnū,

 

Vocatiuo o regna,

 

Abltō ab hoc regno,

 

Abltō ab his regnis.

 

Except ambo & duo, whiche make the neuter gender in o, and be thus declyned.

 

Pluraliter.

 

Nominatiuo ambo, ambæ, ambo,

 

Genitiuo orum, arum, orum,

 

Datiuo obus, abus, obus,

 

Accuſatiuo bos, bas, bo,

 

Vocatiuo bo, bę, bo

 

Abltō obus, abus, obus.

Lykewyſe duo.

 

The thy𝔯de is, whan the genitiue caſe ſingular endeth in is, the datyue in i, the accuſatyue moſte cōmonly in em, and ſometyme in im, and ſometyme in bothe the vocatyue lyke the nominatiue, the ablatiue in i, ſometyme in e, ſometyme in bothe. The nomynatiue caſe pluralle in es, the genityue ſometyme in um, and ſometyme in ium, the datiue in bus, the accuſatyue in es, the vocatiue lyke the nominatyue, the ablatyue in bus, as in example, {B. ii.}

 

 

 

Ntō hic lapis,

 

 

Nominatiuo hi lapides,

 

Gtō huius dis,

 

Gtö horum lapidum,

Sing.

Datiuo huic di,

Pl.

Datiuo his lapidibus,

 

Actō hunc dem,

 

Accuſatiuo hos lapides

 

Vctō o lapis,

 

Vocatiuo o lapides,

 

Abltō ab hoc de,

 

Abltō ab his lapidibus.

 

 

 

 

 

Ntō hic & hæc parēs,

 

Ntō hi & hæ parentes,

 

Genitiuo huius rētis

 

Gtō horū & harū, tum,

 

Datiuo huic parenti,

 

Dtō his parentibus,

Sin.

Actō hūc & hāc tem,

Pl.

Actō hos & has rentes,

 

Vocatiuo o parens,

 

Vocatiuo o parentes,

 

Ablatiuo ab hoc & hac parente,

 

Ablatiuo ab his parentibus.

 

The fowerth is, whan the genitiue caſe ſyngular endeth in us, the datiue in ui, the accuſatiue in um, the vocatiue lyke the nominatiue, the ablatiue in u. The nominatyue plurall in us, the genitiue in uum, the datyue in ibus, the accuſatiue in us, the vocatiue lyke the nominatiue, the ablatiue in ibus, as in exaumple,

 

 

 

Ntō hec manus,

 

 

 

 

 

 

 

 

Ntō hæ manus,

 

Gtō huius, nus,

 

Gtō harum manuum,

Sin.

Datiuo huic ui,

Plu.

Datiuo his manibus,

 

Actō hanc num,

 

Accuſatiuo has manus,

 

Vocatiuo o nus,

 

Vocatiuo o manus,

 

Abltō ab hac nu,

 

Abltō ab his manibus.

 

The fifth is whan the genitiue 𝔈 the datyue caſe ſyngular ende in ei, the accuſatiue in em, the vocatiue lyke the nominatiue, the ablatyue in e. The nomynatyue plurall in es, the genitiue in erum, the datyue in ebas, the accuſatiue in es, the vocatyue lyke the nominatiue {n. p.} the ablatiue in ebus, as in example.

 

 

 

Ntō hic meridies,

 

 

Nominatiuo hi meridies,

 

Genitiuo huius ei,

 

Gtō horum meridierum,

Sin.

Datiuo huic ei,

Plur.

Datiuo his meridiebus,

 

Actō hunc em,

 

Actō hos meridies,

 

Vocatiuo o dies,

 

Vocatiuo o meridies,

 

Abltō ab hoc die,

 

Abltō ab his meridiebus.

 

The declinyng of adiectiues.

A nowne adiectiue of .iii. terminatyons is thus declyned.

 

 

 

Ntō bonus, na, nū,

 

 

Ntō boni, bonæ, bona,

 

Gtō boni, næ, ni.

 

Gtō bonorum, arū, orum,

Sing.

Datiuo bono, ę, o,

Pl.

Datiuo bonis,

 

Actō bonū, nā, nū,

 

Actō bonos, bonas, bona,

 

Vctō bone, na, nū,

 

Vocatiuo boni, bonæ, na,

 

Abltō bono, na, no,

 

Ablatiuo bonis.

 

There be beſides theſe certayn nownes adiectiues of an other maner of declynyng, whiche make the genitiue caſe ſyngular in ïus o𝔯 ius, and the datyue in i, whiche be theſe that folowe with they𝔯 compoundes.

 

 

 

Ntō unus, a, um,

 

 

Nominatiuo uni, unę, una,

 

Genitiuo unius,

 

Gtō unorum, arum, orum,

Sing.

Datiuo uni,

Pl.

Datiuo unis,

 

Actō unū, nā, nū,

 

Accuſatiuo unos, nas, na,

 

Vctō une, na, nū,

 

Vocatiuo uni, unæ, una,

 

Abltō uno, na, no,

 

Ablatiuo unis.

 

In lyke maner be declyned totus, ſolus, and alſo ullus, alius, alter, uter, & neuter, Excepte that theie fyue laſte reherſed lacke the vocatiue caſe. {n. p.}

A nowne adiectiue of .iii. articles is thus declined.

 

 

 

Ntō hic hæc & hoc felix,

 

 

Nominatiuo hi & hę ces, & hęc cia,

 

Genitiuo huius felicis,

 

Genitiuo horum harum & horum cium.

Sin.

Datiuo huic lici,

Pl.

Datiuo his felicibus,

 

Actō hunc hanc cem &hoc felix,

 

Actō hos & has ces & hec cia,

 

Vocatiuo o felix,

 

Vocatiuo o ces & cia,

 

Abltō ab hoc hac hoc ce uel ci,

 

Ablatiuo ab his felicibus.

 

 

 

 

 

Ntō hic hęc triſtis & hoc te,

 

Ntō hi & hæ triſtes & hec triſtia,

 

Genitiuo huius triſtis,

 

Gtō horum harii & horum triſtium,

Sing.

Datiuo huic ſti

Pl.

Datiuo his triſibus,

 

Actō hūc hāc tē, & hoc te,

 

Accuſatiuo hos & has ſtes & hæc tia,

 

Vctō o ſtis & o ſte,

 

Vctō o es & o triſtia,

 

Abltō ab hoc hac & hoc triſti,

 

Ablatiuo ob his triſtibus.

 

Compariſons of novvnes.

Adiectiues, whoſe ſygnification maye encreaſe, o𝔯 be diminiſhed, receyue compariſon.

There be th𝔯ee degrees of compariſons.

 

The Poſitiue

The Comparatyue,

And the Superlatiue.

The Poſityue betokeneth the thynge abſolutely without exceſſe as durus, harde. {n. p.}

The comparatiue excedeth ſomewhat his poſitiue in ſignification, as durior, harder: And it is fourmed, of the firſte caſe of his poſitiue, that endeth in i, by puttyng thereto or, and us, as of duri, hic & hæc durior & hoc durius, of Triſti, hic & hæc triſtior, & hoc triſtius, of Dulci, hic & hæc dulcior & hoc dulcius.

The ſuperlatyue excedeth his poſitiue in the higheſt degree, as duriſsimus, hardeſt: And it is fourmed of the fy𝔯ſt caſe of his poſitiue that endeth in i, by puttyng thereto ſ, and ſimus, as duri duriſſimus, triſti triſtiſſimus, dulci dulciſſimus.

From theſe general rules be excepted theſe that folowe.

 

 

Bonus

 

Malus

Melior

Peior

Optimus.

Peſſimus

 

 

Magnus

 

Paruus

 

Multus plurimus

Maior

Minor

Multa plurima

Maximus.

Minimus.

Multū plus plurimū

 

And if the poſitiue ende in r, the ſuperlatiue is fo𝔯med of the nominatiue caſe, by puttynge to rimus, as pulcher pulcherrimus.

Alſo theſe nownes endyng in lis, make the ſuperlatyue by chaungyng is, into limus, as humilis humillimus, ſimilis ſimillimus, facilis facillimus, gracilis gracillimus, agilis agillimus, docilis docillimus,

All other nownes endyng in lis, do folowe the generall rule afo𝔯e goyng. {n. p.}

 

Of the Pronovvne.

A P𝔯onowne is a parte of ſpeche, muche lyke a nowne, whiche is vſed in ſhewyng o𝔯 reherſyng.

There be .xv. P𝔯onownes, Ego, tu, ſui, ille, ipſe, iſte, hic, is meus, tuus, ſuus, noſter, ueſter, noſtras, ueſtras.

To theſe may be added their compoundes, as egomet, tute, idem, and alſo Qui quę quod.

Theſe .viii. p𝔯onownes, Ego, tu, ſui, ille, ipſe, iſte, hic, and is, be p𝔯imitiues, ſo called fo𝔯 bycauſe they be not deriued of other. And they be alſo called Demonſtratiues, bycauſe they ſhewe a thyng not ſpoken of befo𝔯e.

And theſe .vi. Hic, ille, iſte, is, idem, and qui, be relatiues, becauſe they reherſe a thyng that was ſpoken of befo𝔯e.

Theſe .vii. Meus, tuus, ſuus, noſter, ueſter, noſtras, and ueſtras, be deriuatiues, fo𝔯 they be deriued of their p𝔯imitiues, Mei, tui, ſui, noſtri, and ueſtri.

There belongeth to a p𝔯onowne, theſe .v. thynges, Number, Caſe, and Gender, as are in a Nowne, Declenſon, and Perſon, as here foloweth.

 

The declenſons of pronovvnes.

There be foure declenſons of p𝔯onownes.

Theſe .iii. Ego, Tu, Sui, be of the fy𝔯ſte declenſon, and be thus declyned. {n. p.}

 

 

 

Nominatiuo Ego,

 

 

Nominatiuo nos,

 

Genitiuo mei,

 

Gtō noſtrū uel noſtri,

Sin.

Datiuo mihi,

Plur.

Datiuo nobis,

 

Accuſatiuo me,

 

Accuſatiuo nos,

 

Vocatiuo caret,

 

Vocatiuo caret,

 

Ablatiuo a me,

 

Ablatiuo a nobis.

 

 

 

 

 

Nominatiuo Tu,

 

Nominatiuo uos,

 

Genitiuo tui,

 

Gtō ueſtrū uel ueſtri,

Sing.

Datiuo tibi,

Plu.

Datiuo uobis,

 

Accuſatiuo te,

 

Accuſatiuo uos,

 

Vocatiuo o tu,

 

Vocatiuo o uos,

 

Ablatiuo a te,

 

Ablatiuo a uobis.

 

 

 

 

 

Nominatiuo caret,

 

Nominatiuo caret,

 

Genitiuo ſui,

 

Genitiuo ſui,

Sing.

Datiuo ſibi,

Plur.

Datiuo ſibi,

 

Accuſatiuo ſe,

 

Accuſatiuo ſe,

 

Vocatiuo caret,

 

Vocatiuo caret,

 

Ablatiuo a ſe,

 

Ablatiuo a ſe.

 

Theſe .vi., Ille, ipſe, iſte, hic, is, and qui, be of the .ii. declenſon, and be thus declyned,

 

 

 

Ntō iſte iſta iſtud,

 

 

Ntō iſti iſtę iſta

 

Genitiuo iſtius,

 

Gtō iſtorū iſtarū iſtorū,

Sing.

Datiuo iſti,

Plu.

Datiuo iſtis,

 

Actō iſtū iſtā iſtud

 

Actō iſtos iſtas iſta,

 

Vocatiuo caret,

 

Vocatiuo caret,

 

Abltō iſto iſta iſto,

 

Ablatiuo iſtis.

 

Ille is declyned lyke iſte, and alſo ipſe, excepte that the neuter gend𝔯e in the nomynatyue caſe, and in the accuſatyue caſe ſyngular, maketh ipſum.

Ntō hic, hęc, hoc, Gtō huius, as afo𝔯e in the nowne. {C}

 

 

 

Nominatiuo is ea id,

 

 

Ntō ij eę ea,

 

Genitiuo eius,

 

Gtō eorū earū eorū,

Sing.

Datiuo ei,

Pl.

Datiuo ijs uel eis,

 

Actō eum eam id,

 

Actō eos eas ea,

 

Vocatiuo caret,

 

Vocatiuo caret,

 

Ablatiuo eo ea eo,

 

Ablatiuo ijs uel eis.

 

 

 

 

 

qui

 

 

 

 

 

 

qui

 

Ntō

quæ

 

 

Ntō

quę

 

 

quod

 

 

 

quę

 

Gtō cuius

 

 

 

 

quorum

 

Datiuo cui

 

 

 

Gtō

quarum

Sing

 

quem

 

Plur.

 

quorum

 

Actō

quam

 

 

Dtō quibus uel queis

 

 

 

quod

 

 

 

quos

 

Vocatiuo caret

 

 

 

Actō

quas

 

 

quo

 

 

 

quæ

 

Abltō

qua

uel qui

 

Vocatiuo caret

 

 

 

quo

 

 

Abltō quibus ꝉ queis

 

 

Lykewyſe quis and quid, be declyned, whether they be interrogatiues o𝔯 indefinites.

Where note that quid, is alwayes a ſubſtantiue of the neuter gender.

Theſe .v. Meus, tuus, ſuus, noſter, and ueſter, be of the .iii. declenſon, and be declyned as nownes adiectiues of .iii. terminations, in this wyſe.

 

 

 

Ntō meus mea um,

 

 

Ntō mei meæ mea,

 

Gtō mei meæ mei,

 

Gtō meorū mearū orū,

Sin.

Dtō meo meæ o,

Pl.

Datiuo meis,

 

Actō meū meā ū,

 

Actō meos meas mea,

 

Vctō mei mea um,

 

Vctō mei meæ mea,

 

Abltō meo a o

 

Ablatiuo meis.

{n. p.}

So is noſter, declyned, and tuus, ſuus, ueſter, except that theſe th𝔯e laſte, do lacke the vocatyue caſe.

Noſtras ueſtras and this nown cuias, be of the fourth declenſon, and be thus declyned.

 

 

 

Ntō hic & hæc noſtras & hoc te,

 

 

Ntō hi & hæ noſtrates, & hæc noſtratia,

 

Gtō huius tis,

 

Gtō horū harū horū tiū,

Sin.

Datiuo huic ti,

Plu.

Datiuo his noſtratibus,

 

Actō hūc hāc tem & hoc te,

 

Actō hos & has ſtrates, & hæc noſtratia,

 

Vctō o nr̄s & o te

 

Voctō o tes & o tia,

 

Abltō ab hoc hac & hoc te uel ti,

 

Abltō ab his noſtratibus,

 

Here is to be noted, that noſtras, ueſtras, and this nowne cuias, be called Gentiles, bycauſe they p𝔯operly betoken perteinyng to countreys o𝔯 nations, to ſectes o𝔯 factions.

 

A p𝔯onowne hath th𝔯e perſons.

The fy𝔯ſte ſpeaketh of hym ſelfe, as Ego, I, nos, we.

The ſeconde perſon is ſpoken to, as Tu, thou, uos, ye.

And of this perſon is alſo euery vocatyue caſe.

The thy𝔯de perſone is ſpoken of, as Ille, he, illi, they.

And therfo𝔯e all nownes, p𝔯onownes, and participles be of the thy𝔯de perſon.

 

Of a verbe.

A VERBE is a parte of ſpeche, declyned with mode and tenſe, betokenyng to do, as Amo, I loue: to ſuffer, as Amor, I am loued: o𝔯 to be, as Sum, I am.

Of verbes ſuch as haue perſons be called {C. ii.} perſonalles, as Ego amo, Tu amas. And ſuche as haue no perſons, be called imperſonalles, as Tædet, it y𝔯keth, oportet, it behoueth.

Of verbes perſonalles there be .v. kyndes, Actyue Paſſyue, Neuter, Deponent, and Common.

A verbe actyue endeth in o, as Amo, and by puttyng to r, may be a paſſiue as Amor.

A verbe paſſiue endeth in or, as Amor, and by puttyng away r, may be an actyue, as Amo.

A verbe neuter endeth in o, o𝔯 m, and can not take r to make hym a paſſiue, as Curo I renne, Sum I am.

A verbe deponent endeth in r, and yet in ſygnification is actyue, as Loquor uerbum, I ſpeake a woo𝔯de, o𝔯 neuter, as Glorior, I boſte.

A verbe common endeth in r, and in ſygnification is bothe actiue and paſſiue, as Oſculor te, I kyſſe the, Oſculor a te, I am kyſſed of the.

 

Modes.

There be .vi. Modes. The Indicatyue, the Imperatyue, the Optatyue, the Potencial, the Subiunctyue, and the Infinityue.

The Indycatyue mode ſheweth a reaſon true o𝔯 falſe, as Ego amo, I loue: o𝔯els aſketh a queſtion, as Amas tu? Dooeſt thou loue.

The Imperatyue byddeth, o𝔯 commaundeth, as Ama, loue thou.

The Optatyue wyſſheth o𝔯 deſy𝔯eth, with theſe ſignes, Would God, I p𝔯aye God, o𝔯 God graunt, as Vtinam Amem, I p𝔯aye God I loue.

The Potencyall mode is knowen by theſe ſygnes may, can, myght, would, ſhould, o𝔯 ought, as amem, I can o𝔯 may loue. {n. p.}

The Subiunctyue ioyneth ſentences togyther, as Cum amarem erā miſer, whā I loued I was a w𝔯etch.

The Infinityue ſignifieth dooyng, ſufferyng, o𝔯 beyng, and hath neyther numb𝔯e, no𝔯 perſon, no𝔯 nominatiue caſe befo𝔯e hym, and is knowen commonly by this ſygne to, as Amare, to loue. Alſo whan twoo verbes, come togyther without any nomynatyue caſe betwene theym, then the later ſhall be the Infinitiue mode, as Cupio diſcere, I deſy𝔯e to lerne.

There be mo𝔯eouer belongynge to the infinityue mode of verbes certayne voyces, called gerundes endyng in di, do, and dum, and haue bothe the actiue and paſſiue ſignification, as amandi, of louing, o𝔯 of being loued, amando, in louyng o𝔯 in being loued, amandum, to loue o𝔯 to be loued.

There be alſo perteynyng vnto verbes two Supines, the one endyng in tum, whiche is called the firſte Supine becauſe it hath the ſignification of the verbe actyue, as Eo amatum, I goo to loue. And the other in tu, whiche is called the later ſupine becauſe it hath fo𝔯 the moſte parte the ſygnification paſſiue, as Difficilis amatu, Harde to be loued.

 

Tenſes.

There be. v. Tenſes o𝔯 tymes. The p𝔯eſente tenſe, the p𝔯eterpluperfect tenſe, the p𝔯eterperfect, the p𝔯eterpluſperfect, and the future tenſe.

The p𝔯eſent tenſe ſpeaketh of the tyme that now is as Amo, I loue.

The p𝔯eterimperfecte tenſe ſpeaketh of the tyme not perfectly paſte, as Amabam, I loued o𝔯 dyd loue.

The p𝔯eterperfect tenſe ſpeketh of the time perfectly {C. iii.} paſt, with this ſigne haue, as Amaui, I haue loued.

The p𝔯eterpluſperfecte tenſe ſpeketh of the tyme mo𝔯e then perfectely paſte, with this ſygne hadde, as Amaueram, I had loued.

The future tenſe ſpeketh of the tyme to come with this ſigne, ſhall o𝔯 wyll, as Amabo, I ſhall o𝔯 wyl loue.

 

Perſons.

There be alſo in verbes .iii. perſons, in bothe numb𝔯es, as Sing.Ego amo I loue, tu amas thou loueſt, ille amat, he loueth. Plur. Nos amamus we loue, uos amatis ye loue, illi amant they loue.

 

Coniugations.

Uerbes haue .iiii. Coniugations, whiche be knowen after this maner.

The fy𝔯ſte coniugation hath a, long befo𝔯e re, and ris, as Amáre, amáris.

The ſeconde coniugation hath e, longe befo𝔯e re, and ris, as Docére, docéris.

The third coniugation hath e, ſho𝔯te befo𝔯e re, and ris, as Légere, légeris.

The fourth coniugation hath i, long befo𝔯e re, and ris, as Audíre, audíris.

 

Uerbes in o, of the fower Coniugations, be declyned after theſe exaumples.

Amo, as, amaui, amare, amandi, do, dum, amatum, tu, amans, amaturus, to loue.

Doceo, doces, docui, cere, docendi, do, dum, doctum, doctu, docens, docturus, to teache.

Lego, legis, legi, gere, legendi, do, dum, lectum, lectu, legens, lecturus, to reade.

Audio, audis, audiui, audire, audiendi, do, dum, auditum, auditu, audiens, auditurus, to here. {n. p.}

 

 

Indicatiue

mode the p𝔯eſent tēs

ſingular.

I loue,

 

thou loueſt.

 

he loueth.

 

 

 

we loue.

 

ye loue,

 

they loue,

Amo

as,

at,

 

amam

atis,

mant

Doceo

es,

et,

Pl.

docem

etis,

cent,

Lego

is,

it,

 

legimus

itis,

gunt,

Audio

is,

it,

 

audimus

itis,

diunt,

 

The p𝔯eterimperfecte tenſe ſingular.

Amabam

 

I loued o𝔯 dyd loue.

Docebam

 

taught.

Legebam

bas, bat. Plur, bamus, batis, bant.

Audiebam

 

read.

 

 

 

 

heard.



The p𝔯eterperfecte tenſe ſing.

Amaui

 

I haue loued.

Docui

 

taught.

Legi

iſti, it.Plu. imus, iſtis, erunt uel ere.

Audiui

 

read.

 

 

 

 

heard.

 

 

The p𝔯eterpluperfecte tenſe. Syngular.

Amaueram

 

I had loued

Docueram

 

taught.

Legeram

ras, rat. Plu. ramus, ratis, rant.

Audiueram

 

read.

 

 

 

 

heard.



The future tenſe ſyng.

Amabo

 

I ſhall or wyll loue.

Docebo

bis, bit. Plur. bimus, bitis, bunt.

 

 

teache.

 

 

read.

Legam

es, et, Plur. emus, etis, ent.

 

Audiam

 

heare.

 

Imperatyue mode the p𝔯eſente tenſe ſing.

Loue

thou.

Loue he, o𝔯

let hym loue,

Loue we, o𝔯

let vs loue.

Loue

ye

Loue they, o𝔯

let them loue.

Ama

amet

amemus

amate

ament

Amato

amato

amatote

amanto

Teache

thou

Teache he o𝔯

let hym teach,

Teache we, o𝔯

let vs teache

Teache

ye

Teache they, o𝔯

let them teache.

Doce

doceat

doceamus

 

docete

doceant

Doceto

doceto

docetote

docento

Lege

 

legat

Plura.

 

legite,

legant

Legito

legito

legamus

legitote,

legunto

{n. p.}

 

 

 

Audi

audiat

 

audiamus

audite

audiant

 

 

 

Audito

audito

auditote

audiunto

 

 

 

God graunt I loue.

 

Optatiue mode the p𝔯eſēt tenſe ſing. vtin.

Amem, es, et. Plu. utinam amemus, ametis, ament.

Doceam

 

 

Legam

as, at. Plur. utin. amus, atis, ant.

Audiam

 

 

P𝔯eterimperfect tēs ſing. vtin.

Amarem

 

would god I loued.

Docerem

 

Legerem

res, ret. Plu. utin. remus, retis, rent.

Audirem

 

 

P𝔯eterperfecte tenſe ſing. vtin.

Amauerim

 

I p𝔯ay god I haue loued.

Docuerim

 

Legerim

ris, rit. Plur. utinam rimus, ritis, rint.

Audiuerim

 

 

P𝔯eterpluperfecttēs ſing. vtin.

Amauiſſem

 

would god I had loued.

Docuiſſem

 

Legiſſem

ſeſ, ſet. Plur. utinam ſemus, ſetis, ſent.

Audiuiſſem

 

 

Future tēs ſing. vtin.

Amauero

 

God graunt I loue hereafter.

Docuero

 

Legero

ris, rit. Plu. utinam rimus, ritis, rint.

Audiuero

 

 

 

 

I may o𝔯 can loue.

 

Pot. mode p𝔯eſēt tens ſingular.

Amem, ames, amet. Plur. amemus, ametis, ament.

Doceam

 

 

Legam

as, at. Plur. amus, atis, ant.

Audiam

 

{n. p.}

P𝔯eterimperfect tēs ſingular.

Amarem

 

I myght o𝔯 coulde loue.

Docerem

 

teache.

Legerem

res, ret. plur. remus, retis, rent.

Audirem

 

reade

 

 

 

 

heare.

 

P𝔯eterperfecte tenſe ſingular.

Amauerim

 

I myght, ſhuld o𝔯 ought to haue loued.

Docuerim

 

taught.

Legerim

ris, rit. plu. rimus, ritis, rint.

Audiuerim

 

reade.

 

 

 

 

heard.

 

P𝔯eterpluperfecttēs Singular.

Amauiſſem

 

I myght ſhulde o𝔯 ought to had loued.

Docuiſſem

 

taught.

Legiſſem

ſes, ſet. plur. ſemus, ſetis, ſent.

Audiuiſſem

 

read.

 

 

 

 

heard.

 

Futuretēs ſingu.

Amauero

 

I may o𝔯 can loue hereafter.

Docuero

 

teache.

Legero

ris, rit. plu. rimus, ritis, rint.

Audiuero

 

reade.

 

 

 

 

heare.

 

 

 

when I loue.

 

Cōiūctiue mode p𝔯eſ. ſingu. cum

Amem, es, et. plur. amemus, ametis, ament.

Doceam

 

 

teache.

Legam

as, at. plu. amus, atis, ant.

reade.

Audiam

 

heare.

 

P𝔯eterimperfect tēs ſingu. cum

Amarem

 

Whan I loued o𝔯 dyd loue.

Docerem

 

taught o𝔯 dyd teache.

Legerem

res, ret. plu. remus, retis, rent.

Audirem

 

reade o𝔯 dyd reade.

 

 

 

 

heard o𝔯 dyd heare.

 

P𝔯eterperfecte tenſe ſingu. cum

Amauerim

 

Whan I haue loued.

Docuerim

 

taught.

Legerim

ris, rit. plu. rimus, ritis, rint.

Audiuerim

 

read.

 

 

 

 

heard.

 

P𝔯eterpluperfectens ſingu. cum

Amauiſſem

 

Whan I had loued.

Docuiſſem

 

taught.

Legiſſem

ſes, ſet. plur. ſemus, ſetis, ſent.

Audiuiſſem

 

read.

 

 

 

 

heard.

{D. i.}

 

Futuretēs

ſingu. cum.

Amauero

 

Whan I ſhall o𝔯 wyll loue.

Docuero

 

teache.

Legero

ris, rit. Plur rimus, ritis, rint.

Audiuero

 

reade.

 

 

 

 

heare.

 

Infinitiue

mode p𝔯eſ.

𝔈 p𝔯eterimperfect tēs

Amare

 

to loue.

Docere

teache.

Legere

reade.

Audire

heare.

 

P𝔯eterperfecte

𝔈 p𝔯eterpluperfecte

tenſe

Amauiſſe

 

To haue o𝔯 had loued.

Docuiſſe

to haue o𝔯 had taught.

Legiſſe

to haue o𝔯 had read.

Audiuiſſe

to haue o𝔯 had heard.

 

Future tēs

Amaturum eſſe

 

To loue hereafter.

Docturum eſſe

to teache hereafter.

Lecturum eſſe

to reade hereafter.

Auditurum eſſe

to heare in tyme to come.

 

Gerundes.

 

Amandi

of louyng.

do

in louyng

to loue.

Docendi

of teaching

do

in teachyng

to teache.

Legendi

of readyng

do

in readying

to reade.

Audiendi

of hearyng

do

in hearyng

to heare.

 

Supines.

 

Amatum

To loue.

 

Amatu

To be loued.

Doctum

to teache.

Doctu

to be taught.

Lectum

to reade.

Lectu

to be read.

Auditum

to heare.

Auditu

te be heard.

 

Participle

p𝔯eſent.

 

Amans

 

Louyng.

Docens

Teachyng.

Legens

Readyng.

Audiens

Hearyng.

{n. p.}

Participle

Future

 

Amaturus

To loue o𝔯 about to loue.

Docturus

to teache o𝔯 about to teache.

Lecturus

to reade o𝔯 about to reade.

Auditurus

to heare o𝔯 about to heare.

 

Here befo𝔯e we declyne any verbes in or, fo𝔯 ſupplyeng of many tenſes, lackynge in all ſuche verbes, we muſte lerne to declyne this verbe Sum, in this wyſe.

 

Indicatiue mode p𝔯eſent tenſe.

ſingular.

SVM, es, fui, eſse, futurus.

Sum I am, es, eſt. Plur. ſumus, eſtis, ſunt.

P𝔯eterimpf. ſin.

Eram, I was, eras, erat. Plur. eramus, eratis, erant.

P𝔯eterperfecte tenſe

Fui, I haue ben, fuiſti, fuit. Plur. fuimus, fuiſtis, fuerunt uel fuere.

P𝔯eterpluperfecttens

Singular.

Fueram, I had ben, fueras, fuerat. Plur. fueramus, fueratis, fuerant.

Futuretēs

ſingu.

Ero. I ſhall o𝔯 wyll be, eris, erit. Plural. eriums, eritis, erunt.

 

Imperatiue mode

p𝔯eſent tēs

Singular.

Optatyue mode p𝔯eſ.

ſingu. vti.

P𝔯eterimpf. ſin. vti.

P𝔯eterperfecte tenſe ſing. vtin.

P𝔯eterpluperfect tēs Sing. vti.

Sis

 

 

 

 

ſitis

 

ſint

 

Es

be thou ſit

Plur. Simus eſte

ſunto.

Eſto

 

eſto

 

eſtote

 

Sim, I p𝔯ay god I be, ſis, ſit. Plur, ſimus, ſitis, ſint.

Eſſem, I would god I were, eſſes, eſſet. Plur. eſſemus,

 

eſſetis, eſſent.

Fuerim, I pray god I haue ben, ris, rit. Plur. fuerimus,

 

fueritis, fuerint.

Fuiſſem, Wolde god I had bene, fuiſſes, ſes, ſet. Plur. fuiſſemus,

 

fuiſſetis, fuiſſent.

{D. ii.}

 

Futuretēs ſing. vtin.

Fuero, God graunt I be hereafter, fueris, fuerit. Plur.

fuerimus, fueritis, fuerint.

 

 

Potential mode p𝔯eſent tēs ſin

P𝔯eterimperfecttēs.

Singular.

Sim, I may o𝔯 can be, ſis ſit. Plu. ſimus, ſitis ſint,

 

Eſſem, I myght o𝔯 coulde be, eſſes, eſſet. Plur. eſſemus,

eſſetis, eſſent.

 

 

P𝔯eterperfecte tenſe.

ſingu. vti.

Fuerim, I myght ſhulde o𝔯 ought to haue ben, fueris,

fuerit. Plur. fuerimus, fueritis, fuerint.

 

 

P𝔯eterplufect tenſe.

ſing. vtin.

Fuiſſem, I myght ſhulde o𝔯 ought to had bene, fuiſſes,

fuiſſet. Plu. fuiſſemus, fuiſſetis, fuiſſent.

 

 

Future tēs

ſing. vtin.

Fuero, I maye be hereafter, fueris, fuerit. Plura, fuerimus,

fueritis, fuerint.

 

 

Coniūctiue

mode p𝔯eſ.

ſing. cum.

P𝔯eterimf. ſin.cum.

P𝔯eterperfecte tenſe. ſingu. cum

 

 

 

P𝔯eterplufecte tenſe ſingu. cum.

 

Sim, Whan I am, ſis, ſit, Plural, ſimus, ſitis, ſint.

 

 

Eſſem, Whan I was, ſes, ſet. Plur. ſemus, ſetis, ſent.

 

Fuerim, Whan I haue ben, fueris, fuerit. Plur.

fuerimus. fueritis, fuerint.

 

Fuiſſem, Whan I had bene, fuiſſes, fuiſſet. Plura.

fuiſſemus, fuiſſetis, fuiſſent.

 

Future tēs

ſingu. cum.

Fuero, Whan I ſhall o𝔯 wyll be, fueris, fuerit, Plurali.

fuerimus, fueritis, fuerint.

 

 

Infinitiue mode p𝔯eſēt 𝔈 imperfect tenſe

P𝔯eter

 

to haue

 

Eſſe, to be.fect 𝔈 p̄ter

Fuiſſe.

o𝔯 had

 

pluperfect.

 

ben.

 

Future tenſe, Fore uel futurum eſſe, to be hereafter

{n. p.}

Uerbes in or of the foure coniugations be declyned after theſe examples.

 

Amor, aris uel are, amatus ſum uel fui, amari, amatus, amādus.

Doceor, ris uel cere, doctus ſū uel fui, doceri, doctus, docēdus.

Legor, geris uel gere, lectus ſum uel fui, legi, lectus, legendus.

Audior, ditis uel ire, auditus ſū uel fui, audiri, ditus, audiēdus.

 

Indicatiue mode p𝔯eſent tenſe. ſingular.

Amor aris, uel are, atur,

 

I am loued.

Doceor, eris, uel ere, etur.

I am taught.

 

Plu. mur, mini, tur.

Legor, eris, uel ere, itur,

I am read.

Audior, iris, uel ire, itur.

I am heard.

 

The p𝔯eterimperfecte tenſe. ſingular.

Amabar

 

I was loued.

Docebar

 

taught.

 

baris, uel bare, batur. Plu. bamur, mini, tur

Legebar

 

read.

Audibar

 

heard.

 

The p𝔯eterperfecte tenſe sing.

Amatus

 

I haue ben loued.

 

tus es uel fuiſti, tus eſt uel

fuit. Plur. ti ſumus uel imus,

ti eſtis uel iſtis, ti ſūt fuerunt

uel fuere.

Doctus

 

taught.

 

ſum uel fui,

Lectus

 

read.

Auditus

 

heard.

 

The p𝔯eterpluperfecte tenſe. Syngular.

Amatus

 

I had ben loued.

 

tus eras fueras, t erat

uel fuerat. Plu. ti eramus

uel fueramus, ti eratis fueratis, ti erāt fuerant

 

Doctus

 

taught.

 

eram uel fueram

Lectus

 

read.

Auditus

 

heard.

 

The future

tenſe.ſyng.

Amabor

 

I ſhall o𝔯 wyll be loued.

Docebor

beris uel ere, bitur, bimur, bimini, buntur.

 

 

taught.

 

 

read.

Legar

eris uel ere, etur. Plur. emur, emini, entur.

Audiar

 

heard.

{D. iii.}

 

Imperatyue mode

p𝔯eſent tēs

Singular.

Be thou

loued.

 

let hym

be loued.

 

let vs be

loued.

be ye loued.

 

let them be

loued.

 

Amare

ametur

Plu. emur

amini

entur

Amator

amator

aminor

antor

Docere

Doceatur

Plur. amur,

cemini

ceantur

Docetor

Docetor

minor

centor

Legere

legatur

Plur. amur,

gemini

gantur

Legitor

legitor

minor

guntor

Audire

audiatur

Plur. iamur,

imini

antur

Auditor

auditor

iminor

untor

 

 

 

God graunt I be loued.

Optatyue

mode the

p𝔯eſent tēs

ſingu.vti.

Amer, eris uel ere, etur. Plur. emur, emini, entur.

Docear

 

 

taught.

Legar

aris, are, atur. Plu. amur, amini, antur.

read.

Audiar

 

heard.

 

P𝔯eterimperfectens Singular.

Amarer

 

Wolde god I were loued

Docerer

 

taught.

 

eris uel ere, etur. Plu. remur, remini, rentur.

Legerer

 

read.

Audirer

 

heard.

 

P𝔯eterperfecte tenſe. ſingu. vti.

Amatus

 

wolde God I haue ben loued.

Doctus

ſim uel fuerim, ſis uel fueris, tus ſit uel fuerit.

Lectus

Plurali. ti ſimus uel fuerimus, ti ſitis uel

Auditus

fueritis, ti ſint uel fuerint.

 

P𝔯eterplufect tenſe. ſing. vtin.

Amatus

 

wolde God I had ben loued.

Doctus

eſſem uel fuiſſem, tus eſſes fuiſſes, tus eſſet

Lectus

uel fuiſſet. Pl. ti eſſemus uel fuiſſemus, ti

Auditus

eſſetis uel fuiſſetis, ti eſſent uel fuiſſent.

 

Future tēs

ſingu. vti.

Amatus

 

God graunt I be loued hereafter.

Doctus

ero uel fuero, tus eris uel fueris, tus erit uel

Lectus

fuerit. Plur. ti erimus uel fuerimus, ti eritis

Auditus

uel fueritis, ti erunt uel fuerint.

{n. p.}

 

Potentiall

mode p𝔯eſent tēs ſin

 

I may o𝔯 can be loued

Amer, eris uel ere, etur. Plu. emur, emini, entur.

Docear

 

 

taught.

Legar

aris. uel are, atur. Pl. amur, amini, anttur.

Audiar

 

heard.

 

P𝔯eterimperfect tēs ſingular.

Amarer

 

I wolde ſhould o𝔯 ought to be loued.

Docerer

 

taught.

 

reris uel rere, retur. Pl. emur, emini, entur.

Legerer

 

read.

Audirer

 

heard.

 

P𝔯eterperfecte tenſe Syngular.

Amatus

 

I wolde ſhoulde o𝔯 ought to haue ben loued.

Doctus

ſim uel fuerim, tus ſis uel fueris, tus ſit uel

Lectus

fuerit. Plurali. ti ſin us uel fuerimus, ti ſitis

Auditus

uel fueritis, ti ſint uel fuerint.

 

P𝔯eterplufecte tenſe Singular.

Amatus

 

I wolde ſhoulde o𝔯 ought to had ben loued.

Doctus

eſſem uel fuiſſem, tus eſſes uel fuiſſes, tus eſſet

Lectus

uel fuiſſet. Plu.ti eſſemus uel fuiſſemus, ti eſſetis

Auditus

uel fuiſſetis, ti eſſent uel fuiſſent.

 

Futuretēs

Singular.

Amatus

 

I may o𝔯 can be loued hereafter.

Doctus

ero uel fuero, tus eris uel fueris, tus erit uel

Lectus

fuerit. Plur. ti erimus uel fuerimus, ti eritis

Auditus

uel fueritis, ti erunt uel fuerint.

 

Coniūctiue mode p𝔯eſ. ſing. cum.

 

whan I am loued.

Amer, eris uel ere, etur. Plur. emur, emini, entur.

Docear

 

 

taught.

Legar

aris, are, atur. Pl. amur, amini, antur, read.

Audiar

 

heard.

 

P𝔯eterimperfect tēs ſingu.cum

Amarer

 

Whan I was loued.

Docerer

 

Taught

 

reris uel rere, etur. Pl.emur, emini, rentur.

Legerer

 

read.

Audirer

 

heard.

{n. p.}

P𝔯eterperfecte tenſe ſing. cum.

Amatus

 

whan I haue ben loued.

Doctus

ſim uel fuerim, tus ſis uel fueris, tus ſit uel

Lectus

fuerit. Plurali ti ſimus uel fuerimus, ti ſitis

Auditus

uel fueritis, ti ſint uel fuerint.

 

P𝔯eterpluperfect tēs ſingu. cum

Amatus

 

whan I had ben loued.

Doctus

eſſem uel fuiſſem, tus eſſes uel fuiſſes, tus eſſet

Lectus

uel fuiſſet. Plu. ti eſſemus uel fuiſſemus, ti

Auditus

eſſetis uel fuiſſetis, ti eſſent uel fuiſſent.

 

Futuretēs ſing. cum.

Amatus

 

whan I ſhall o𝔯 wyll be loued.

Doctus

ero uel fuero, tus eris uel fueris, tus erit uel

Lectus

fuerit. Plur. ti erimus uel fuerimus, ti eritis

Auditus

uel fueritis, ti erunt uel fuerint.

 

Infinitiue mode p𝔯eſ. 𝔈 p𝔯eterim perfect tēs

 

Amari

to be loued.

Doceri

to be taught.

Legi

to be read.

Audiri

to be heard.

 

P𝔯eterperfect 𝔈 p𝔯eterpluperfecte tenſe

 

Amatum

 

To haue o𝔯 had ben loued.

Doctum

to haue o𝔯 had ben taught.

Lectum

eſſe uel fuiſſe.

Auditum

to haue o𝔯 had ben reade.

 

 

 

 

to haue o𝔯 had ben heard.

 

Futuretēs

 

Amatum iri uel amandum eſſe

to be loued hereafter.

Doctum iri uel docendum eſſe

taught hereafter.

Lectum iri uel legendum eſſe

read hereafter.

Auditum iri uel audiendum eſſe

heard hereafter.

 

Participle p𝔯eterit.

 

Amatus

Loued.

 

Amandus

To be loued hereafter.

Doctus

taught.

Docendus

taught.

 

Participle fut.

 

 

Lectus

read.

Legendus

read.

Auditus

heard.

Audiendus

heard.

{n. p.}

 

Poſſum, potes, potui, poſſe, potens. to may o𝔯 can.

Volo, uis, uolui, uelle, uolendi, do, dum, ſupinis caret, uolens, to wyll.

Nolo, nonuis, nolui, nolle, nolendi, do, dum, ſup. caret nolens, to nyll.

Malo, mauis, malui, malle, malendi, do, dum, ſup. caret, malens. to haue lyeffer.

Edo, es uel edis, edi, edere uel eſſe, edendi, do, dum, eſum, eſu, edens, eſurus. to eate.

Fio, fis, factus ſū, fieri, factus, fiendus. to be made.

Fero, fers, tuli, ferre, ferendi, ferendo, ferendum. latum, latu, ferens laturus. to beare o𝔯 to ſuffer.

Feror, ferris, latus ſum uel fui, ferri, latus, ferendus. to be borne o𝔯 ſuffred.

 

Indicatiue mode preſent tenſe.

 

Singular.

 

Poſſū potes poteſt,

 

Plur.

 

Poſſum poteſtis poſſūt.

Volo, uis, uult,

Volumus, uultis, uolunt.

Nolo nōuis, nōuult

Nolum, nōuultis, nolūt.

Malo mauis mauult

Malum mauultis malūt.

Edo, edis es, edit,

Plur.

Edim, editis eſtis, edūt

Fio, fis, fit, ( eſt,

Fimus, fitis, fiunt.

Fero, fers, fert,

Ferimus, fertis, ferunt.

Feror, ferris,

fert

Ferimus ferimini ferūtur

 

 

uel re

 

 

 

 

 

 

P𝔯eterimperfect tès

 

Singular.

 

 

Poteram

 

 

Volebam

 

Nolebam

as, at. Plur. amus, atis, ant.

Malebam

 

Edebam

 

Fiebam

 

Ferebam

 

 

 

 

 

baris uel

 

 

 

Ferebar

bare

batur. Pl. bamur, mini, tur.

{E}

 

P𝔯eterperfecte tenſe.

 

Singular.

 

Potui

 

 

 

iſti, it. Plur. imus, iſtis, erunt uel ere.

Volui

Nolui

Malui

Edi

Tuli

 

 

 

 

ſum uel fui, tus es uel fuiſti, tus eſt uel fuit.

Factus

Plural. ti ſumus uel fuimus, ti eſtis uel

Latus

fuiſtis, ti ſunt fuerunt uel fuere.

 

P𝔯eterpluſperfect tēs ſingu.

 

Potueram

 

 

 

ras, rat. Plur. ramus, ratis rant.

Volueram

Nolueram

Malueram

Ederam

Tuleram

 

 

 

 

eram uel fuerā, tus eras uel fueras, tus erat

Factus

uel fuerat Plur. ti eramus uel fueramus, ti

Latus

eratis uel fueratis, ti erant uel fuerant.

 

Futuretēs ſing.

 

Potero, ris, rit. Plur. rimus, ritis, runt.

Volam

 

 

 

es. et. Plur. emus, etis, ent.

Nolam

Malam

Edam

Fiam

Feram

 

 

Ferar

 

reris

 

retur. Plur. remur, remini, rentur.

rere

 

Imperatyue mode

Poſſū

 

 

Volo

haue none imperatiue mode.

Malo

 

{n. p.}

 

 

 

 

Singular.

 

Noli

 

 

 

 

 

 

Nolite nolitote

 

nolito

edat

 

 

 

edite eſte

 

edant

Es eſto

eſto

edamus

eſtote

 

ede edito

edito

 

editote

edunto

Fitotu, fiat

 

Pl.

fiamus

Fite

 

Fiant

 

Fito

 

 

 

Fitote

Fiunto

Fer

 

Ferat

 

 

feram

Ferte

 

Ferant

ferto

ferto

 

 

fertote

Ferūto

Ferre

Feratur

 

 

feramur

Ferimini

Ferātor

fertor

fertor

 

 

feriminor

Ferūtor

 

Optatyue mode the p𝔯eſent tēs ſing. vtin.

 

Poſſim

 

 

is, it. Plur. imus, itis, int.

Volim

Nolim

Malim

Edam

 

 

Fiam

as, at. Plur. amus, atis, ant.

Feram

 

 

 

Ferar, feraris ferare feratur. Pl. feramur, amini, ātur.

 

P𝔯eterimfecte tenſe. ſin. vtin.

 

Poſſem

 

 

 

 

 

es, et. Plur. emus, etis, ent,

Vellem

Nollem

Mallem

Ederem

Eſſem

Fierem

 

Ferrem

 

 

Ferrer reris rere retur. Plur. remur, remini, rentur.

 

P𝔯eterperfecte tenſe. ſingu.

 

Potuerim

 

 

 

ris, rit. Plur. rimus, ritis, rint.

Voluerim

Noluerim

Maluerim

Ederim

Tulerim

{E. ii.}

 

 

 

 

ſim uel fuerim, tus ſis uel fueris, tus ſit uel

 

Factus

fuerit. Plura. ti ſimus uel fuerimus, ti ſitis

 

Latus

uel fueritis, ti ſint uel fuerint.

 

P𝔯eterplufect tenſe ſing. vti.

 

Potuiſſem

 

 

 

ſes, ſet. Plur. ſemus, ſetis, ſent.

Voluiſſem

Noluiſſem

Maluiſſem

Ediſſem

Tuliſſem

 

 

 

Factus

 

 

eſſem uel fuiſſem, tus eſſes fuiſſes, tus

eſſet uel fuiſſet. Plura.ti eſſemus uel fuiſſemus,

ti eſſetis uel fuiſſetis, ti eſſent uel fuiſſent.

 

Latus

 

Futuretēs

ſing. vtin.

 

Potuero

 

 

 

ris, rit. Plur. rimus, ritis, rint.

Voluero

Noluero

Maluero

Edero

Tulero

 

 

 

 

 

ero uel fuero, tus eris uel fueris, tus erit

uel fuerit. Plura. ti erimus uel fuerimus, ti

eritis uel fueritis, ti erunt uel fuerint.

 

Factus

 

 

Latus

 

The Potencial and the ſubiunctiue mode be fo𝔯med and coniugated o𝔯 varied lyke the Optatiue.

 

Infinitiue mode p𝔯eſ. 𝔈 p𝔯eterimperfect tēs

Poſſe

P𝔯eterperfect and p𝔯eterpluperfect.

Potuiſſe

 

 

Velle

Voluiſſe

 

 

Nolle

Noluiſſe

Future.

 

Malle

Maluiſſe

 

 

Edere uel eſſe

Ediſſe Eſurum

Ferre

 

Tuliſſe

  Laturum eſſe

{n. p.}

 

Fieri

 

P𝔯eterperfecte 𝔈

 

Factum eſſe uel fuiſſe.

P𝔯eſente 𝔈 p𝔯eterimfecte tenſe

Ferri

P𝔯eterpluperfect.

Latum eſſe uel fuiſſe

 

 

Factum iri uel faciendum eſſe.

Futuretēs

Latum iri uel ferendum eſſe.

 

Eo and queo make ibam and quibam in the p𝔯eterimperfect tenſe of the indicatiue mode: and ibo 𝔈 quibo in the future tenſe, and in all other modes and tenſes are varied lyke verbes in o, of the fowerth coniugation, ſauynge that they make the gerundes: Eundi, do, dum. Queundi, do, dum.

Of the p𝔯eterperfect tenſe of the Indicatyue mode be fourmed the p𝔯eterplufect tens of the ſame mode. The p𝔯eterperfecte tenſe, the p𝔯eterpluperfecte tenſe, and the future tenſe of the optatyue mode, the potencial mode, and the Subiunctiue mode. The p𝔯eterfecte and pluperfect tenſe of the infinitiue mode, as of Amaui, are fourmed amauerā, amauerim, amauiſſē, amauero, amauiſſe, ram, rim, & ro, by chaungynge i, in to e, ſem, & ſe, kepyng i ſtyll.

Imperſonals be declyned in the voyce of the third perſon th𝔯ough out all modes and tenſes, as Delectat, delectabat. Decet, decebat, and haue commonly befo𝔯e their englyſhe this ſygne it, as It deliteth me to rede, Delectat me legere.

 

 

 

 

 

Fourming of tenſes.

{E. iii.}

 

OF A PARTICIPLE

A PARTICIPLE is a parte of ſpeche, deriued of a verbe, 𝔈 taketh part of a nowne as gend𝔯e 𝔈 caſe, parte of a verbe, as tenſe and ſignification: and parte of bothe, as number and figure.

A participle hath .iiii. tenſes, the p𝔯eſent, the p𝔯eter, the future in rus, and the future in dus.

A participle of the p𝔯eſent tenſe hath his englyſſhe endyng in yng, as louyng, 𝔈 his latine in ans, o𝔯 ens, as Amans, docens: And it is fourmed of the p𝔯eterimperfect tenſe, by chaungyng bam, into ens, as Amabā, amans, Audiebam audiens.

A participle of the future in rus, betokeneth to do lyke the infinitiue mode of the actyue voyce, as Amaturus to loue o𝔯 about to loue. And is fourmed of the later ſupyne, by puttyng to rus, as Doctu, docturus.

A participle of the p𝔯eter tenſe, hath his englyſſhe endyng in d, t, o𝔯 n, as loued, taught, ſlayne, and his latyn endeth in tus, ſus, xus, as Amatus, uiſus, nexus, and one in uus, as mortuus. And is fourmed of the later ſupyne, by puttynge to s, as Lectu lectus.

A participle of the future in dus, betokeneth to ſuffer lyke the infinitiue mode of the paſſyue voyce, as Amandus to be loued. And it is fourmed of the genytyue caſe of the participle of the p𝔯eſent tenſe, by changyng tis, into dus, as Legentis legendus. And it is alſo found to haue the ſignification of the p𝔯eſent tenſe, as Legendis ueteribus proficis, In readyng olde aucthours thou dooeſt p𝔯ofit. {n. p.}

Of a verbe actiue, and of a verbe neuter, whiche hath the ſupines, come .ii. participles, one of the p𝔯eſent tenſe, and an other of the future in rus, as of Amo cōmeth amans, amaturus, of Curro, currens, curſurus.

Of a verbe paſſiue whoſe actiue hath the ſupines, come .ii. participles, one of the p𝔯eter tenſe, 𝔈 an other of the future in dus, as of amor, cōmeth amatus, amandus.

Of a verbe deponent cōmeth .iii. participles, one of the p𝔯eſent tenſe, one of the p𝔯eter tenſe, and an other of the future in rus, as of Auxilior, auxilians, auxiliatus, auxiliaturus. And if the verbe deponent gouern an accuſatiue caſe after him, it may fourme alſo a participle in dus, as of Loquor, loquendus.

Of a verbe cōmon commeth .iiii. participles, as of Largior, cōmeth largiens, largiturus, largitus, largiēdus.

Participles of the p𝔯eſent tenſe, be declyned lyke nownes adiectiues with .iii. articles, as hic hęc & hoc Amans.

Participles of other tenſes be declyned lyke nownes adiectiues of .iii. dyuers endynges, as Amaturus, Amas, Amandus, a, um.

 

OF AN ADVERBE

AN ADVERBE is a parte of ſpeche, ioyned to the verbes to declare his ſygnification.

Aduerbes ſome be of tyme, as Hodie, cras, olim, aliquando.

Some of place, as Vbi, ibi, hic iſtic, illic, foras, foris. {n. p.}

Some of number, as Semel, bis, ter, quater.

Some of o𝔯der, as Inde, deinde, deniqȜ, poſtremo.

Some of aſkynge o𝔯 doubtyng, as Cur, quare, unde, quorſum, num, numquid.

Some of callyng, as Heus, o, ehodum.

Some of affirmyng, as Certe, næ, profecto, ſane, ſcilicet, licet, eſto.

Some of denying, as Non, haud, minime, nequaq̱̃.

Some of ſweryng, as Pol, ædepol, hercle, medius fidius.

Some of exho𝔯tyng, as Eia, age, agedum.

Some of flateryng, as Sodes, amábo.

Some of fo𝔯byddyng, as Ne.

Some of wyſſhyng, as Vtinam, ſi, oſi, o.

Some of gatheryng togither, as Simul, una, pariter, non modo, non ſolum.

Some of partyng, as Seorſim, ſigillatim, uicatim.

Some of chooſyng, as Potius, imo.

Some of a thyng non fyniſſhed, as Pene, ferè, uix, modo non.

Some of ſhewyng, as En, ecce.

Some of doubtyng, as Forſan, forſitan, fortaſsis, fortaſſe.

Some of chaunce, as Forte, fortuito.

Some of lykeneſſe, as Sic, ſicut, quaſi, ceu, tanq̱̃, uelut.

Some of quality, as Bene, malè, doctè, fortiter.

Some of quantity, as Multum, parum, minimum, paululum.

Some of compariſon, as Tam, q̱̃, magis, minus, maximé.

Certayne aduerbes be compared, as Docte, doctius, doctiſsime. Fortiter, fortius, fortiſsime. Prope, propius, proxime.

{n. p.}

 

OF A CONIVNCTION

A CONIVNCTION is a parte of ſpeche, that ioynethe woo𝔯des, and ſentences together.

Of coniunctions, ſome be copulatiues, as Et, q;, quoq;, atq;, nec, neq;.

Some diſiunctiues, as Aut, ue, uel, ſeu, ſiue.

Some diſcretiues, as Sed, quidem, autē, uero, at, aſt.

Some cauſales, as Nam, nanqȜ, enim, etenim, quia, ut, quod, quando, quum.

Some conditionalles, as Si, ſin, modo, dum, dummodo.

Some exceptiues, as Ni, niſi, quin, alioquin, p̄terq̱̃.

Some interrogatyues, as Ne, an, uerum, necne, anne, nonne.

Some illatiues, as Ergo ideo, igitur, quare, itaq;, proin.

Some aduerſatiues, as Etſi, quanquam, q̱̃uis, licet.

Somme redditiues to the ſame, as Tamen, attamē.

Some electiues, as Quam, ac, atq;.

Some diminutiues, as Saltem, uel.

 

OF A PREPOSITION

A PREPOSITION is a parte of ſpeche moſte cōmonly ſette befo𝔯e other partes in appoſition, as Ad patrem, o𝔯 in compoſition, as Indoctus.

Theſe p𝔯epoſitions folowyng ſerue to the accuſatiue caſe. {F. i.}

Ad

to,

Extra

without,

Poſt

after

Apud

at,

Intra

within,

Trans

on the ferther ſyde.

Ante

befo𝔯e

Inter

betwene,

Vltra

beyond,

Aduerſus

agaynſt

Infra

 

Iuxta

beneth Pręter

beſyde

Aduerſū

beſyde o𝔯 nygh to,

Supra

aboue

Cis

on this ſide

Ob

Pone

fo𝔯,

Circiter

about

Citra

behynd

VſqȜ

vntyl

Circum

about

Per

 

Prope

by o𝔯 th𝔯ugh

Secus

by

Circa

nigh Verſus

toward

Contra

agaynſt

Propter

fo𝔯

Penes

in the power.

Erga

toward

Secundum

after

 

Where note that uerſus, is ſette after his caſuall wo𝔯de, as Londinum uerſus, Towarde London. And lykewyſe may penes be ſet alſo.

 

Theſe p𝔯epoſitions folowynge, ſerue to the ablatiue caſe.

 

 

A

 

Pro

o𝔯

Ab

from o𝔯

Prę

befo𝔯e o𝔯 in compariſon

Abs

fro

Palam

openly

Cum

with

Sine

without

Coram

befo𝔯e o𝔯 in p𝔯eſence

Abſq;

 

Clam

p𝔯iuily

Tenus

vntyll o𝔯 vnto.

De

 

 

 

E

of o𝔯 fro

 

 

Ex

 

 

 

 

Where note that if the caſuall woo𝔯de ioyned with tenus, be the plurall number, it ſhal be putte in the genitiue caſe and be ſette befo𝔯e tenus, as Aurium tenus, Up to the eares. {n. p.}

Theſe p𝔯epoſitions folowyng ſerue to bothe caſes,

as In, with this ſigne to, to the ablatyue caſe, as

In urbem, into the city.

In, without this ſygne to, to the ablatyue, as

In te ſpes eſt, my hope is in the.

Sub noctem, a lyttell befo𝔯e nyght.

Sub iudice lis eſt, the matter is befo𝔯e the iudge.

Super lapidem, vpon a ſtone.

Super uiridi fronde, vpon grene leaues

Subter terram, vnder the earthe.

Subter aqua, vnder the water.

 

OF AN INTERIECTION

AN INTERIECTION is a parte of ſpeche, which betokeneth a paſſion of the mynde, vnder an vnperfect voyce.

Some are of my𝔯th, as Euax, uah.

Some of ſorowe: as Heu, hei.

Some of d𝔯ede, as Atat.

Some of maruailyng, as Pape.

Some of diſdeinyng, as Hem, uah.

Some of ſhunnyng, as Apage.

Some of p𝔯ayſyng, as Euge.

Some of ſco𝔯nyng, as Hui.

Some of exclamation, as Proh deum atque hominū fidem. O.

Some of curſyng, as Vę, malum.

Some of laughyng, as Hah, ha, he.

Some of callyng, as Eho, oh, io.

Some of ſilence, as Au. And ſuche other. {F. ii.}

 

GODLY LESSONS fo𝔯 Chyld𝔯en.

IT IS THE FYRST poynte of wyſedome, to knowe thy ſelfe.

Primus eſt ſapientiæ gradus te ipſum noſcere.

Feare of the Lo𝔯de, is the begynnyng of wyſedome.

Initium ſapientiæ timor domini.

There is no manne that ſynneth not.

Non eſt homo qui non peccet.

If we ſaye we be fauteleſſe we deceyue our ſelues, and truthe is not in vs.

Si dixerimus peccatum non habemus, nos ipſos fallimus, & ueritas in nobis non eſt.

So God loued the wo𝔯lde, that he gaue his only begotten ſoonne, that none which beleueth in hym, ſhuld periſſhe, but enioye euerlaſtyng lyfe.

Sic deus dilexit mundū, ut filium ſuum unigenitū daret, ut omnis qui credit in eum, non pereat, ſed habeat uitam æternam.

Ch𝔯iſte is the lambe of God, whiche taketh away the ſynnes of the wo𝔯lde.

Chriſtus eſt agnus dei, qui tollit peccata mundi.

There is none other name vnder heauen, giuen vnto menne, by the whiche we muſt be ſaued.

Non eſt aliud nomen ſub cœlo datum hominibus, in quo oporteat non ſaluos fieri.

He that hath my commandments, and kepeth theim, it is he that loueth me. {n. p.}

Qui habet pręcepta mea, & ſeruat ea, ille eſt qui diligit me.

Ye be my fr ēdes, if ye do what ſo ever I cōmand you.

Vos amici mei eſtis, ſi feceritis quæcunque ego præcipio uobis.

I gyue you a newe commaundement, to loue eche other, as I haue loued you.

Pręceptum nouum do uobis ut diligatis mutuo, ſicut dilexi uos.

Not the herers of the lawe be iuſt befo𝔯e god, but they that exp𝔯eſſe the lawe in they𝔯 wo𝔯kes, ſhall be counted iufte.

Non qui audiunt legem iuſti ſunt apud deum, ſed qui legem factis exprimunt, iuſti habebuntur.

Honour thy father and mother, that thou mayeſt doo well, and lyue long vpon the earthe.

Honora patrem & matrem, ut bene tibi ſit, & ſis longęuus in terra.

Be ſubiect to the kyng, as to the moſte excellent, and to his deputies, whiche be ſent of hym.

Regi ſubditi eſtote tanquam precellenti, & præſidibus ut qui ab eo mittantur.

Dooe reuerence to age.

Coram cano capite aſsurge.

Thou ſhalte not hurte no wydowe, ne none that is fatherleſſe.

Viduæ & pupillo non nocebis.

Thou ſhalt vpb𝔯ayed no ſtraungier.

Aduenę non exprobrabis.

Nothyng is gyuen mo𝔯e truely to Chriſte, than that that is gyuen to the poo𝔯e.

Nihil uerius datur Chriſto, q̱̃ quod egenis confertur. {F. iii.}

Se not whā thou giueſt, haue an eie whā thou takeſt.

Da cęcus, accipe oculatus.

A good conſcience, is a ſure defence.

Murus ęneus ſana conſcientia.

Be in dede, as thou dooeſt p𝔯etende.

Quod uideri uis eſto.

It is trewe honour to be wo𝔯ſhypped fo𝔯 vertue.

Verus honor eſt uenerari ob uirtutem.

It is trewe glo𝔯y, to be well repo𝔯ted fo𝔯 vertue.

Vera gloria eſt bene audire ob uirtutem.

It is trewe nobilytie to be lyke in condityons to the good parentes.

Vera nobilitas eſt, bonis parentibus eſſe moribus ſimilis.

It is trewe power to haue many whome thou mayſte doo fo𝔯.

Vera potentia eſt, habere multos quibus probe conſulas.

There is no ſtronger defence, than faythfull frendes.

Nullum potentius ſatellitium, quam amici fideles.

Frendeſhyppe is the ſauce of lyfe.

Sal uitæ amicitia.

There is no true frendſhyp but emong good menne.

Vera amicitia non eſt niſi inter bonos.

Pleaſure is the bayte of myſchiefes.

Voluptas malorum eſca.

Memo𝔯y is made weake with delycates.

Memoria delitijs eneruatur.

Dyuerſe meates be noyſome to man, but dyuers ſauces mo𝔯e noyſome.

Varietas ciborum homini peſtilens, peſtilentior condimentorum.

Wyne is poyſon to the ſynewes, and the deſtruction of memo𝔯ye. {n. p.}

Vinum neruorum uenenum & memoriæ mors eſt.

Gaye garmentes p𝔯ouoke to p𝔯yde.

Culta ueſtimenta ſunt inſtrumenta ſuperbiæ.

Be not aſſhamed to learne thynges that thou knoweſt not.

Quę ignoras ne pudeat quęrere.

Learne of fooles to be mo𝔯e ware.

Ex ſtultis diſce quo fias cautior.

Learne of wyſe men that thou mayeſt be the better.

Ex ſapientibus diſce quo fias melior.

Tyme ought to be moche ſette by.

Magno æſtimandum tempus.

Truthe is the doughter of tyme.

Veritas temporis filia.

A trew man is beleued, yea though he lye.

Veraci creditur & mentienti.

A lyer is not beleued, though he ſwere.

Mendaci non creditur ne iurato quidem.

Let no daye ſcape without p𝔯ofitte.

Nullus prætereat ſine linea dies.

 

THE CONCORDES of latyne ſpeche.

FO𝔯 the due ioynyng of woo𝔯des in conſtruction, it is to be vnderſtande, that in latyn ſpeche there be .iii. conco𝔯des. The firſt betwene the nominatiue caſe and the verbe. The ſecond betwene the ſubſtantiue and the adiectyue. The thirde betwene the antecedent and the relatiue.

Whan an englyſſhe is gyuen to be made in latyn, {n. p.} loke out the p𝔯yncipall verbe. If there be mo verbes then one in a ſentence, the fy𝔯ſt is the p𝔯incipall verbe, except it be the infinitiue mode, o𝔯 haue befo𝔯e it a relatyue, as that, whome, whiche: o𝔯 a coniunction, as ut that, cum whan, ſi if, o𝔯 ſuche other.

Whan ye haue found the verbe, aſke this queſtion whoo, o𝔯 what, and that wo𝔯de that anſwereth to the queſtion, ſhalbe the nominatiue caſe to the verbe. Whiche nominatiue caſe ſhal in making and conſtruing latyne, be ſette befo𝔯e the verbe, excepte in aſkyng a queſtion, and then the nominatyue is ſette after the verbe o𝔯 after the ſygne of the verbe, as Amas tu? loueſt thou? Venit ne rex? doeth the kyng come?

 

The fyrſt concorde.

A verbe perſonall agreeth with his nomynatyue caſe, in number and perſon, as The mayſter redeth 𝔈 ye regard not, Præceptor legit, uos uero negligitis.

Where note that the firſt perſon is mo𝔯e woo𝔯thye then the ſeconde, and the ſeconde mo𝔯e woo𝔯thy than the third.

Many nominatyue caſes ſingular with a coniuntion copulatyue commyng betwene them, wyl haue a verbe plurall, whiche verbe plurall, ſhall agre in perſon, with the nominatyue caſe of the moſte wo𝔯thy perſon, as I and thou be in ſauegarde, Ego & tu ſumus in tuto. Thou and thy father are in ieoperdie. Tu & pater periclitamini. Thy father and thy maiſter haue ſent fo𝔯 the, Pater & præceptor accerſunt te.

When a verbe commeth betwene two nominatyue caſes of dyuers numb𝔯es, the verbe may indifferently acco𝔯de with eyther of theym, ſo that they be bothe of one perſone, as Amantium irę amoris redintegratio eſt, {n. p.} The falling out of louers is a renewyng of loue. Quid enim niſi uota ſuperſunt? Fo𝔯 what remayneth ſauyng onely p𝔯ayers.

 

The ſeconde concorde.

When ye haue an adiectiue, aſke this queſtion who o𝔯 what, and that that anſwereth to the queſtion ſhall be the ſubſtantiue.

The nowne adiectyue agreeth with his ſubſtantiue, in caſe, gender, and number, as A ſure frende is tried in a doubtfull matter, Amicus certus in re incerta cernitur.

Lykewyse particyples and p𝔯onownes be ioyned with ſubſtantyues, as A manne armed, Homo armatus, a fielde to be tylled, ager colendus, this manne, hic uir, it is my mayſter, meus herus eſt.

Here note that the maſculyne gender, is mo𝔯e wo𝔯thy then the feminine, and the feminine mo𝔯e wo𝔯thye than the neuter.

Many ſubſtantyues ſingular, with a coniunction copulatiue commyng betwene them, wyll haue an adiectiue plurall, whiche adiectyue ſhall agree with the ſubſtantiue of moſte wo𝔯thy gender, as The king and the quene bleſſed, Rex & regina beati.

 

The thirde concorde.

Whan ye haue a relatyue, aſke this queſtion, who o𝔯 what, and that that anſwereth to the queſtion, ſhall be the antecedente, whiche is a woo𝔯de that goeth befo𝔯e the relatiue, and is reherſed again of the relatiue.

The relatyue agreeth with his antecedente, in gender, number, and perſon, as That manne is wyſe that ſpeketh fewe, uir ſapit qui pauca loquitur. {G}

Whan this enlyſſhe that, may be turned into this englyſhe whiche, it is a relatiue, otherwyſe it is a coniunction, whiche in latyne is called , o𝔯 ut, and it may elegantly be put away by turnynge the nominatiue caſe into the accuſatiue, and the verbe into the infinitiue mode, as I am gladde that thou arte in good helth, Gaudeo quod tu bene uales, gaudeo te bene ualere. I byd the to go hens, Iubeo ut abeas, Iubeo te abire.

Many antecedentes ſyngular, hauyng a coniunction copulatiue betwene theym, wyll haue a relatiue plurall whiche relatyue ſhal agre with the antecedent of the moſte wo𝔯thy gender, as The rule and dignitie whiche thou haſte requy𝔯ed, Imperium & dignitas quæ petijſti. Fo𝔯 in thynges not apte to haue life the neuter gender is moſte wo𝔯thy, yea and in ſuche caſe though the ſubſtantyues o𝔯 antecedentes be of the maſculyne o𝔯 of the feminine gend𝔯e, and none of them of the neuter, yet may the adiectiue o𝔯 relatiue be put in the neuter gender, as The bowe and arrowes be good, Arcus & calami ſunt bona. The bowe and arowes which thou haſt b𝔯oken, Arcus & calami quæ fregiſti.

 

The caſe of the relatiue

Whan there commeth no nominatiue caſe betwene the relatyue and the verbe, the relatiue ſhall be the nominatiue caſe to the verbe, as, w𝔯etched is that perſon, whiche is in loue with money, Miſer eſt qui nummos admiratur.

But whan there cōmeth a nominatiue caſe betwene the relatyue and the verbe, the relatyue ſhall be ſuche caſe, as the verbe wyll haue after hym, as Happie is he, whom other mennes harmes do make to beware, Felix quem faciunt aliena pericula cautum. {n. p.}

When a relatiue commeth betwene two ſubſtantiues of dyuerſe genders, it maye indifferentely acco𝔯de with eyther of theym, as The by𝔯de whiche is called a ſparowe, Auis quę paſſer appellatur, o𝔯 Auis qui paſſer appellatur.

Nownes interrogatiues and infinites, folowe the rule of the relatyue, as Quis, uter, qualis, quantus, quotus. &c. which euer come befo𝔯e the verbe, lyke the relatiue, as Hei mihi qualis erat, talis erat, qualē numq̱̃ uidi.

 

Conſtruction of novvnes ſubſtantiues.

Whan .ii. ſubſtantiues come tegether betokenyng dyuerſe thynges, the later ſhall be the genitiue caſe, as The eloquēce of Cicero, Facundia Ciceronis, The boke of Uergile, Codex Vergilij, A louer of ſtudies, Amator ſtudiorum. The opinion of Plato, Dogma Platonis.

But if they belonge both to one thyng, they ſhalbe putte bothe in one caſe, as My father beyng a manne, loueth me a chylde, Pater meus uir, amat me puerum.

Whan the englyſhe of this wo𝔯de res, is putte with an adiectiue, ye may put away res, and put the adiectiue in the neuter gender like a ſubſtantiue, as Many thynges haue letted me, Multa me impedierunt.

An adiectiue in the neuter gender, put a lone without a ſubſtantiue, ſtandeth fo𝔯 a ſubſtantiue, and may haue a genitiue caſe after him, as if it were a ſubſtantiue, as Moche gaynes, Multum lucri. Howe much buſineſſe, Quantum negocij. That werke, Id operis.

The p𝔯ayſe o𝔯 diſp𝔯ayſe of a thing is vſed diuerſly, but moſte commonly in the ablatiue, o𝔯 in the genitiue caſe, as A childe of a good towardneſſe, Puer bona indole, puer bonæ indolis. {G. ii.}

Opus & uſus, latyne fo𝔯 nede, requy𝔯e an ablatyue caſe, as I haue nede of thy iudgemente, Opus eſt mihi tuo iudicio. My ſonne hath nede of twentie poundes, Viginti minis uſus eſt filio.

 

Conſtruction of adiectiues.

The genitiue caſe.

Adiectiues that ſygnifie deſy𝔯e, knowlege, rememb𝔯aunce, o𝔯 contrary wiſe, and ſuche lyke, require a genitiue caſe, as Couetous of money, Cupidus auri. Experte of warfare, Peritus belli. Igno𝔯ant of all thynges, Ignarus omnium. Bolde of hearte, Fidens animi. Doubtfull of mynde, Dubius mentis. Myndefull of that is paſte, Memor pręteriti. Accuſed of thefte, Reus furti.

Nownes partityues, and certayne interrogatiues, with certayn nownes of noumber, requy𝔯e a genitiue caſe, as Aliquis, uter, neuter, nemo, nullus, ſolus, unus, medius, quiſque, quiſquis, quicunque, quidam, quis, fo𝔯 aliquis, o𝔯 quis, an interrogatiue, unus, duo, tres, & c. Primus, ſecundus, tertius. & c. as Aliquis noſtrum. Primus omnium.

Whan a queſtion is aſked, I ſhall anſwere by the ſame caſe and tenſe, that the queſtion was aſked by, as Cuius eſt fundus? uicini. Quid agitur in ludo literario? ſtudetur. Excepte the queſtion be aſked by Cuius, a, um, as Cuia eſt ſententia? Ciceronis. O𝔯 by a woo𝔯de that maye gouerne dyuerſe caſes, as Quanti emiſti librum? paruo. O𝔯 excepte I muſt anſwere by one of theſe poſſeſſyues, Meus, tuus, ſuus, noſter, ueſter, as Cuius eſt domus? non ueſtra, ſed noſtra.

Nownes of the comparatyue and the ſuperlatyue degre, put partitiuely, that is to ſay, with this engliſh {n. p.} of, o𝔯 emong, after them, requy𝔯e a genitiue caſe, as Of the eares the left is the ſofter, Aurium mollior eſt ſiniſtra. Cicero the moſt eloquent of o𝔯atours, Cicero oratorum eloquentiſſimus.

Nownes of the comparatiue degree, hauyng than o𝔯 by after them, wyll haue an ablatyue caſe, as Frigideor glacie, Mo𝔯e coulde than yce. Doctior multo, better learned by a greatte deale. Vno pede altior, higher by a foote.

 

The datiue caſe.

Adiectiues that betoken p𝔯ofite o𝔯 diſp𝔯ofitte, lykeneſſe, vnlykeneſſe, pleaſure, ſubmittyng, o𝔯 belonging to any thing, requy𝔯e a datiue caſe, as Labour is p𝔯ofitable to the bodye, Labor eſt utilis corpori. Equall to Hecto𝔯, Aequalis Hectori. Fitte fo𝔯 warre, Idoneus bello. Pleaſaunt to all perſons, Iucundus omnibus. Suppliaunt to his father, Parenti ſupplex. P𝔯op𝔯e to me, Mihi proprium. Lykewyſe nownes of the paſſyue ſygnification in bilis, and participialles in dus, as flebilis flendus omnibus, to be lamented of all menne, formidabilis formidandus hoſti, to be feared of his enemie.

 

The accuſatiue caſe.

The meaſure of length, b𝔯eadth, o𝔯 thyckeneſſe of any thynge, is putte after adiectiues in the accuſatiue caſe, and ſometyme in the ablatiue caſe, as Turris alta centum pedes, A toure an hund𝔯ed foote high. Arbor lata tres digitos, A tree th𝔯ee fyngers b𝔯ode. Liber craſſus tres pollices, uel tribus pollicibus, a boke th𝔯ice ynches thicke.

 

The ablatiue caſe.

Adiectyues ſygnifieng fulneſſe, emptineſſe, plentie {n. p.} o𝔯 wantyng, require an ablatiue caſe, and ſometyme a genitiue, as Copiis abundans. Crura thymo plena. Vacuus ira, irę, ab ira. Nulla epiſtola inanis re aliqua. Ditiſſimus agri. Stultorū plena ſūt omnia. Quis niſi mentis inops oblatum reſpuat aurum? Integer uitę ſcelerisȜ purus. Non eget Mauri iaculis nec arcu. Expers omnium, Corpus inane animæ.

Theſe adiectiues Dignus, indignus, præditus, captus, contentus, with ſuche other, wil haue an ablatiue caſe, as Dignus honore. Captus oculis. Virtute pręditus. Paucis contentus.

 

Conſtruction of the pronovvne.

Theſe genityue caſes of p𝔯imatiues, mei, tui, ſui, noſtri, & ueſtri, be vſed whan ſufferyng is ſignified, as Pars tui, Amor mei: but whan doyng is ſygnified, meus, tuus, ſuus, noſter, and ueſter, be vſed, as Ars tua. Imago tua.

Theſe genityue caſes, Noſtrum, ueſtrum, be vſed after diſtributiues, partitiues, comparatyues, and ſuperlatiues, as Nemo ueſtrum, aliquis noſtrum, maior uestrum, maximus natu noſtrum.

 

Conſtruction of the verbe, and fyrſte vvith the nominatiue caſe.

Sum, forem, fio, exiſto, and certayne verbes paſſiues, as Vocor, ſalutor, and verbes of behauiour o𝔯 geſture, as Bibo, cubo, dormio, wyll haue ſuche caſe after them as they haue befo𝔯e them, as Fama eſt malum. Malus cultura fit bonus. Cræſus uocatur diues. Horatius ſalutatur poeta. Virtus clara æternaȜ habetur. Dormit ſecurus Bibit ieiunus. Petrus ſtudet uideri diues. Malo me diuitem eſſe quam haberi. {n. p.}

 

The Genitiue caſe.

This verbe Sum, betokenyng poſſeſſion o𝔯 perteynyng to any thyng, wyll haue a genitiue caſe, as hæc ueſtis eſt patris. Inſipientis eſt dicere, non putaram.

Except theſe nominatyue caſes, meum, tuum, ſuum, noſtrum, ueſtrum, as Meum eſt iniuriam non adferre, tuum eſt iuxta omnia pati.

Uerbes that betoken to eſteme o𝔯 regarde, require a genitiue caſe, as Parui ducitur probitas, Maximi penditur nobilitas.

uerbes of accuſyng, condemnyng, o𝔯 warnyng, 𝔈 verbes of contrary ſygnification, wyl haue a genitiue caſe, o𝔯 an ablatiue of the cauſe, moſt commonly without a p𝔯epoſition, but ſometyme with a p𝔯epoſition, as Hic furti ſe alligat uel furto, admonuit me errati uel errato. De pecunijs repetundis damnatus eſt.

Satago, miſereor, miſereſco, require a genitiue caſe, as Rerum ſuarum ſatagit. Miſerere mei deus.

Reminiſcor, obliuiſcor, memini, wyll haue a genitiue o𝔯 an accuſatiue caſe, as Reminiſcor hiſtoriæ, obliuiſcor carminis, Recordor pueritiam, Obliuiſcor lectionem. Memini tui uel de te, I ſpeake of the. Memini te, I rememb𝔯e the.

Egeo, indigeo tui uel te. I haue nede of the. Potior urbis, I conquere the citie. Potior uoto, I obtayn my deſy𝔯e.

 

The datiue caſe.

All maner of verbes put acquiſitiuely, that is to ſay, with theſe tokens to, o𝔯 fo𝔯, after them, wyl haue a datiue caſe, as Non omnibus dormio, I ſlepe not to al menne. Huic habeo non tibi, I haue it fo𝔯 this manne, and not fo𝔯 the. {n. p.}

To this rule dothe belong alſo verbes betokenynge

To p𝔯ofit o𝔯 diſp𝔯ofit, as

To compare, as

 

Commodo

 

Comparo

Incommodo

Compono

Noceo

Confero.

 

To gyue o𝔯 reſto𝔯e, as

To mis o𝔯 to pay, as

To cōmaund, o𝔯 to ſhewe, as

Dono

Promitto

Impero

 

Reddo

Pollicior

Indico

Refero

Soluo

Monſtro

 

To truſte, as

To obey o𝔯 to be agaynſt, as

To th𝔯etten o𝔯 to be angry.

Fido

Obedio

Minor

 

Confido

Adulor

Indignor

Fidē habeo

Repugno

Iraſcor

 

Sum, with his compoundes, except poſſum, alſo verbes compounded with Satis, bene, and male, as Satiſfacio, benefacio, malefacio: finally certayne verbes compounded with theſe p𝔯epoſitions, Prę, ad, con, ſub, an, poſt, ob, in, & inter, wyll haue a datyue caſe, as Pręluceo, adiaceo, commigro, ſuboleo, anteſto, poſthabeo, obijcio, inſulto, interſero.

Eſt, put fo𝔯 habeo, wyll haue a datyue caſe, as Eſt tibi mater. Alſo Sum and many other verbes wyll haue a double datyue caſe, as Sum tibi pręſidio. Do tibi ueſtem pignori. Verto hoc tibi uitio. Hoc tu tibi laudi ducis.

 

The accuſatiue caſe.

Uerbes tranſitiues, are all ſuch as haue after them an accuſatiue caſe of the ſufferer, whether they be actiues, common, o𝔯 deponentes, as Vſus promptos facit. Fœminæ ludificantur uiros. Largitur pecuniam.

Alſo verbes neuters maye haue an accuſatiue caſe of they𝔯 owne ſignification, as Endimionis ſomnum dormis. Gaudeo gaudium. Viuo uitam.

Uerbes of aſkynge, teachyng, and arrayeng, wyll {n. p.} haue two accuſatiue caſes, one of the ſufferer, and the other of the thinge, as Rogo te pecuniam. Doceo te literas, quod te iamdudum hortor, Exuo me gladium.

 

The ablatiue caſe.

Al verbes require an ablatiue caſe of the inſtrumēt o𝔯 of the cauſe, o𝔯 of the maner of doyng, as Ferit cum gladio, Taceo metu, Sūma eloquentia cauſam egit.

The wo𝔯de of p𝔯ice is put after verbes in the ablatiue caſe, as Vendidi auro, Emptus ſum argento. except theſe genitiues, whan they be put alone without ſubſtantiues, Tanti, quanti, pluris, minoris, tantiuis, tantidem, quantiuis, quantilibet, quanticunq;, as Quanti mercatus es hūc equum? Certe pluris quam uellem.

Uerbes of plenty o𝔯 ſcarſenes, fylling o𝔯 emptieng, lodyng o𝔯 vnlodyng, wyll haue an ablatyue caſe, as Affluis opibus, Cares uirtute, Expleo te fabulis, Spoliauit me bonis oībus, Oneras ſtomachum cibo, Leuabo te hoc onere. Lykewiſe Fungor, fruor, lętor, gaudeo, dignor, muto, munero, communico, afficio, proſequor, neſcor.

Uerbes that betoken receiuyng, diſtance, o𝔯 taking away, wyll haue an ablatyue caſe with a, ab, e, ex, o𝔯 de, as Accepi literas à Petro. Audiui à nuncio. Longe diſtat à nobis. Eripui te à malis. And this ablatyue may be turned into the datiue, as Subtraxit mihi cingulum.

Uerbes of compariſon o𝔯 excedyng, maye haue an ablatyue caſe of the wo𝔯d that ſignifieth the meaſure of excedyng, as Pręfero hunc multo. Paulo illum ſuperat.

A nowne o𝔯 a p𝔯onowne ſubſtantyue, ioyned with a participle, exp𝔯eſſed o𝔯 vnderſtand, and hauing none other woo𝔯de, whereof it may be gouerned, ſhall be put in the ablatiue caſe abſolute, as The kyng commyng, the ennemies fled, Rege ueniente hostes fugerunt. I beyng {H} captayne, thou ſhalte ouercome, Me duce uinces. And it may be reſolued by any of theſe woo𝔯des, Dum, cum, quando, ſi, quanquam, o𝔯 poſtquam, as Rege ueniente .i. dum ueniret rex. Me duce .i. ſi ego dux fuero.

 

Conſtruction of paſſiues.

A verbe paſſyue wyll haue after hym an ablatyue caſe, with a p𝔯epoſition, o𝔯 ſometime a datiue, of the doer, as Vergilius legitur à me. Tibi fama petatur. And the ſame ablatiue o𝔯 datyue ſhalbe the nominatiue caſe to the verbe, if it be made by the actiue, as Ego lego Vergilium. Petas tu famam.

 

Gerundes.

Gerundes and Supines wyll haue ſuche caſe, as the verbes that they come of, as Ocium ſcribendi literas, Ad conſulendum tibi. Auditum poetas.

Di.

The gerunde in Di, is put after certayne ſubſtantiues, as Studium, cauſa, tempus. Ocium, occaſio, libido. Spes, oportunitas, uoluptas. Modus, geſtus, ſatietas. Poteſtas, licentia, conſuetudo. Conſilium, uis, norma. Amor, cupido, locus, And others lyke.

It commeth alſo after certayn adiectiues, as Cupidus uiſendi, Certus eundi. Peritus medicandi, Gnarus bellandi.

Do.

Whan I haue the englyſſhe of the participle of the p𝔯eſent tenſe with this ſygne of, o𝔯 with, commyng after a nowne adiectiue, it ſhal in latyne makyng, be put in the gerūd in Do, as Defeſſus ſum ambulando.

Alſo the englyſſhe of the participle of the p𝔯eſente tenſe, comming without a ſubſtantiue, with this ſigne in o𝔯 by, befo𝔯e hym, ſhall in latyne makyng be put in {n. p.} the gerunde in Do, as Cęſer dando, ſubleuando, ignoſcendo, gloriam adeptus eſt. In apparando, totum hunc conſumunt diem.

And the gerund in Do, is vſed eyther without a p𝔯epoſition, o𝔯 with one of theſe p𝔯epoſitions A, ab, de, E, ex, cum, in, as Deterrent à bibendo, ab amando, Cogitat de edendo, Ratio bene ſcribendi cum loquendo coniuncta eſt.

 

DVM.

The engliſhe of the infinitiue mode commyng after a reaſon, and ſhewyng a cauſe of the reaſon, maye be put in the gerund in dum, as Dies mihi ut ſatis ſit ad agendum, uereor.

The gerund in dum, is vſed after one of theſe p𝔯epoſitions, Ad, ob, propter, inter, ante, as Ad capiendum hoſtes. ob, uel propter redimendum captiuos. Inter cœnandum. Ante damnandum.

And whan ye haue this englyſhe muſte, o𝔯 ought, in a reaſō, where it ſemeth to be made by this verbe oportet, it maye be put in the gerund in dum, with this verbe eſt. And than the woo𝔯d that in the englyſſhe ſemeth to be the nominatyue caſe, ſhall be put in the datyue caſe, as I muſt goo hens, Abeundum eſt mihi.

 

Supines.

The firſte ſupine hath the actiue ſignification, and is put after verbes and participles that betoken movynge to a place, as Eo cubitum. Spectatum admiſſi riſum teneatis amici?

The later ſupine hath the paſſiue ſignification, 𝔈 is putte after nownes adiectiues, and ſuche lyke, as Dignus, indignus, Turpis, fœdus. Procliuis, facilis. Odioſus, mirabilis, optimus. And this ſupine maye alſo be turned into the infinitiue mode paſſiue, as It may be {H. ii.} indifferentlye, ſayde in latyne Facile factu, o𝔯 facile fieri, Eaſie to be doone. Turpe dictu, o𝔯 turpe dici, vnhoneſte to be ſpoken.

 

The Tyme.

Nownes that betoken parte of tyme, be commonly vſed in the ablatiue caſe, as Nocte uigilas, Luce dormis, but nownes that betoken continual terme of time be vſed commonly in the accuſatiue caſe, as Sexaginta annos natus. Hyemem totam ſtertis.

 

Space of place.

Nownes that betoken ſpace betwene place and place, be cōmonly put in the accuſatiue caſe, as Pedē hinc ne diſceſſeris, goo thou not a foote from this ſame place.

 

A place.

Nownes appellatyues o𝔯 names of great places be put with a p𝔯epoſition, if they folowe a verbe that ſygnifieth, in a place, to a place, from a place, o𝔯 by a place, as Viuo in Anglia. Veni per Galliam in Italiam. Proficiſcor ex urbe.

In a place, o𝔯 at a place, if the place be a p𝔯oper name of the fy𝔯ſte declenſon, o𝔯 ſeconde, and the ſyngular number, ſhalbe put in the genitiue caſe, as Vixit Londini, Studuit Oxonię. And theſe nownes Humi, domi, militiæ, belli, be lykewyſe vſed, as Procumbit humi bos. Militię enutritus eſt. Domi belliqȜ ocioſi uiuitis.

But if the place be the thirde declenſon o𝔯 the plurall number, it ſhall be put in the datyue o𝔯 in the ablatiue caſe, as Militauit Carthagini o𝔯 Carthagine. Athenis natus eſt. Lykewyſe we ſay, Ruri or rure educatus eſt.

To a place if the place be a p𝔯oper name, it ſhall be put in the accuſatiue caſe without a p𝔯epoſition, as Eo Romā. Likewyſe Confero me domum. Recipio me rus. {n. p.}

From a place, o𝔯 by a place, if the place be a p𝔯oper name, it ſhall be put in the ablatyue caſe without a p𝔯epoſitiō, as Diſceſsit Londino. Profectus eſt Londino, uel per Londinum, Cantabrigiam. Domus and rus, be vſed lykewyſe, as Abrijt domo, Rure reuerſus eſt.

 

Imperſonalles.

A verbe imperſonall hath no nominatiue caſe befo𝔯e hym, and this wo𝔯de It, commonly is hys ſygne.

Intereſt, refert, and eſt fo𝔯 intereſt, require a genityue caſe of all caſuall wo𝔯des, excepte Mea, tua, ſua, noſtra, ueſtra, and cuia, as Intereſt omnium recte agere. Tua refert teipſum noſse.

Certayne imperſonalles requy𝔯e a datyue caſe, as Libet, licet, patet, liquet, conſtat, placet, expedit, prodeſt, ſufficit, uacat, accidit, conuenit, contigit, and other lyke.

Some wyll haue an accuſatyue caſe only, as Delectat, decet, iuuat, oportet, ſome beſyde the accuſatiue wil haue alſo a genitiue, as pœnitet, tædet, miſeret, miſereſcit, pudet, piget, as Noſtri noſmet pœniter. Me ciuitatis tædet. Pudet me negligentiæ. Miſeret me tui.

A verbe imperſonall of the paſſiue voyce, hath like caſe, as other verbes paſſyues haue, as Bene fit multis à principe, yet many tymes the caſe is not exp𝔯eſſed but vnderſtande, as Maxima ui certatur.

Whan a dede is ſygnified to be done of manye, the verbe beyng a verbe neuter, we may well chaunge the verbe neuter in to the imperſonalle in tur, as Inignem poſita eſt, fletur. &c.

A participle.

Participles gouerne ſuche caſe as the verbe that they come of, as Fruiturus amicis, Consulens tibi, Diligendus ab omnibus.

Here note that participles may fower maner wayes {H. iii.} be changed into nownes, The fy𝔯ſt is, whan the voice of a participle is conſtrued with an other caſe then the verbe that it commeth of, as, Appetens uini, gredie of wyne. The ſeconde, when it is compouned with a p𝔯epoſition, which verbe that it cōmeth of, can not be cōpouned withal, as Indoctus, innocens. The third whan it fourmeth all the degrees of compariſon, as Amans, amantior, amantiſſimus. Doctus, doctior, doctiſſimus. The fowerth when it hath no reſpect no𝔯 exp𝔯eſſe difference of tyme, as Scripturus, about to w𝔯ite, Homo laudatus, a man laudable. Puer amandus .i. amari dignus, a chylde woo𝔯thye to be loued. And al theſe are called nownes participiall.

Participles whan they be changed in to nownes, requy𝔯e a genitiue caſe, as Fugitans litium, Indoctus pilæ, Cupientiſsimus tui, Lactis abundans.

Theſe participiall voyces Peroſus, Exoſus, Perteſus, haue alwayes the actiue ſignification, and gouern an accuſatiue caſe, as Exoſus ſeuitiam, hatyng cruelty, Vitam perteſus, werie of the life.

 

The aduerbe.

Aduerbes of quantity, tyme, and place, do require a genitiue caſe, as Multum lucri. Tunc temporis. Vbique gentium.

Certayn adverbes wyll haue a datyue caſe, lyke as the nownes that they come of, as Venit obuiam illi. Canit ſimiliter huic.

Theſe datyues be vſed aduerbially, Tempori, luci, ueſperi, as Tempori ſurgendum. Veſperi cubandum. Luce laborandum.

Certayne aduerbes wyl haue an accuſatiue caſe, of the p𝔯epoſitions that they come of, as Propius urbem, {n. p.} proxime caſtra.

Where note that p𝔯epoſitions, when they be ſette without a caſe, o𝔯els doo fourme the degrees of compariſon, be chaunged into aduerbes.

 

The Coniunction,

Coniunctions copulatiues and diſiunctiues, and theſe fower: Quam, niſi, pręterquam, an, couple lyke caſes, as Xenophon & Plato fuere æquales. Studui Romæ & Athenis. and ſometyme they be put betwene dyuers caſes, as Eſt liber meus & fratris. Emi fundum centum nummis & pluris.

Coniunctions copulatiues and diſiunctiues moſt commonly ioyne lyke modes and tenſes togither, as Petrus & Ioannes precabantur, & docebant. And ſometyme otherwyſe, as Et habetur & referetur à me gratia.

 

Præpoſition.

Sometime this p𝔯epoſition in, is not exp𝔯eſſed but vnderſtanded as the caſuall wo𝔯de neuertheleſſe put in the ablatyue caſe, as Habeo te loco parentis .i. in logo.

A verbe compounde ſometyme requy𝔯eth the caſe of the p𝔯epoſitiō, that he is compouned with, as Exeo domo. Prætereo te inſalutatum. Adeo petrum.

 

The Interiection.

Certayne interiections require a nominatiue caſe, as O feſtus dies hominis. Certain a datiue, as Hei mihi. Certaine an accuſatyue, as Heu ſtirpem inuiſam. Certayne a vocatyue, as Proh ſancte Iupiter.

And the ſame proh, wyll haue alſo an accuſatiue, as Proh deum, atq; hominum fidem.

 

FINIS.

 

INSTITVTIO COMPENDIARIA TOTIVS GRAMMATICAE, QVAM ET ERVDItiſsimus atq; idem illuſtriſsimus Rex noſter hoc nomine euulgari iuſ sit, ut non alia q̱̃ hæc una per totam Angliam pueris prælegeretur.

LONDINI. ANNO M. D. XL. II.

 

TOTIVS ANGLIAE LVDIMAGISTRIS AC GRAMMATICAE PRAECEPTORIBVS.

RES ADEO HVMILIS AC REIECTICIA NONnullis uiſa eſt grammatica1, uiri ſtudioſiſsimi, ut non deſuerint, qui illius tenuitatem hoc epigrammate ſint inſectati.

Felix grammaticus non eſt, ſed nec fuit unq̱̃,

Nec quiſq̱̃ eſt felix nomine grammaticus.

Sed ſi quis felix præter fatum extitit unq̱̃,

Is demum exceſsit grammaticos canonas.

VERVM hanc iniquiſsimam iſtorum calumniam egregie ulciſcitur Quintilianus2, ubi aſſerit hāc ueſtram profeſsionem plus habere in receſſus, q̱̃ prima fronte promittat, ubi ait, hanc unam docere rectam loquendi, legendi, atq; ſcribendi rationem, neq; poetas modo, ſed & omne ſcriptorum genus diligenter excutere, atq; de quouis negotio literario iudicium ferre. Proinde iſtos neutiq̱̃ ferendos exiſtimat, qui grammaticam ceu rem tenuem ac ieiunā cauillentur: quæ niſi reliquarum ſcientiarum fundamenta fideliter iecerit, quicquid ſuperſtruxeris facile ſit corruturum. Eſt itaq;, inquit ille, grāmatica neceſſaria pueris, iucunda ſenibus, dulcis ſecretorū {A. ii.} comes, & quæ uel ſola ex omni ſtudiorum genere plus habet operis q̱̃ oſtētationis. Nō eſt ergo quòd metuat hæc ars ſycophantarum morſus, quando tantum ſit ſortita patronum. Quo ſit, ut licet non dubitem hanc ueſtram facultatem, uel unius Fabii calculo comprobatam, uobis diſplicere nec poſſe, nec debere: tamen certus ſum eam toti populo atq; ſenatui ueſtro longe chariorem futuram, ubi certo intellexeritis eandem magnificentiſsimo quoq; regi3 noſtro eidem; doctiſsimo haud quaq̱̃ eſſe neglectui. Is enim ut in quauis diſciplina, & præſertim ſacrarum literarum ſtudio eſt exercitatiſsimus, ita & has quoq; grammaticorum minutias nec contemnit, nec præterit intactas. Cæterum ubi pro incomparabili ſapientia ſua4 ſubodoratus eſſet, quantū diſpendii teneriuſculæ puerorum ætati, ac uelut primæuo totius Reip. ſeminario, in hoc alioqui florētiſsimo regno ſuo5, uel hinc indies emergeret, quòd per omnes huius regionis partes nō haberetur una quæpiam ac ſimplex inſtituendæ pueritiæ ratio, ſed paſsim pro diuerſorum palatorum uarietate, multiplex ac uaria: ad hæc ubi paulo altius apud animum ſuum perpendiſſet tot cotidie ubiq; locorum exoriri occaſiones, cur haud exigua tyrunculorum pars ſubinde ſedes ſuas ac ſcholas pre re nata immutare cogeretur, & proinde neceſſario euenire, ut propter alium atq; alium docendi modum, prima illa grammatices {n. p.} rudimenta apud diuerſos præceptores diuerſimode etiam auſpicaretur, nec interim per tot & toties repetita initia promoueret quicquam, ſed uel cancrorum more retrocederet, uel ſaltem uelut in eiſdem ueſtigiis ſemper conſiſteret immota.

VBI hæc, inquam, atq; huiuſcemodi tenerorum ingeniorum remoramenta & cruces, uigilantiſsima regis cura ſecum iterum atq; iterum reuoluiſſet, ſuarum eſſe partiū facile perſpexit, ut huic tanto Reip. ſuæ incommodo, aliquod præſentaneum remediū breui adhibendum curaret. Quare mandatum ſuū aliquot uiris eruditis, & in hac literaria paleſtra utcunq; exercitatis, delegandum cenſuit, qui facilem quandam & planè compendiariā grammatices inſtitutionem ex optimis quibuſq; huius generis ſcriptoribus collectam, uelut in unum corpus concinarent, quam & hac lege euulgandam ſanciuit, ut non aliam q̱̃ hanc unam intra ditionis ſuæ pomeria diſcipulis ueſtris prælegeretis. Quod tamen optimi & æquiſsimi principis edictum6 non ita intelligi debet, quaſi iubeat quicquid hic ſcriptum reperietis eodem etiam, quo ſcribitur ordine, & ſine interuallo, tenellis adhuc ac faſtidientibus puerorum ſtomachis continuo & citra omnem delectum eſſe obtrudendum: cęterum hoc cuilibet ueſtrum integrum relinquitur, ut pro captu auditorum ſuorum, quicquid ſibi commodum uidebitur, uel omittat pro arbitrio {A. iii.} ſuo, uel gregi ſuo proponat ediſcendū, modo non aliam q̱̃ hanc grammaticam publice aut priuatim profiteatur aut doceat. Porrò licet methodū quandam ſummariam totius artis ueſtræ7, q̱̃ breuiſſime fieri potuit, hic congeſtam habeatis: id tamen hoc conſilio potius factum eſt, ne quid quærentibus uobis, quod ad ſimplicem artis rationē pertineret, deeſſe uideretur, q̱̃ ut tenella īgeniola primo ſtatim aggreſſu his omnibus obruenda uiderentur. Quare ſi hanc qualemcunq; lucubratiunculam, pro officii ueſtri ratione, æqui boniq; cōſulueritis, ac quāta poteſtis diligentia impuberi illi gregi, qui é ueſtra fide totus pendet, enarrandam ſedulo curaueritis, non ſolum excellentiſsimi principis expectationi egregie reſpondebitis, ſed ueſtro quo; officio probe defuncti uidebimini, efficietiſ;, ut hoc qualecun; opuſculum indies & emaculatius uobis prodeat, & ſi opus uidebitur, etiam locupletius.

VALETE.

 

AD LECTOREM.

Εγϰὼμιον τοῦ βασιλέοσ.

TVnc fore res hoīum fauſtas, tūc ſpera cūcta

Ventura aſſeruit maximus ille Plato8:

Quando ſibi comitē iungat ſapientia regem,

Aut ſophię ſtudeat, qui tenet imperium.

Iſtoc ſi uere cenſes dixiſſe Platonem

Anglia, quid ceſſas iure placere tibi?

Rex9 tibi talis adeſt, qualem aſpexêre priores

Nullum: nec poterit cernere poſteritas.

Corporis ut dotes ſileam, quibus undiqȜ felix

Extat, in immenſum pręuolat ingenio.

Quod ſtudii genus eſt, aut quas mihi dixeris artes,

Quas non diuinum pectus id intus habet?

Et licet inuentis hominum ſit doctus abunde,

Sacra tamen Chriſti lex loca prima tenet.

Chriſtus in ore ſedet, Chriſtum pia lingua profatur,

Atq; ſui regis cor quoq; Chriſtus habet.

Quicquid agit, loquitur, meditantur, Chriſt id omne eſt.

Pectora, mentem, animum Chriſtus ubiq; mouet.

Hinc eſt noſtris pietas, & gloria Chriſti

Sint curæ, & ueræ relligionis amor10.

Exulat hinc error, perit & Romana tyrannis,

Et ſolitas latebras hæreſis atra petit.

Hinc ſyncera fides tandem caput erigit, atq;

Sub pedibus premitur uana ſuperſtitio. {n. p.}

Tollitur impoſtor, delator pallet ubiq;,

Proditor in foueam iam ruit ipſe ſuam.

Hinc ius faſ; ualent, cunctos pietatis auitæ

Maximus ardor habet, nec niſi ſancta placent.

Hinc ualidæ leges, hinc & Res publica floret.

Hinc requies, hinc pax, hinc bona cuncta fluunt.

Inde nitent artes, colitur doctrina probata.

Rege11 ſub hoc ętas aurea conſpicitur.

Huius & auſpiciis regis, uelut omine fauſto,

Prodit et in lucem, nunc liber iſte tibi.

Quem niſi grato animo capias Britannica pubes,

Nec pia, nec grata es, nec memor officij.

Portat opes magnas exili mole libellus.

Quas poterit paruo quiſq; parare tamen.

At licet euoluas aliorum mille labores,

Preſsius inuenias utiliuſue nihil.

Tu memor ergo puer12, per quem tot cōmoda ſumis,

Tam doctum regem ſemper in aſtra feras.

Vtq; diu uiuat felix fauſtuſ; precare:

Deinde domos ſuperas ſcandere promereat.

Κυριε σὣσον τὁν βασιλὲα {n. p.}

 

ERRATA INSIGNIORA.

Folio

Pagina

Linea

Lege uel dele

2

2

15

Tn

Ibidem

 

ult.

Ambio

3

1

3

Septentriones

5

1

3

origines

7

1

27

compellandis

9

1

19

inflexionis

10

2

20

dele, hiſtrix

11

2

8

ĭri

Ibidem

 

10

Preſbyter

14

1

16

anomalia

17

2

1

anus

19

2

4

Menſes fluuium

20

1

28

Fructu ac

21

1

ult.

Pijſsimus

Ibidem

2

1

Ipſiſsimus

22

2

3

primitiuam

23

1

23

tertiæ

26

2

19

factane

Ibidem

 

30

gratias

Ibidem

 

31

ſanatur

27

1

30

huius

28

1

4

ſignificant

31

1

ult.

dele, & ſic

Ibidem

2

28

alitumq;

33

2

21

dabitur quem

34

2

2

Inquio

35

1

25

coniugantur

36

2

10

Nexus

37

2

24

doctiſsim ſq; {n. p.}

Folio

Pagina

Linea

Lege, uel dele

40

1

peuult.

pedetentim

48

2

4

Ingenui

49

2

2

ſignificat

50

1

26

Plenæ

52

1

6

adſimules

61

2

29

numerūȜ referre

62

2

12

calidus

63

1

12

conſedimus

66

2

11

coactæ

67

1

29

lęſerunt

Ibidem

 

ult.

ſtudes

76

1

16

inis

Ibidem mox poſt ultimam lineam, ſubiunge

 

Amo

 

Porro

Virgo

Legendo, gerundium. Et dele eaſdem

uoces pag.proxima, lin. 7. &. 8. {n. p.}

 

DE GRAMMATICA et eius partibus.

GRAMMATICA EST RECTE ſcribendi atq; loquendi ars.

Grammaticæ quatuor ſunt partes.

 

Orthographia,

 

Syntaxis,

Etymologia,

Proſodia.

 

DE ORTHOGRAPHIA.

ORTHOGRAPHIA eſt recte ſcribendi ratio, qua docemur quibus quæq; dictio ſit formanda literis, ut lectio, non lexio, ab ὀρθός rectus, & γραϕϰ ſcriptura.

 

DE LITERIS.

Ex uiginti duabus literis, quinq; ſunt uocales

 

a

 

o

e

u

i

& y gręca.

Ex quibus uarie cōpoſitis coaleſcūt diphthongi quinq;.

æ

 

 

 

muſæ

au

 

audio

œ

ut

cœlum

ei

 

hei

eu

 

euge.

Reliquę literæ conſonantes appellantur, quarum nouem ſunt mutæ. {B}

 

 

b

 

k

c

p

d

q

f

t

 

g

 

 

Septem autem ſemiuocales.

 

l

 

s

m

x

n

z

r

 

Ex quibus

 

l

 

 

m

liquidę ſunt.

n

 

r

s uero ſuæ cuiuſdam poteſtatis litera: quę interdum etiam liqueſcit.

x, z & i quoq; inter duas uocales, duplices ſunt conſonantes.

Adduntur etiam conſonantibus i & u, quando ſibi, uel alijs uocalibus in eadem ſyllaba pręponuntur, ut

 

Voluntas

 

Iuno

Vultus

Iouis

k, y, & z latinis dictionibus nunq̱̃ admiſcentur.

h, litera non eſt, ſed aſpirationis nota. Pręponitur autem uocalibus omnibus, ut

 

hamus

 

homo

hebenus

humus

hiatus

hymnus

Conſonantibus uero nullis. Recte itaq; enunciamus.

 

hiulcus

 

triſſyllaba

 

Hieronymus

 

pentaſyllaba.

hiacch

 

Hieremias

 

At in latinis dictionibus interdum h poſtponitur c, ut {n. p.}

 

Charus

Pulcher

Bifariam pinguntur literæ, maiuſculis ſcilicet characteribus & minuſculis: Maiuſculis inchoantur ſententiæ, & propria nomina, ut

 

Deum time.

 

Henricus

Regem honora.

Anglia

Diligenter obſeruandū uenit, quę dictiones diphthongis ſcribantur: quę quidem uel ſcribi uel ſignari debēt.

ut

 

Muſæ

 

uel

 

Muſę

Præſunt

 

Pręſunt

Literæ maiuſculę cum ſolæ aut paucæ ſcribuntur, aliquando ſignificant pręnomen, aliquando numerum, ut

A.

Aulus.

P.C.

Patres conſcripti.

C.

Caius.

Q

Quītus, Quęſtor, Quirites.

D.

Decius.

R.P.

Reſpublica.

G.

Gaius.

Sp.

Spurius.

L.

Lucius.

Sex.

Sextus.

M.

Marcus.

T.

Titus.

P.

Publius.

T.C.

Tua Clementia, &

P.R.

Populus Romanus.

 

ei generis infinita.

 

 

 

In numeris uero

 

 

I.

 

 

 

unum.

V.

 

quinȝ.

IX.

 

nouem.

X.

 

decem.

XL.

 

quadraginta.

L.

ſignificat

quinquaginta.

XC

 

nonaginta.

C.

 

centum.

D.

 

 

 

quingenta.

M.

 

 

 

mille.

{B. ii.}

 

DE SYLLABARVM DISTINCTIONIBVS.

Recte ſcripturo diſcendū eſt in primis ſyllabas inter ſcribendum apte diſtinguere, atq; connectere. In ſimplicibus uocibus, bd, uocali ſequenti adhęrent, ut

 

A – bdomen.

A – bdera.

Quam quidem rationem ſequuntur & iſta.

ct, ut

 

Do – ctus.

gm,

 

A – gmen.

 

San – ctus –

gn, ut

I – gnis.

pſ, ut

Scri – pſi

 

Ve - ſter

 

Sum – pſi

ſt, ut

Magi - ſter

ſc, ut

Pi - ſcis

 

An – xius

 

Di - ſco

x, ut

Di – xi

In, ut

E – tna. & ſimilia.

 

 

inter m & n nō inſeritur p. Male igitur pīgeretur

Sompnus

 

pro

 

Somnus

Columpna

 

Columna

Poſt x non ſcribitur ſ, ut

Excribo

 

non

 

Exſcribo

Exoluo

 

Exſoluo

In compoſitis cum prępoſitione, auribus & euphoniæ ſeruiendum eſt, ut

 

Occurro

 

 

 

Obcurro

Officio

potius quâm

Obficio

Aufero

 

Abfero. & contra.

Abſtineo

 

Auſtineo

Obtineo

non autem

Ottineo

Obrepo

 

Orrepo

Atq; huius rei gratia etiam conſonantes in compoſitione aliquando inſeruntur, ut

 

Redamo

 

Ambigo

Redeo

 

Ambeo

 

{n. p.}

DE ORTHOEPIA.

ORTHOGRAPHIAE affinis eſt Orthoepia, hoc eſt emendata recte loquendi ratio: ab ὄρθὀς, rectus, & ἔποϛ uerbum.

Hic in primis curandum eſt, ut pręceptores tenera ac balbutientia puerorum ora ſic effingant & figurent, ne uel continua linguæ uolubilitate ſermonem pręcipitent, ut nuſq̱̃, niſi ubi ſpiritus deficit, orationem claudant: uel contra, ad ſingulas quaſq; uoces longa interſpiratione conſileſcant, ructu, riſu, ſingultu, ſcreatu, uel tuſſi, ſermonis tenorem inepte dirimentes.

Cęterum ante omnia deterrendi ſunt pueri ab ijs uitijs, quæ noſtro uulgo penè propria eſſe uidentur.

Cuiuſmodi ſunt.

 

Iotaciſmus

 

Trauliſmus

Lamdaciſmus

 

Plateaſmus

 

Iſchnotes

 

& ſimilia.

Iotaciſmus dicitur, quando i litera pleniore ſono, & ſupra iuſtum decorem extenditur. Quo uitio ex noſtratibus maxime laborant Angli ſeptemtrionales.

Lamdaciſmus eſt, ubi quis l nimis operoſe ſonat, ut

 

Ellucet

pro

 

Lucet

Sallauus

 

Saluus

Noſtrati uulgo diuerſum uitium impingitur, nempe hanc literam pinguius iuſto pronunciant, dum

 

 

Multus

 

 

Muultus

pro

Mollis

auditur

Moollis

 

Falſus

 

Faalſus

Iſchnotes eſt quędam loquendi exilitas, quoties ſyllabas aliquas exilius & gracilius enunciamus, q̱̃ par eſt, ut cum {B. iii.}

 

 

Nunc

 

 

Nync

pro

Tunc

proferimus

Tync

 

Aliquis

 

Eliquis

 

Alius

 

Elius

Trauliſmus eſt hęſitantia quędam aut titubantia oris, quando eadem ſyllaba ſępius repetitur, ut

 

Cacacanit

pro

 

Canit

Tututullius

 

Tullius

Huic uitio ut fœdiſſimo ita & periculoſiſſimo, ſic ſuccurrendum putat Fabius: ſi exigatur a pueris, ut nomina & uerſus affectatæ difficultatis ex plurimis & aſperrimis inter ſe coeuntibus ſyllabis, concatenatis ac uelut confragoſis q̱̃ citiſſime uoluant, ut

Arx, tridēs, roſtris, ſphinx, preſter, torrida ſeps, ſtrix.

Poſtq̱̃ diſcordia tetra

Belli ferratos poſtes, portaſq; refregit.

Plateaſmus eſt, quando craſſius et uoce pluſq̱̃ uiriſi loqui nitimur, ut cum

 

 

Montes

 

 

Muntes

 

pro

Fontes

 

Funtes

 

 

Pontes

efferimus

Puntes

ut etiam

pro

Ergo

 

Argo

 

 

Sperma

 

Sparma

 

 

Perago

 

Parago.

 

Sunt & alibi apud noſtrates, qui pro u ſonant f, & contra f pro u, ut

 

Folo

 

 

Volo

Fis

 

Vis

Folui

pro

Volui

Felle

 

Velle. & rurſū,

Vero

 

Fero

Vers

pro

Fers

 

Verre

 

 

Ferre.

{n. p.}

S uero mediam inter duas uocales, corrupte ſonant nonnulli.

 

 

 

Lęſus

 

 

Lezus

pro

Viſus

pronunciantes

Vizus

 

Riſus

 

Rizus

H in initio dictionis, lenius, in medio aſperius enunciandum uolunt. Male ergo

 

 

 

Homo

 

 

Omo

pro

Hamus

 

Amus

 

Humus

 

Vmus

 

 

 

Chriſtus

 

 

Criſtus

pro

Chriſma

efferimus

Criſma

 

Chremes

 

Cremes

 

 

 

Thus

 

 

Tus

pro

Diphthongus

 

Diptongus

 

Sphęra

 

Spęra

Fœde quoq; erratur a noſtris, ubi t & d, uelut aſpiratas pronuntiant, ut

 

 

Amath

 

 

Amat

Caputh

pro

Caput

Aputh

 

Apud

At innumera penè ſunt huius generis uitia, quę bonarum literarum candidatis, & pręceptorum diligentiæ emendanda relinquimus.

 

DE SENTENTIARVM PVNCTIS.

NEQVE exigua orthographiæ pars, in ſcriptura recte diſtinguenda conſiſtere uidetur. Proinde de clauſularum diſtinctionibus paucula annotaſſe non fuerit ſuperuacaneum. Puncta ergo ſiue notæ, quibus in ſcribendo utuntur eruditi, noſtris dicuntur, {n. p.}

Subdiſtinctio

 

Gręcis

Comma

Media diſtinctio

Colon

Plena ac fecta diſtinctio

Periodus.

Subdiſtinctio ſeu comma, eſt ſilentij nota, qua pronunciationis terminus, ſenſu manente, ita ſuſpenditur, ut quod ſequitur continuo ſuccedere debeat, notatur autem puncto deorſum caudato, ut

Vtendum eſt ætate, cito pede pręterit ætas:

Nec bona tam ſequitur, q̱̃ bona prima fuit.

Hac item nota diſtinguntur orationū ſingulę partes, ut

Grammaticus, rhetor, geometres, pictor, aliptes

Gręculus eſuriens in cœlum, iuſſeris, ibit.

Media diſtinctio ſeu colon, eſt ubi tantum ferè de ſētentia reſtat, quantum iam dictum eſt, & eſt perfecta periodi pars, notaturq; duobus punctis, ut Quemadmodum horologij umbram progreſſam ſentimus, progredientem non cernimus, & fruticem aut herbam creuiſſe apparet, creſcere autem nulli cernitur: ita & ingeniorum profectus, quoniam minutis conſtat auctibus, ex interuallo ſentitur.

Plena diſtinctio, quæ & periodus dicitur, ponitur poſt perfectam ſententiā: quę & puncto plano notat̕, ut

Dic mihi muſa uirum captæ poſt tempora Troiæ:

Qui mores hominum multorum uidit & urbes.

Huc annumerari ſolent,

 

Parentheſis

Interrogatio

Parentheſis eſt ſententia duabus ſemilunulis incluſa, qua remota, ſermo tamen manet integer, ut

Princeps (quia bella miniantur Hoſtes) militibus urbes pręmunit & armis.

Interrogatio ſignatur duobus punctis, at ſuperiore ſurſum caudato, ut

Et quę tanta fuit Romam tibi cauſa uidendi? {n. p.}

 

DE ETYMOLOGIA

ETYMOLOGIA uerſatur in primis circa inueſtigandas dictionum origenes, ut num cœlebs dicatur quaſi cœleſtem uitam agens: num lepus quaſi leuipes. Cęterum etymologia, quatenus nos hoc loco de ea diſſerimus, eſt ratio cognoſcendi caſuum diſcrimina, ut fortis, fortiter, lego, legit. Cicero notationem ſeu ueriloquium uocat. Componitur autem ab ἔτυμοσ uerus, & λόγοσ ſermo.

 

DE PARTIBVS ORATIONIS.

Partes orationis ſunt octo.

 

Nomen

 

Aduerbium

Pronomen

Coniunctio

Verbum

Prępoſitio

 

Participium

 

Interiectio

 

DE NOMINE.

NOMEN eſt pars orationis, quę rem ſignificat ſine nulla temporis aut perſonæ differentia.

Nomen dupliciter dicitur

 

Subſtantiuum

 

 

Adiectiuum

Subſtantiuum eſt, quod nihil addi poſtulat ad eius ſignificationem exprimendam.

Eſt autem ſubſtantiuum duplex.

 

Appellatiuum

 

 

Proprium

Appellatiuum eſt, quod rem multis communem ſignificat, ut {C}

 

Homo

 

Iuſtitia

Lapis

Bonitas

Proprium eſt, quod rem uni indiuiduo propriam ſignificat, ut

 

Ieſus

 

Londinum

Maria

Thameſis

Proprij nominis tria ſunt genera. Pręnomen, quod uel differentiæ cauſa, uel ueteri ritu pręponitur, ut

 

Lucius

 

Aulus

Publius

Marcus

Nomen, quod ſuū eſt cuiq;, ut

 

Petrus

 

Cato

Paulus

Tullius

Cognomen, quod uel a cognatione impoſitum eſt, ut

 

Gracchus

 

Scipio

Fabius

Cicero

Vel ab euentu aliquo, ut

 

Affricanus

Macedonicus

 

Germanicus

Adiectiuum eſt, quod ſubſtantiuo indiget, cui in oratione adhęreat, ut

 

Piger

 

Candidus

Alacris

Clemens

Adiuctiuum eſt duplex.

 

Commune

Proprium

Commune eſt, quod affectionem multis communem ſignificat, ut

 

Bonus

 

Solers

Malus

Satur

Proprium eſt, quod affectionem uni indiuiduo peculiarem ſignificat, ut

 

Gradiuus, Marti

Quirinus, Romulo

{n. p.}

DE ACCIDENTIBVS NOMINI.

Nomini accidunt ſeptem.

 

Species

 

Genus

Figura

Declinatio

 

Numerus

 

Comparatio

 

Caſus

 

 

 

DE SPECIE.

Species nominum eſt duplex.

 

Primitiua, quę aliunde non trahitur.

Deriuatiua, quę aliunde formatur.

Primitiuę ſubijciuntur hęc quę ſequūntur, & huiuſmodi.

Collectiuum ſcilicet, quod ſingulari numero multitudinem ſignificat, ut

 

Concio

 

Plebs

Cętus

Turba

Facticium, quod a ſono fingitur, ut

 

Sibilus

 

Stridor

Tintinnabulum

Clangor

Interrogatiuum, ut

 

Quis

 

Quantus

Vter

Quot

 

Qualis

 

Nunquis.

Quę aliquando migrant in infinita, aliquando in relatiua.

Redditiuum, quod interrogatiuo reſpondet, ut

 

Talis

Tantus

 

Tot

Numerale, cuius ſpecies hę numerantur.

Cardinale, a quo ceu a fonte alij numeri dimanāt, ut

 

Vnus

 

Tres

Duo

Quatuor

Ordinale, ut

 

Primus

 

Tertius

Secundus

Quartus

{C. ii.}

Diſtribuitiuum, ut

 

Singuli

 

Terni

Bini

Quaterni

Partitiuum, quod ſignificat uel multa ſingulatim, ut

 

Quiſq;

 

Vterq;

Vnuſquiſq;

Neuter

Vel unū è multis, ut

 

Alter

 

Cętera

Aliquis

Reliquus

Vniuerſale, ut

 

Omins

 

Nullus

Cunctus

Nemo

Particulare, ut

 

Aliquis

 

Vllus

Quiſq̱̃

Quidam

Deriuatiua autem has ſpecies ſubiectas habet.

Nimirum uerbale, ut

 

Lectio

 

Auditus

Litura

Aratrum

Patrium, ut

 

Eboracenſis

 

Oxonienſis

Londinenſis

Etonenſis

Gentile, ut

 

Gręcus

 

Hebręus

Latinus

Anglus

Patronymicum, quod uel a patre, uel ab alia quapiam ſuæ familiæ perſona, deriuatur, ut

 

Aeacides, filius uel nepos Aeaci.

Nerine, filia uel neptis Nerei.

 

Latoides, filius Latonæ.

 

Menelais, uxor Menelai.

Diminutiuum, ut

 

Regulus

 

Maiuſculus

Popellus

Minuſculus

Poſſeſſiuum, ut

 

Herilis

 

Regius

Seruilis

Paternus

Materiale, ut

 

Faginus

 

Gemmeus

Lapideus

Aureus

Locale, ut

 

Hortenſis

 

Marinus

Agreſtis

Montanus

{n. p.}

Aduerbiale, ut

 

Heſternus

 

Craſtinus

Hodiernus

Clandeſtinus

Participiale, ut

 

Amandus

Docendus

Et quę in lis exeūt, ut

 

Fictilis

 

Flexilis

Coctilis

Penſilis

 

DE FIGVRA.

Figura, aut eſt ſimplex, ut iuſtus: aut compoſita, ut iniuſtus. Sunt qui addunt & decompoſitam, ut irreparabilis.

 

DE NVMERO.

Numeri ſunt duo.

Singularis, de uno, ut pater.

Pluralis, de pluribus, ut Patres.

 

DE CASV.

Caſus ſunt ſex.

Nominatiuus, qui & rectus dicitur, eſt prima uox, qua rem aliquam nominamus.

Genitiuus, qui ſignificat cuius ſit res quępiam. Atq; hic patrius, gignendi, aut interrogandi caſus dici ſolet.

Datiuus, ſiue dandi caſus dicitur, quo quid cuipiam attribuimus. Sub hac uoce octauum etiam caſum comprehenderunt, ut, It clamor cœlo, id eſt, in cœlum.

Accuſatiuus, qui & incuſatiuus uel cauſatiuus dici poteſt, qui uerbum ſequitur, ut, Amo patrem.

Vocatiuus, quem & ſalutatorium uocant, uocandis compellendiſue perſonis accomodatur.

Ablatiuus, quo quippiam ab aliquo auferri ſignificamus. Hic ſextus atq; latinus caſus appellatur, nempe quod latinorum ſit proprius. {C. iii.}

 

DE GENERE.

Genus eſt ſexus diſcretio. Et ſunt genera numero ſeptē.

 

Maſculinum, cuius nota eſt, hic.

Fœmininum, hæc.

Neutrum, hoc.

Commune, hic & hæc.

Commune trium, hic, hæc, & hoc.

Dubium, hic uel hæc.

Epicœnum ſeu promiſcuum, cum ſub una generis nota, utrumq; ſexum complectimur, ut hic anſer, hæc aquila.

Vt autem genera nominum adamuſſim calleas, hi ſequentes canones tibi ſumma diligentia imbibendi ſunt: quos & Guilielmo Lilio acceptos referre debes.

 

REGVLAE GENERALES PROPRIORVM.

PROPRIA quæ maribus tribuŭtur, maſcula dicas, Vt ſunt diuorum, Mars, Bacchus, Apollo. Virorum Vt Cato, Vergilius. Fluuiorum, ut Tybris, Orontes. Menſium, ut October. Ventorum, ut Lybs, Notus, Auſter.

 

Propria fœmineum referentia nomina ſexum.

Fœmineo generi tribuuntur: ſiue dearum

Sunt, ut Iuno, Venus. Mulierum ceu Anna, Philotis.

Vrbium, ut Elis, Opus. Regionum, ut Gręcia, Perſis.

Inſulę item nomen, ceu Creta, Britannia, Cyprus.

 

Excipienda tamen quædam ſunt urbium, ut iſta

Maſcula, Sulmo, Agragas. Quędam neutralia, ut Argos,

Tybur, Pręneſte, & genus Anxio quod dat utrumq; {n. p.}

 

REGVLAE GENERALES APPELLATIVORVM.

Appellatiua arborum erunt muliebria, ut alnus,

Cupreßus, cedrus. Mas ſpinus, mas oleaſter.

Et ſunt neutra, ſiler, ſuber, thus, robur, acer;.

 

EPICOENA.

Sunt etiam uolucrum, ceu paßer, hirundo. Ferarum,

Vt tygris, uulpes: & Piſcium, ut ostrea, cœtus:

Dicta epicœna, quibus uox ipſa genus feret aptum.

 

Attamen ex cunctis, quę diximus ante, notandum

Omne quod exit in um, ſeu gręcum, ſiue latinum,

Eße genus neutrum. Sic inuariabile nomen.

 

Sed nunc de reliquis, quę appellatiua uocantur,

Aut quę ſunt tanq̱̃ appellatiua, ordine dicam.

Nam genus his ſemper dignoſcitur ex genitiuo,

Infra ut monstrabit ſpecialis regula triplex.

 

PRIMA REGVLA SPECIALIS.

Nomen non creſcens genitiuo, ceu caro carnis,

Capra caprę, nubes nubis, genus eſt muliebre.

 

Quoniam Lilius noſter genus nominum appellatiuorū ex genitiuo dignoſcendū docet, admonendi hoc loco ſunt pueri, hanc primam regulam eſſe omnium nominum appellatiuorum, non creſcentium in genitiuo.

Cuius generis ſunt omnia primę & quartæ inflexionis, ut & ſecundæ etiam, præter paucula quædam, quę infra in tertia regula excepta reperies. Pertinent etiam ad hanc claſſem, pleraq; tertiæ declinationis, cuiuſmodi ſunt, {n. p.}

 

Labes labis

 

Mater matris

Peſtis peſtis

Cubile cubilis

 

Vis gtō uis

 

Caro carnis

 

MASCVLINA.

Maſcula nomina in a, dicuntur multa uirorum,

Vt ſcriba aßecla, ſcurra, & rabula, lixa, laniſta,

Maſcula græcorum, quot declinatio prima

Fundit in as, & in es, & ab illis quot per a fiunt,

Vt ſatrapas ſatrapa, athletes athleta. Leguntur

Maſcula item uerres, natalis, aqualis: ab aße

Nata, ut centußis. Coniuge lienis, & orbis,

Callis, caulis, follis, collis, menſis, & enſis,

Fuſtis, funis, panis, penis, crinis, & ignis,

Caßis, faſcis, torris, ſentis, piſcis, & unguis,

Et uermis, uectis, poſtis, ſocietur & axis.

Mascula in er, ceu uenter. In os, uel us, ut logos, annus.

Fœminei generis ſunt mater, humus, domus, aluus,

Et colus, & quartæ pro fructu ficus, acusq;,

Porticus, atq; tribus, ſocrus, nurus, & manus, idus,

Huc anus addenda eſt, huc mystica uannus Iacchi.

His iungas os in us, uertentia græca, papyrus,

Antidotus, coſtus, diphthongus, byßus, abyßus,

Cryſtallus, ſynodus, ſaphirus, eremus, & arctus,

Cum multis alijs, quæ nunc perſcribere longum eſt.

 

NEVTRA.

Neutrum nomen in e ſi gignit is, ut mare, rete.

Et quot in on, uel in um, fiunt, ut barbiton, ouum.

Est neutrum hippomanes genus, & neutrum cacoethes,

Et uirus pelagus: neutrum modo, mas modo uulgus. {n. p.}

 

DVBIA.

Incerti generis ſunt, talpa, & dama, canalis,

Halcyonis, finis, clunis, reſtis, penus, amnis,

Pampinus & corbis, linter, torquis, ſpecus, anguis.

Pro fructu ficus fici dans, atq; phaſelus,

Lecythus, ac atomus, groſſus, pharus, & paradiſus.

 

COMMVNIA.

Compoſitum a uerbo dans a, commune duorum eſt,

Graiugena a gigno, agricola a colo, id aduena monſtrat

A uenio: adde ſenex, auriga, & uerna, ſodalis,

Vates, extorris, patruelis, perq; duellis,

Affinis, iuuenis, teſtis, ciuis, canis, hostis.

 

SECVNDA REGVLA SPECIALIS.

Nomen creſcentis penultima ſi genitiui

Syllaba acuta ſonat, uelut hęc, pietas pietatis,

Virtus uirtutis, monſtrant, genus eſt muliebre.

 

Huc ſpectant quę acuunt penultimam genitiui creſcentis, qualia ſunt omnia quintæ inflectionis, pręter fides. Omnia item monoſyllaba, pręter uis. Reliqua omnia ſunt tertiæ declinationis, ut ſunt omnia deſinentia

 

 

C

 

 

Halec halécis

 

 

 

 

 

 

 

Delphin

 

 

 

 

N

 

 

Titan

 

nis

In

 

 

ut

 

Infans

 

antis

 

 

Ans

 

 

Quadrans

 

 

 

 

Ens

 

 

Continens

 

entis

 

 

 

 

 

Triens

 

 

 

 

Vns

 

 

Decuns decuntis

 

 

{D}

In er quę græcis per ir ſcribuntur, ut

 

Crater

 

êris.

 

Character

 

 

Latina in er, ad tertiam regulam pertinent, quare mulier haud recte in hac claſſe collocatur.

 

 

Inx

 

Syrinx ingis

 

 

 

 

Anx

 

Phalanx angis

 

 

 

 

 

 

 

Deunx

uncis.

 

In

 

Vnx

ut

 

Septunx

 

 

 

 

 

 

 

Effrons

ontis

 

 

 

Ons

 

 

Bifrons

 

 

 

 

 

 

 

Cohors

ortis

 

 

 

Ors

 

 

Conſors

 

 

Pręterea in o latina, quę ônis & ênis habēt in genitiuo,

 

 

Lectio

 

ônis

ut

 

Ligo

 

 

 

 

Anio

 

ênis

Pręter pauca gentilia, quę ad tertiam regulā pertinent,

 

 

Macedo

 

 

 

 

Brito

 

 

ut

 

Saxo

 

ǒnis

 

 

Vangio

 

 

 

 

Lingo

 

 

In al neutra ſunt, ut

 

Vectigal

 

âlis

Cetera in l ſunt tertiæ

 

Animal

 

 

regulę.

In En, quę ênis habent in genitiuo, ut

 

Lien

 

ênis

Cetera ſunt tertiæ

 

Siren

 

 

regulæ.

In ων græca, que retinent ω in genitiuo, ut

 

Damon

 

ωnis

 

 

Ladon

 

 

 

Quędam uariant, ut {n. p.}

 

Orion

 

 

Cętera ſunt tertię

 

Edon

 

ônis ǒnis

regulæ

 

Egeon

 

 

 

In Ar, ut

 

 

 

 

 

 

Iubar

 

 

 

Laquear

 

 

 

 

Nectar

 

ǎris

 

Exemplar

 

âris

pręter

 

Arar

 

 

 

Calcar

 

 

 

 

Hepar

 

ǎtis

In Or latina, ut

 

Timor

 

ôris

 

Soror

 

 

 

 

 

Arbor

 

 

 

 

 

 

 

 

Marmor

 

 

 

Rhetor

 

 

Pręt̓

 

Aequor

 

ǒris & gręca q̄dā

 

Hector

 

ǒris

 

 

Ador

 

 

 

Neſtor

 

 

 

 

Memor

 

 

 

 

 

 

In As latina, ut

 

Maieſtas

 

âtis.

 

 

Anas, ǎtis

 

 

 

Lenitas

 

 

preter

 

& gręca quędam

 

 

 

 

 

 

 

 

Lampas

 

 

 

 

 

 

 

 

Monas

 

ǎdis

In Es, ut

 

Quies

 

 

 

Hęres

 

êdis

 

Magnes

 

êtis

 

Merces

 

 

 

Locuples

 

 

 

Meridies

 

diêi

Et gręca, quorum genitiuus exit in êtis, ut

 

Lebes

 

êtis

Cętera ſunt tertiæ regulæ.

 

Tapes

 

 

 

In Is, quæ faciunt îtis in genitiuo, gentilia, ut

Samnis îtis Salamis înis
Quiris   Trachis   
Pſophis îdis

Semis eſſis.

 
Crenis       

Cętera ſunt tertiæ regulæ. {D. ii.}

In Os, ut

 

Cuſtos

ôdis

pręter

Cōpos

ǒtis 

 

Rhinoceros

ôtis

 

Impos 

 

 

In Vs, que in genitiuo ûtis, ûdis, & ûris, faciunt, ut

 

Salus, ûtis

 

 

Palus, ûdis

pręter Pecus pecǔdis

 

Tellus, ûris

 

In Ax, ut

 

Limax

 

 

 

Abax

 

 

 

Fornax

 

 

 

Smilax

 

 

 

Thorax

 

âcis. pręter

 

Dropax

 

ǎcis

 

Bibax

 

 

 

Storax

 

 

 

Nugax

 

 

 

Styrax

 

 

Et gentilia quędam, ut

 

Pharnax

ǎcis

 

Candax

Syphax autem uariat, âcis, uel ǎcis

In Ex, ut

Veruex, êcis

 

Compoſita a lex,

 

Vibex, îcis

 

Exlex, êgis.

Cętera ſunt tertiæ regulæ.

 

Lodix

 

Et uerbalia in trix, ut

 

Hiſtrix

 

Victrix

îcis

In Ix, ut

Phænix

îcis

Nutrix

 

 

Pernix

 

Cætera ſunt

 

Fœlix

 

tertiæ regulæ

 

 

 

 

In Yx, ut

 

Bombyx, ŷcis

 

Bebryx tamen uariat ŷcis,y̌cis. Cętera ſūt tertię regulę.

In Ox, ut

 

Celox

 

 

 

Velox

 

ôcis.

preter Cappadox, ǒcis.

In Vx, ut Pollux, ûcis. Cætera ſunt tertiæ regulæ.

In S gręca, præcedente p, ut

 

Hydrops

 

ôpis

 

Cyclops

 

 

 

 

Conops

 

ôpis

 

Cercops

 

 

Cętera ſunt tertię regulæ. {n. p.}

 

MASCVLINA.

Maſcula dicuntur monoſyllaba nomina quædam,

Sal, ſol, ren, & ſplen, car, ſer, uir, uas uadis, as, mas,

Bes, cres, pres, & pes, glis gliris, habens genitiuo,

Mos, flos, ros, & tros, mus, dens, mons, pons, ſimul & fons

Seps pro ſerpente, gryps, thrax, rex, grex gregis, & phryx.

Maſcula ſunt etiam polyſyllaba in n, ut Acarnan,

Lichen, & delphin. Et in o ſignantia corpus,

Vt leo, curculio, ſic ſenio, ternio, ſermo.

Maſcula in er, or, & os, ceu crater, conditor, heros,

Sic torrens, nefrens, oriens, cum pluribus in dens,

Quale bidens, quando pro inſtrumento reperitur.

Adde gigas, elephas, adamas, garamasq;, tapesq;,

Atq; lebes, cures, magnes, unum meridies,

Nomen quintæ, & quæ componuntur ab aße,

Vt dodrans, ſemis. Iungantur maſcula, ſamnis,

Hydrops, nycticorax, thorax, & maſcula ueruex,

Phoenix, & bombix, pro uermiculo. Attamen ex his

Sunt muliebre genus, ſiren, mulier, ſoror, uxor.

 

NEVTRA.

Sunt neutralia & hęc monoſyllaba nomina mel, ſel,

Lac, far, uer, cor, æs, uas uaſis, os oſſis & oris,

Rus, thus, ius, crus, pus. Et in al polyſyllaba, in arq;,

Vt capital, laquear. Neutrum halec, & muliebre.

 

DVBIA.

Sunt dubia hæc, python, ſcrobs, ſerpens, bubo, rudens, grus,

Perdix, linx, limax, ſtirps pro trunco, pedis & calx,

Adde dies, numero tantum mas eſto ſecundo.

 

COMMVNIA.

Sunt commune parens, autor, infans, adoleſcens,

Dux, illex, hæres, exlex: a fronte creata,

Vs bifrons, cuſtos, bos, fur, ſus, atq; ſacerdos. {D. iii.}

 

TERTIA & ultima regula ſpecialis.

Nomen creſcentis, penultima ſi genitiui

Sit grauis, ut ſanguis, genitiuo ſanguinis, eſt mas

HAEC contra penultimā genitiui grauāt. Cuius generis ſunt paucula quædā ſecūdæ inflexionis, uidelicet.

 

Socer,

 

 

 

 

 

Gener,

 

Compoſita a uir,

 

Leuir

 

Puer,

ěri,

 

 

Triumuir,

 

Adulter,

 

 

 

Decemuir, ěri

 

Præſbiter, uox eccleſiaſtica.

 

Centumuir,

 

Armiger

 

a Fero

 

Caducifer

 

ěri

 

a Gero

Claudiger

ěri,

 

 

Lucifer

 

 

 

& adiectiua

 

 

Tener,

 

ěri,

 

 

quędam

 

 

Satur,

 

ǔri,

 

 

 

 

A

 

 

Poema

ǎtis

 

 

 

 

 

Dogma

 

In

 

Yr

 

 

Martyr

y̌ris

 

 

Vr

ut

 

Augur

ǔris

 

 

 

 

 

Murmur

 

 

 

T

 

 

Caput

pitis

 

 

 

 

 

Occiput

 

 

Præterea nonnulla in

O

 

Imago

 

Or

 

Arbor

 

ǒris

 

 

Ordo

inis

 

 

Aeginor

 

 

L

 

Hannibal

 

as

 

Chilias

 

chiliâdis

 

 

Conſul

lis

 

 

Anas

 

anâtis

ut

 

Mugil

 

 

 

 

 

 

 

 

Tibicen

 

Es

 

Fomes

 

itis

In en

 

Carmen

inis

 

 

Limes

 

 

 

 

Canon

 

In is

 

Lapis

 

idis

On

 

Dæmon

onis

 

 

Pollis

 

inis

{n. p.}

Ar

 

Iubar

 

ǎris

Er

 

Puer

 

ěri

 

 

 

Nectar

 

 

 

 

Anſer

 

ěris

 

S. pręeūte

 

Princeps

 

cipis

 

os

 

Cōpos

 

ǒtis

conſonāte

 

Hyems

 

ěmis

 

 

 

Impos

 

 

In Vs ut

 

Corpus

 

ǒris

 

Ax

 

Abax

 

ǎcis

 

 

 

 

 

Vellus

 

ěris

 

 

 

Storax

 

 

 

 

 

Ex

 

Index

 

icis

Ix

 

Fornix

 

icis

 

 

 

 

Vindex

 

 

 

 

Calix

 

 

 

 

Ox

 

Precox

 

ǒcis

Vx

 

Coniux

 

ǔgis

 

 

 

 

Cappadox

 

 

 

 

Redux,

 

ǔcis

 

 

 

FOEMININA.

Fœminei generis ſit hyperdiſſyllabon in do,

Quod dinis: atq; in go, quod dat ginis in genitiuo.

Id tibi dulcedo faciens dulcedinis, idq;

Monſtrat compago compaginis. A dijce uirgo,

Grando, fides, compes, teges, & ſeges, arbor, hyemſq;,

Sic Bacchar, ſindon gorgon, icon & amaɀon.

Græcula in as uel in is finita, ut lampas, iaſpis,

Caßis, cuſpis: in us uox una pecus, pecudis dans.

His forfex, pellex, carex, ſimulatq; ſuppellex,

Appendix, hiſtrix, coxendix, adde filixq;.

 

NEVTRA.

Eſt neutrale genus, ſignans rem non animatam

Nomen in a, ut problema: en, ut omen: ar, ut iubar: ur dans,

Vt iecur, us ut onus: put ut occiput. Attamen ex his

Maſcula ſunt pecten, furfur. Sunt neutra cadauer,

Verber, iter, ſuber, pro fungo tuber, & uber,

Gingiber, & laſer, cicer, & piper, atq; papauer,

Et ſiſer, atq; ſiler. Neutra æquor, marmor, adorq;, {n. p.}

Atq; pecus, quando pecoris facit in genitiuo.

 

DVBIA.

Sunt dubij generis cardo, margo, cinis, obex,

Puluis, adeps, forceps, pumex, ramex, anas, imbrex,

Adde culix, natrix, & onyx cum prole, ſilexq;,

Quamuis hæc melius uult maſcula dicier uſus.

 

COMMVNIA.

Communis generis ſunt iſta, uigil, pugil, exul,

Præſul, homo, nemo, martyr, ligur, augur, & archas,

Antiſtes, miles, pedes, interpres, comes, hoſpes,

Sic ales, præſes, princeps, auceps, eques, obſes,

Atq; alia a uerbis, quæ nomina multa creantur,

Vt coniux, index, uindex, opifex, & aruſpex.

 

REGVLA adiectiuorum generalis.

Adiectiua unam duntaxat habentia uocem,

Vt fœlix, audax, uoce eſt genus omne ſub una.

Sub gemina ſi uoce cadant, uelut omnis & omne,

Vox commune duum prior eſt, uox altera neutrum.

At ſi tres uariant uoces, ſacer, ut ſacra, ſacrum,

Vox prima est mas, altera fœmina, tertia neutrum.

At ſunt que flexu prope ſubstantiua uocares,

Adiectiua tamen natura uſuq; reperta,

Talia ſunt pauper, puber, cum degener, uber,

Et diues, locuples, ſoſpes, comes, atq; ſuperſtes,

Cum paucis alijs quę lectio iuſta docebit.

Hæc proprium quendam ſibi flexum aſciſcere gaudent,

Campester, uolucer, celiber, celer, atq; ſaluber,

Iunge pedeſter, equeſter, & acer, iunge paluſter,

Ac alacer ſylueſter. At hęc tu ſic uariabis

Hic celer, hęc celeris, neutro hoc celere. Aut aliter, ſic

Hic atq; hæc celeris, rurſum hoc celere eſt tibi neutrum.

Sunt quæ deficiunt genere, adiectiua notanda,

De quibus atq; alijs alibi tibi mentio fiet. {n. p.}

 

DE DECLINATIONE.

DEclinatio eſt uariatio dictionis per caſus. Sunt autem declinationes numero quinq;.

 

PRIMA DECLINATIO.

Prima declinatio complectitur quatuor terminationes.

 

A

 

 

Menſa

 

As

ut

 

Aeneas

 

Es

 

 

Anchiſes

 

E

 

 

Penelope

Porro græca ſunt omnia, quæ in

 

As

 

 

 

 

Thomas

 

Es

 

finiuntur.

ut

 

Ioannes

 

E

 

 

 

 

Phebe

Sunt & qui huc addunt hebræa quædam in am, ut

 

Adam Adæ

 

Abraham, Abrahę, Quæ tamen melius ad latinorum

formam redacta, ad hunc modum inflectas.

 

Adamus Adami

 

Abrahamus Abrahami

As accuſatiuum in an facit, ut

 

Aeneas

 

uocatiuum in a, ut

 

Aeneas

 

Aenean

 

 

 

Aenea

Es accuſatiuo en ſumit, ut

 

Anchiſes

 

uctō & abltō e uel a, ut

 

Anchiſe, uel

 

Anchiſen

 

 

 

Anchiſa

E genitiuum in es mittit, datiuum in e, accuſatiuū in en, uocatiuum & ablatiuum in e, ut

 

Penelope

 

Penelopen

 

Penelopes

 

Penelope

 

Penelope

 

Penelope

Familias in genituiuo nominum latinorum interdum reperitur {E} ad græcorum imitationem, ut

 

Pater familias

 

Filius familias &c. Id quod ueteres obſeruabāt

in multis aliis. Ennius.

Dux ipſe uias. Liuius Andronicus

Mercurius, cumq; eo filius latonas. Sic Neuius

Filij terras, pro terræ. Vergilius.

Nec auras, nec ſonitus memor.

Aulai & pictai, & id genus alia, priſcis relinquito.

Genitiuus pluralis interdum ſyncopen admittit, ut

 

Aneadûm

 

pro

 

Aeneadarum

 

Graiugenûm

 

 

 

Graiugenarū

Hæc datiuos & ablatiuos plurales mittunt in abus.

 

Dea

 

 

Equa

 

Mula

 

 

Liberta. Hæc tam in is q̱̃ abus.

 

Filia

 

is uel abus.

 

Nata

 

 

 

SECVNDA DECLINATIO.

Secundæ declinationis terminationes ſunt.

 

Er

 

 

Aper

 

Ir

 

 

Vir

 

Vr

ut

 

Satur

 

Vs

 

 

Dominus

 

Vm

 

 

Templum.

Et Græcorum.

 

Os

 

 

Delos

 

On

ut

 

Ilion

 

Eus

 

 

Orpheus

Attica in os genitiuum in o mittunt, accuſatiuū in on, ut

Androgeos

 

accuſatiuo Androgeon.

Androgeo

 

 

Quędam gręca cōtracta in us, uocatiuū formant in u, ut, {n. p.}

 

Panthus

o

 

Panthu

 

Oedipus

 

 

Oedipu

Notabis & latina quædam tam in us q̱̃ in e mittere uocatiuum ſingularem, ut,

 

Agnus

 

Fluuius

 

Vulgus

 

Chorus

 

Lucus

 

Populus, pro natione.

Eus, genitiuum format in ei uel eos, datiuum in ei, accuſatiuum in ea, uocatiuū in eu, ut

 

Orpheus

 

Orphea. Ouidius Orpheon

 

Orphei, uel orpheos

 

Orpheu

 

Orphei

 

Orpheo

Notandæ ſunt deniq; ſyncopationes illæ.

 

Deûm

 

pro

 

Deorum

 

Virûm

 

 

 

Virorum

Item anomala illa in ambobus & duobus: ut & in ambo & duo, quas duas uoces poetæ etiam in accuſatiuo maſculino uſurpant, Vergilius.

Si duo præterea tales Idea tutiſſet

Terra uiros. Horatius

Ne uos titillet gloria, iureiurādo obſtringā ambo.

 

TERTIA DECLINATIO.

Tertia declinatio admodum uaria eſt: cuius difficiliores dumtaxat caſus hoc loco attingemus.

Quidam accuſatiui flectuntur tantum in im, ut

 

Vim

 

 

 

Maguderim

 

 

 

Rauim

 

 

 

Amuſsim

 

ut & quidā fluuiorum

 

Tuſsim

 

 

 

Charibdim

 

accuſatiui, ut

 

Sitim

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tibrim

 

 

 

 

 

 

 

Ararim

 

 

 

 

{E. ii.}

Quędam accuſatiuos flectunt in im & in em, ut

 

Buris

 

Turris

 

Peluis

 

Reſtis

 

Clauis

 

Febris

 

Securis

 

Nauis

 

Puppis

 

Bipennis

 

Torquis

 

Aqualis

Ablatiuus regulariter in e deſinit, ut

 

Pectus

 

abltō

 

Pectore

 

Salus

 

 

 

Salute

Propria nomina adiectiuis ſimilia, ablatiuos in e mittūt

ut

 

Fœlice

 

Martiale

 

Clemente

 

Iuuenale. &c.

At neutra deſinentia in al, ar, & e, ablatiuum magna ex parte mittunt in i, ut

 

Vectigal

 

 

 

Vectigali

 

Calcar

 

abltō

 

Calcari

 

Mare

 

 

 

Mari

Ablatiuus rete a nominatiuo retis eſt, non a nominatiuo rete.

Par cum compoſitis tam e q̱̃ i habet, ut

 

Par

 

abltō

 

Pare

 

uel ri

 

Compar

 

 

 

Compare

 

 

Hæc tamen e retinent.

 

Far

 

Nectar

 

Hepar

 

Gauſape

 

Iubar

 

Pręſepe. Vt & hæc propria.

 

Soracte

 

 

 

Preneſte

 

 

 

Reate

 

 

Feſtorum nomina, quæ tantum pluralia ſunt, genitiuum interdum in orum mittunt, ut

 

Agonalia

 

gtō

 

Agonaliorum

 

Vinalia

 

 

 

Vinaliorum

{n. p.}

Interdum autem in ium, ut

 

Floralia

 

gtō

 

Floralium

 

Feralia

 

 

 

Feralium

Aliquando uero tam in orum q̱̃ ium, ut

 

Parentalia

 

gtō

 

Parentaliorum

 

uel iū

 

Saturnalia

 

 

 

Saturnaliorum

 

 

Datiuos uero & ablatiuos in bus, ut

 

Saturnalibus

 

 

 

Bacchanalibus

 

Pręter quinquatrijs,

quod iuxta ſecundam declinationem format hos caſus.

Menſium nomina in er & is, ablatiuum, in i ſolum, mittunt, ut

September

 

abltō

 

Septembri

Aprilis

 

 

 

Aprili

Quorum accuſatiuus in im tantum deſinit, ijs ablatiuus exit in i, ut

Sitim

 

abltō

 

Siti

Tuſſim

 

 

 

Tuſſi

Adiectiua, quę nominatiuum in is uel er, & e neutrum faciunt, ablatiuum mittunt in i ſolum, ut

 

Fortis

 

 

 

Forti

 

Mollis

 

abltō

 

Molli

 

Dulcis

 

 

 

Dulci.

Sic

 

Acer

 

 

 

 

 

Acris

 

abltō

 

acri

 

Acre

 

 

 

 

Licet poetę interdum metri cauſa e pro i uſurpent.

Cętera adiectiua tam in e q̱̃ in i mittunt, ut

 

Capax

 

abltō

 

Capace

 

uel ci

 

Duplex

 

 

 

Duplice

 

 

 

Pauper

 

Soſpes

Pręter

 

Degener

 

Hoſpes

 

 

Vber

Quę in e tantū faciunt ablatiuū.

{n. p.}

Comparatiua etiam bifariam faciunt ablatiuum, ut

Melior

 

abltō

 

Meliore

 

uel ri

Doctior

 

 

 

Doctiore

 

 

Similiter & ſubſtantiua quędam, ut

 

Ignis

 

 

 

Igne

 

 

 

Amnis

 

 

 

Amne

 

 

 

Anguis

 

 

 

Angue

 

 

 

Suppellex

 

Abltō

 

Supellectile

 

uel i.

 

Vnguis

 

 

 

Vngue

 

 

 

Vectis

 

 

 

Vecte

 

 

 

Raris autem Ciuis

Abltō

 

Ciue uel ciui

Rarius etiam Arpinas

 

 

Arpinate uel ti

 

Et ſic de cęteris id genus gentilibus. Deniq; ad eundē modum ablatiuos formant, quorum accuſatiui per em, & im fiunt, ut

 

Puppis

 

abltō

 

Puppe

 

uel i

 

Nauis

 

 

 

Naue

 

 

Et uerbalia item in trix, ut

 

Victrix

 

abltō

 

Victrice

 

uel ci

 

Altrix

 

 

 

Altrice

 

 

Neutra quorum ablatiuus ſingularis exit in i tantum, uel in e & i: nominatiuum pluralem mittunt in ia, ut

 

Molli

 

Mollia

 

Duplice uel ci

 

Duplicia. Præter

 

Vbera

 

 

 

Plura uel pluria.

 

 

 

Apluſtra uel apluſtria. Et comparatiua, ut

 

Meliora

 

Doctiora

 

Fortiora

 

Priora

Ex ablatiuis in i tantum, uel in e & i, fit pluraliter genitiuus in ium, ut

 

Vtili

 

Vtilium,

 

Puppe uel pi

 

Puppium. Præter

{n. p.}

Comparatiua, ut

 

Maiorum

 

 

Meliorum. Item præter iſta

 

 

Supplicum

 

Veterum

 

Complicum

 

Memorum

 

Strigilum

 

Pugilum

 

Artificum

 

Inopum

 

Vigilum

 

 

At plus plurium format. Sunt & quæ ſyncopam aliquando admittunt, cuiuſmodi ſunt.

 

Sapientum

 

pro

 

Sapientium

 

Serpentum

 

 

 

Serpentium

Quando nominatiui ſingulares duabus conſonantibus finiuntur, genitiui plurales exeunt in ium, ut

 

Pars

 

 

 

Partium

 

Vrbs

 

 

 

Vrbium

 

Falx

 

Gtō

 

Falcium

 

Glans

 

 

 

Glandium

 

Trabs

 

 

 

Trabium

 

Merx

 

 

 

Mercium.

Excipe

 

Hyemum

 

 

 

Forcipum

 

Principum

 

 

 

Inopum

 

Participum

 

 

 

Cœlibum

 

Munificum

 

 

 

 

Vbi in nominatiuo & genitiuo ſingularibus reperiuntur pares ſyllabæ, genitiuus pluralis exit in ium, ut

 

Collis

 

 

 

Collium

 

Menſis

 

is

Gtō

 

Menſium

 

Auris

 

 

 

Aurium. Adde iſtis.

 

Litium

 

 

 

Salium

 

Ditium

 

 

 

Manium

 

Vitium

 

 

 

Penatium.

Excipe tamen {n. p.}

Canum

 

Iuuenum

 

Panum

 

Opum

 

Vatum

 

Apum.

Ad hæc

 

 

As, format aſſium.

Os, oſſium.

 

Mas, marium.

Faux, faucium.

 

Vas, uadium.

Mus, murium.

 

Nox, noctium.

Caro, carnium

 

Nix, niuium.

Cor, cordium.

Alituum, ab ales aſſumit u. Boum anomalum eſt, ut etiam bobus uel bubus.

Quorum genitiui plurales deſinunt in ium, accuſatiuum formant per es & eis diphthongum, ut

 

Partium

 

 

Partes

 

uel eis

 

Omnium

 

 

Omnes

 

 

Græca pleraq;, quando iuxta linguæ ſuæ morem uariantur, genitiuum mittunt in os, ut

 

Titan

 

 

 

Titanos

 

Pan

 

Gtō

 

Panos

 

Daphnis

 

 

 

Daphnidos

 

Phyllis

 

 

 

Phyllidos

Datiuum uero in i breue, ut

 

Titani

 

Daphnidi

 

Pani

 

Phyllidi

Accuſatiuum in a, niſi ſint neutri generis, ut

 

Pana

 

Amaryllida

 

Phyllida

 

Orphea

Is tamen & ys per os purum declinata in genitiuo, accuſatiuum faciunt, s nominatiui mutata in n, ut

 

Tethys, tethyos

 

 

 

Tethyn

 

Decapolis, hos

 

Actō

 

Decapolin

 

Geneſis, ios

 

 

 

Geneſin

 

Metamorphoſis, ios

 

 

 

Metamorphoſin

Sunt etiam quę tam m n q̱̃ a deſinunt, ut {n. p.}

 

 

Paris

 

actō

 

Parin

 

&

 

Parida

 

 

Themis

 

 

 

Themin

 

 

 

Themida

a gtīs

 

Parios, & Paridos

 

 

 

Themyos, & Themydos

 

Fœminina in o, genitiuum in us, & accuſatiuum in o mittunt, ut

 

Sappho, ſapphus

 

 

 

Sappho

 

 

Manto, mantus

 

hanc

 

Manto

 

Clio, clius

 

 

 

Clio

 

Vocatiuus nominatiuo magna ex parte ſimilis eſt, in nonnullis tamen a nominatiuo abijcitur s, ut

 

Pallas, Pallantis

 

 

Palla

 

Theſeus, Theſeos

 

 

Theſeu

 

Phyllis, Phyllidos

o

 

Phylli

 

Tethys, Tethyos

 

 

Tethy

 

Alexis, Alexios

 

 

Alexi

 

Achilles, Achilleos

 

 

Achille

Neutra ſingularia in a, gręca ſunt, ut problema, poema. Quę ueteres iuxta latinam quoq; formam declinabant, addita ſyllaba tum, ut hoc problematum, hoc poematum. Quorum datiui & ablatiui plurales adhuc in frequentiore uſu ſunt, ut problematis, poematis.

 

QVARTA DECLINATIO.

Quartæ declinationi nihil ferè difficultatis ineſt. Nam duas tantum ſortitur terminationes in recto ſingulari, nempe

 

Vs

 

ut

 

Manus

 

V

 

 

 

Genu

V neutrorum eſt ſolum, atq; in ſingulari per omnes uagatur caſus.

Veteres a nominatiuis {F}

 

Anuus

 

 

 

Anuis

 

 

 

Tumultus

 

dixerunt

 

Tumulti

 

in genitiuo

 

Ornatus

 

 

 

Ornati

 

Terent.

Eius anuis cauſa. Idem. Nihil ornati, nihil tumulti.

Datiuus ui habet, & interdum etiam u, ut

 

Fructui

 

rarius

 

Fructu

 

Concubitui

 

 

 

Concubitu. Vergilius

Quod neque concubitu indulgent. Currûm autem pro curruum, ſynæreſis eſt, ut in aliis declinationibus fieri ſolet. Ieſus in accuſatiuo Ieſum habet, in reliquis uero caſibus ubiȜ Ieſu. Hæc datiuum & ablatiuū pluralem in ubus formant.

 

Acus

 

 

Specus

 

Lacus

 

 

Quereus

 

Artus

ubus

 

Partus ubus

 

Acus

 

 

Portus

 

Tribus

 

 

Veru

 

Ficus

 

 

 

Cætera omnia in ibus, ut

 

Fructibus

 

Manibus

 

Fœtibus

 

Motibus

 

QVINTA DECLINATIO.

Quinta declinatio genitiuum, datiuum, & ablatiuum pluralem in paucioribus ſortita eſt, quemadmodum infra in heteroclitis fuſius tradetur.

Olim iuxta hanc declinationem flectebantur quędam nomina tertiæ inflexionis, ut plebes, plebei.

Genitiuus huis declinationis olim etiam in es, ij, & e exijt. Cicero. Equites uero daturos illius dies pœnas. Vergilius. Munera lęticiamq; dij. Saluſtius. Vix decima parte die reliqua. {n. p.}

Cæterum pręter iſta quę iam diximus, notabis diligenter ea nomina, quę a grammaticis heteroclita dicūtur. Hæc partim uaria probatorum autorum lectione, partim a ſequentibus regulis diſcere licebit.

 

DE NOMINIBVS HETEROCLITIS.

QVæ genus aut flexum uariant, quęcunq; nouato Ritu deficiunt, ſuperantue, heteroclita ſunto

 

VARIANTIA.

Hæc genus ac partim flexum uariantia cernis: Pergamus infelix urbs Troŭ pergama gignit.

Quod, niſi plurali careat, facit ipſa ſuppellex.

Singula fœmineis, neutris, pluralia gaudent.

 

Dat prior his numerus neutrum genus, alter utrumq;

Raſtrum cum freno, filum ſimulatq; capiſtrum.

Argos item, & cœlum, ſunt ſingula neutra, ſed audi

Maſcula duntaxas cœlos, uocitabis & argos.

Frena ſed & frenos, quo pacto & cętera formant.

 

Nundinum, & hinc epulum: quibus addito balneum. Et hæc ſunt

Neutra quidem primo, muliebria rite ſecundo.

Balnea plurali, Iuuenalem conſtat habere.

 

Hæc maribus dantur ſingularia, plurima neutris.

Mænalus, atq; ſacer mons Dindimus, Iſmarus, atq;

Tartara, Taygetus, ſic Tænera, maßica, & altus

Gargarus. At numerus genus his dabit alter utrumq;

Sibilus atq; iocus, locus, & Campanus Auernus.

 

DEFECTIVA.

Quę ſequitur, manca eſt numero caſuue propago. {F. ii.}

 

Aptôta

Quæ nullum uariant caſum, ut fas, nil, nihil, inſtar,

Multa & in u ſimul i, ut ſunt hęc cornuq; genuq;.

Sic gummi, frugi, ſic tempe, tot, quot, & omnes

A tribus ad centum numeros, aptôta uocabis.

 

Monoptôta.

Eſtq; monoptôton nomen cui uox cadit una

Ceu noctu, natu, iußu, iniußu, ſimul aſtu,

Promptu, permiſſu. Plurali legimus aſtus.

Legimus inficias: nam uox ea ſola reperta eſt.

 

Diptôta.

Sunt diptôta quibus duplex flexura remanſit,

Vt fors forte dabit ſexto, ſpontis quoq; ſponte.

Sic plus pluris habet, repetundarum repetundis.

Iugeris, & ſexto dat iugere. Verbis autem

Verbere. Suppetiæ quarto quo; ſuppetias dant.

Tantundem dat tantidem. Simul impetis hoc dat

Impete. Iunge uicem ſexto uice, nec lego plura.

Verberis atq; uicem, ſic plus, cum iungere cunctos

Quatuor hæc numero caſus tenuere ſecundo.

 

Triptôta.

Treis quibus inflectis caſus, Triptôta uocantur,

Vt precis atq; precem, petit & prece blandus amicam.

Sic opis eſt noſtræ, fer opem, legis, at; ope dignus.

At tantum recto frugis caret, & ditionis.

Integra uox uis eſt, niſi deſit forte datiuus.

Omnibus his mutilus numeros prior, integer alter.

 

Quę referunt, ut qui: quæ percontantur ut ecquis,

Et quæ diſtribuunt, ut nullus, neuter & omnis,

Infinita ſolent his iungi, ut quilibet, alter,

Quinto hæc ſæpe carent caſu, & pronomina, præter {n. p.}

Quatuor hęc infra, noſter, nostras, meus & tu.

Propria cuncta notes, quibus eſt natura coërcens.

Plurima ne fuerint, ut Mars, Cato, Gallia, Roma,

Ida, Tagus, Lelaps, Pernaſus, Bucephaluſq;.

His frumenta dabis, penſa, herbas, uda, metalla.

In quibus, autorum quæ ſint placita, ipſe requiras.

Eſt ubi pluralem retinent hæc, eſt ubi nolunt.

 

Ordea, farra, forum, mel, mulſum, defruta, thuſq;

Tres tantum ſimiles uoces pluralia ſeruant.

 

Heſperus & ueſper, pontus, limusq; finimus;,

Sic penus & ſanguis, ſic æther, nemo, ſed iſta

Maſcula ſunt, numerum uix excedentia primum.

 

Singula fœminei generis, pluralia raro.

Pubes, atq; ſalus: ſic talio, cum indole tußis.

Pix, humus, at; lues, ſitis & fuga, iunge quietem.

Sic cholera atq; fames, bilisq; ſenecta iuuentus.

Sed tamen hæc, ſoboles, labes, ut & omnia quintæ,

Treis ſimiles caſus plurali ſępe tenebunt.

Excipe res, ſpecies, facies, aciesq;, dies;,

Quas uoces numero totas licet eſſe ſecundo.

Iſtis multa ſolent muliebria nectere, ut hæc ſunt,

Stultitia, inuidia, & ſapientia, deſidia atq;

Id genus innumerę uoces, quas lectio præbet,

Quam tibi pręfixam, ceu certum collige filum.

Rarius his numerum quandoq; ſed adde ſecundum.

 

Nec licet his neutris, numerum deferre ſecundum.

Delicium, ſenium, letum, cœnum;, ſalumq;,

Sic barathrum, uirus, uitrum, uiſcumq;, penumq;.

Iuſtitium, nihilum, uer, uas, gluten, ſimul halec,

Adde genu, ſolium, iubar hic ac talia pone, {n. p.}

Quæ tibi, ſi obſerues, occurrent multa legenti.

 

Maſcula ſunt tantum numero contenta ſecundo,

Manes, maiores, cancelli, liberi, & antes,

Menſes profluuium, lemures, faſti, atq; minores,

Cum genus aßignant natales, adde penates,

Et loca plurali, quales Gabij;, Locri;,

Et quæcunq; legas paßim ſimilis rationis.

 

Hæc ſunt fœminei generis, numeri; ſecundi,

Exuuiæ, phaleræ, grates;, manubie, & idus,

Antiæ, & induciae, ſimul inſidiæ;, minæq;,

Excubiæ, nonæ, nugæ, tricæq;, calendæ,

Quiſquiliæ, thermæ cunæ, diræ, exequiæq;,

Feriæ, & inferiæ, ſic primitiæq;, plagæq;

Retia ſignantes, ut ualuæ, diuitiæq;,

Nuptiæ, item & lactes. Addantur Thebæ, & Athenæ,

Quod genus inuenias & nomina plura locorum.

 

Rarius hæc primo plurali neutra leguntur:

Mœnia cum teſquis, præcordia, lustra ferarum,

Arma, mapalia ſic bellaria, munia, caſtra.

Funus iuſta petit, petit & ſponſalia uirgo.

Roſtra diſertus amat, pueriq; crepundia geſtant,

Infantesq; colunt cunabula, conſulit exta

Augur, & abſoluens ſuperis effata recantat.

Feſta deûm poterunt, ceu bacchanalia iungi.

Quod ſi plura leges, licet hac quoq; claſſe reponas.

 

REDVNDANTIA.

Hæc quaſi luxuriant, uarias imitantia formas.

Nam genus & uocem uariant tonitrus tonitruq;.

Sic clypeus clypeum, baculus baculum atq; bacillum. {n. p.}

Senſus & hoc ſenſum, tignus tignumq;. Tapetum

Atq; tapete tapes, punctus punctum;, Sinapi,

Quod genus immutans fertur ſcelerata ſinapis.

Sinus & hoc ſinum uas lactis, mendaq; mendum.

Viſcus & hoc uiſcum, ſic cornu & flexile cornum,

At Lucanus ait, Cornus tibi cura ſiniſtri.

Euentus ſimul euentum. Sed quid moror iſtis?

Milia doctorum tibi lectio talia prębet.

Sed tibi prætera quædam ſunt græca notanda.

Quæ quarto caſu fœtum peperere latinum.

Nam panther panthera creat, crateraq; crater,

Caſſida caſſis habet, ſed & æther æthera fundit.

Hinc cratera uenit, uenit æthera, ſic caput ipſum

Caßida magna tegit, nec uult panthera domari.

 

Vertitur his rectus, ſenſus manet & genus unum.

Gibbus & hic gibber, cucumis cucumer, ſtipis & ſtips.

Sic cinis atq; ciner, uomis uomer, ſcobis & ſcobs.

Puluis item puluer, pubis puber. Quibus addes

Quę pariunt or & os, honor, & labor, arbor, odorq;,

His & apes & apis, plebs plebes. Sunt quoq; multa

Accepta a Græcis, geminam referentia formam,

Vt delphin delphinus, & hic elephas elephantus.

Sic congrus conger, meleagrus ſic meleager,

Teucrus item teucer. Dabis huc & cętera cuncta,

Quæ tibi par ratio dederint & lectio caſta.

 

Hęc ſimul & quarti flexus ſunt atq; ſecundi.

Laurus enim lauri facit & laurus genitiuo.

Sic quercus, pinus, pro fructu & arbore ficus.

His colus atq; penus, cornus quando arbor habetur.

Sic lacus, atq; domus, licet hęc nec ubiq; recurrat.

His quoq; plura leges, quę priſcis iure relinquas. {n. p.}

Et quę luxuriant ſunt adiectiua notanda

Multa. Sed in primis quot & hæc tibi nomina fundunt,

Arma, iugum, neruus, ſomnus, cliuusq;, animusq;,

Et quot limus habet, quot frenum, & cera, bacillum.

A quibus us ſimul is formes, ut inermus inermis.

Rarior ast hilarus, uox eſt hilaris bene nota.

 

DE COMPARATIONE NOMINVM.

COmparantur nomina, quorum ſignificatio augeri minuiue poteſt.

Gradus comparationis ſunt tres.

Poſitiuus, qui rem ſine exceſſu ſignificat, ut

 

Albus

 

Probus

 

Niger

 

Improbus

Comparatiuus, qui ſignificationem ſui poſitiui, per aduerbium magis auget, ut

 

Albior

 

id eſt

 

Magis albus

 

Probior

 

 

 

Magis probus

Fit autem regulariter a primo poſitiui caſu in i, addita ſyllaba or, ut

ab

 

Amici

 

fit

 

Amicior

 

 

Pudici

 

 

 

Pudicior

Superlatiuus, qui ſupra poſitiuum cum aduerbio ualde ſignificat, ut

 

Doctiſſimus

 

id eſt

 

Valde doctus

 

Iuſtiſſimus

 

 

 

Valde iuſtus

Fit autem regulariter a primo poſitiui caſu in i, adiectis ſ & ſimus, ut

a

 

Candidi

 

fit

 

Candidiſſimus

 

 

Prudenti

 

 

 

Prudentiſſimus

Quę uero in r deſinunt, adiecto rimus ſuperlatiuum {n. p.} formant, ut

 

Pulcher

 

Pulcherrimus

 

 

Niger

 

Nigerrimus

 

 

 

 

Dextimus

a

 

Dexter

Excipiuntur

Maturrimus ſiue

ab antiquo

 

Maturiſſimus

Matur

Sex iſta in lis ſuperlatiuum formant in limus, nempe

 

Facilis

 

Facillimus

 

Docilis

 

Docillimus

 

Agilis

 

Agillimus

 

Gracilis

 

Gracillimus

 

Humilis

 

Humillimus

 

Similis

 

Simillimus

Quę deriuantur a

 

Dico

 

Volo

 

Loquor

 

Facio,

Ad hūc

modum comparantur,

Maledicus

 

 

Magniloquus

 

 

Maledicentior

 

a dico

Magniloquentior

 

a loq̊r

Maledicētiſſim

 

 

Magniloquētiſſim

 

 

Beneuolus

 

 

Magnificus

 

 

Beneuolentior

 

a uolo

Magnificentior

 

a facio

Beneuolētiſſim

 

 

Magnificētiſſim

 

 

Quoties uocalis pręcedit us finale, comparatio ſit per aduerbia magis & maxime, ut

 

Idoneus

 

Arduus

 

Magis idoneus

 

Magis arduus

 

Maxime idoneus

 

Maxime arduus

Interim acre iudicium adhibendum eſt, ut quę in legendis autoribus raro occurrunt, raro itidem uſurpentur.

Cuiuſmodi ſunt, quę ſequuntur.

 

Aſſiduior

 

Egregijſſimus

 

Strenuior

 

Mirificiſſimus

 

Pientiſſimus uel

 

Ipſiſsimus

{G}

 

Pijſſimus

 

Exiguiſsimus apud Ouidiū.

 

Perpetuiſſimus

 

Multiſsim apud Ciceronē.

 

Comparatio anomala.

 

Bonus

 

Malus

 

Magnus

 

Paruus

 

Melior

 

Peior

 

Maior

 

Minor

 

Optimus

 

Peſsimus

 

Maximus

 

Minimus

 

 

Multus, plurimus

 

Vetus

 

Deterior

 

Multa, plurima

 

Veterior

 

Deterrimus

 

Multum, plus, plurimū

 

Veterrim

 

ab ātiq̊ deter

 

 

Nequâm

 

Citra

 

Intra

 

Infra

 

Nequior

 

Citerior

 

Interior

 

Inferior

 

Nequiſsim

 

Citimus

 

Intimus

 

Infimus

 

 

Extra

 

Supra

 

Poſt

 

Vltra

 

Exterior

 

Superior

 

Poſterior

 

Vlterior

 

Extimus uel

 

Supremus

 

Poſtremus

 

Vltimus

 

Extremus

 

uel Sūmus.

 

 

 

 

 

 

Prope

 

Pridem

 

Diu

 

Sępe

 

Propior

 

Prior

 

Diutior

 

Sępius

 

Proximus

 

Primus

 

Diutiſsimus

 

Sępiſsime

 

a quo Proximior

 

 

 

 

 

 

 

Comparatio defectiua.

 

Inclytus

 

Meritus

 

Opimus

 

Siniſter

 

Inclytiſsim

 

Meritiſsim

 

Opimior

 

Siniſterior

 

 

Ocyor

 

Nouus

 

Iuuenis

 

Ocyſsimus

 

Nouiſsimus

 

Iunior

 

ab ώϰὺσ

 

 

 

 

 

 

Adoleſcens

 

Senex

 

Potior

 

Ante

 

Adoleſcentior

 

Senior

 

Potiſsimus

 

Anterior

 

 

Longinquus

 

Nuper

 

Pene

 

Longinquior

 

Nuperrimus

 

Peniſsimus

{n. p.}

Interdum etiam a ſubſtantiuis ſit comparatio, ſed abuſiue, ut

 

Neronior

 

 

 

Nerone

 

Cynędior

 

a

 

Cynędo

 

Punior

 

 

 

Pœno

 

DE PRONOMINE

PRONOMEN eſt pars orationis, qua, in demōſtranda, aut repetenda re aliqua, utimur.

Pronomina ſunt quindecim.

 

Ego

 

Meus

 

Tu

 

Tuus

 

Sui

 

Suus

 

Ille

 

Noſter

 

Ipſe

 

Veſter

 

Iſte

 

Noſtras

 

Hic

 

Veſtras

 

Is

 

 

Quibus addi poſſunt & illorum compoſita, ut

 

Egomet

 

Vt etiam,

 

Tute

 

Qui

 

Idem &

 

Quæ

 

ſimilia

 

Quod

 

DE ACCIDENTIBVS PRONOMINI.

Accidunt pronimini,

 

Species

 

Declinatio

 

Numerus

 

Perſona

 

Caſus

 

Figura

 

Genus

 

 

 

DE SPECIE PRONOMINVM.

Species pronominum eſt duplex. {G. ii.}

 

Primitiua

 

Deriuatiua

Ad primitiuum ſpectant iſta.

 

Ego

 

Ille

 

Hic

 

Tu

 

Ipſe

 

Is

 

Sui

 

Iſte

 

 

Ex primitiuis alia ſunt.

 

Demonſtratiua, alia

 

Relatiua.

Demōſtratiua dicuntur eadem, quę & primitiua nimirū.

 

Ego

 

Ille

 

Hic

 

Tu

 

Ipſe

 

Is

 

Sui

 

Iſte

 

 

Relatiua autem ſunt

 

Ille

 

Hic

 

Idem

 

Ipſe

 

Is

 

Qui

Deriuatiua ſunt,

 

Meus

 

Noſter

 

Noſtras

 

Tuus

 

Veſter

 

Veſtras

 

Suus

 

 

 

 

Deriuatiuorum alia ſunt,

 

Poſſeſsiua, alia

 

 

Gentilia.

 

 

Meus

 

Noſter

Poſſeſsiua ſunt

Tuus

Veſter

 

Suus

 

Gentilia dicuntur, quod gentem & nationem, uel partes & ſectas ſignificent, ut

 

Noſtras

 

& Cuias

 

Veſtras

 

nomen.

 

DE NVMERO.

Numerus pronominum duplex eſt. {n. p.}

 

Singularis

 

ut

 

Ego

 

Pluralis

 

 

 

Nos

 

DE CASV.

Caſus autem ſunt ſex quemadmodum in nomine.

Vocatiuo carent omnia nomina, pręter hęc quatuor

 

Tu

 

Noſter,

 

Meus

 

Noſtras

 

DE GENERE.

Genera ſunt in pronominibus perinde ut in adiectiuis nominum. Nam per tria genera uariantur pronomina.

 

DE DECLINATIONE.

Declinationes pronominum ſunt quatuor. Genitiuus autem primę declinationis exit in i, ut,

 

Ego

Gtō

 

Mei

 

Et ſui, quod recto caret

 

Tu

 

 

Tui

 

in utroq; numero.

Genitiuus ſecūdę deſinit in iūs uel ius. Cuius formę ſūt,

 

Ille

 

 

Illius

 

Ipſe

 

 

Ipſius

 

Iſte

Gtō

 

Iſtius

 

Hic

 

 

Huius

 

Is

 

 

Eius

 

Qui

 

 

Cuius.

Genitiuus quartę declinationis exit in i, æ, i, Cuius ſortis ſunt,

 

Meus, mea, meum,

 

 

Mei, meæ, mei,

 

Tuus, tua, tuum,

 

 

Tui, tuæ, tui,

 

Suus, ſua, ſuum,

Gtō

 

Sui, ſuæ, ſui,

 

Noſter, noſtra, ſtrū,

 

 

Noſtri, noſtrę, noſtri,

 

Veſter, ueſtra, ſtrū,

 

 

Veſtri, ueſtræ, ueſtri.

Genitiuus quartæ habet atis, ex quo ordine ſunt. {G. iii.}

 

Noſtras

 

 

Noſtratis

 

Veſtras

Gtō

 

Veſtratis

 

Cuias

 

 

Cuiatis

 

DE PERSONA.

Perſonæ pronominum ſunt tres.

 

Prima

 

 

 

Ego

 

Secunda

 

ut

 

Tu

 

Tertia

 

 

 

Ille

 

DE FIGVRA.

Figura eſt duplex.

 

Simplex

 

ut

 

Ego

 

Compoſita

 

 

 

Egomet

Pronomina inter ſe componuntur, ut

 

 

Egoipſe

 

Suijpſius

 

 

 

Tuipſe

 

Meijpſius

 

 

 

Iſtic

 

Iſtunc

 

 

Iſtoc

Ntō

 

Iſtęc

Actō

Iſtanc

Abltō

 

Iſtac

 

 

Iſtoc uel

 

Iſtoc uel

 

 

Iſtoc

 

 

Iſtuc.

 

Iſtuc

 

 

 

Plur.

 

Ntō &

 

Illic

 

 

 

 

 

Actō

Iſtæc. Sic &

Illæc

 

declinatur.

 

Cōponūtur etiā cū nominib, ut

Illoc

 

 

 

 

 

Cuiuſmodi

 

Iſtiuſmodi

 

 

 

 

 

Huiuſmodi

 

Illiuſmodi

 

 

 

Componuntur & cum præpoſitionibus, ut,

 

Mecum

 

Nobiſcum

 

Quicum

 

Tecum

 

Vobiſcum

 

Quibuſcum

 

Secum

 

 

 

 

Componuntur itidem & cum aduerbijs, ut

 

Eccum

 

 

 

Ellum

 

 

 

Eccam

 

ab ecce

 

Ellam

 

ab ecce.

 

Eccos

 

 

 

Ellos

 

Idem quoq; ab

 

Eccas

 

 

 

Ellas

 

is & demū.

{n. p.}

Cum coniunctione quoq; componuntur, ut

 

 

Hiccine

 

 

Hunccine

 

 

Hoccine

Ntō

 

Hæccine

Actō

 

Hanccine

Abtō

 

Haccine

 

 

Hoccine

 

 

Hoccine

 

 

Hoccine

Plur. Hæccine, neutrum.

Componuntur deniq; cum ſyllabicis adiectionibus, ut

 

Met

 

Ce

 

Te

 

Pte

Met adijcitur primæ & ſecundæ perſonæ, ut

 

Egomet

 

Mihimet

 

Meimet

 

Memet

Tumet autem in recto non dicimus, ne putetur eſſe uerbum a tumeo: Sed

 

 

Tuimet

 

Temet

 

 

 

Tibimet

 

Voſmet. &c.

 

Te adijcitur iſtis

 

Tu &

ut

 

Tute

 

 

Te

 

 

Tete

Ce adijcitur obliquis horum pronominum.

 

Hic

 

 

 

Ille

 

 

 

Iſte quoties in s deſinunt, ut

 

Huiuſce

 

Hoſce

 

Illiuſce

 

Illoſce

 

Iſtiuſce

 

Iſtoſce

Pte apponitur ablatiuis,

 

Mea

 

 

Meapte

 

Tua

 

 

Tuapte

 

Sua

ut

 

Suapte

 

Noſtra

 

 

Noſtrapte

 

Veſtra

 

 

Veſtrapte

Interdum maſculinis & neutris adijci ſolet, ut

 

Meopte Marte

 

Suopte iumento

 

Tuopte labore

 

Noſtropte damno. & c

{n. p.}

Quis & qui ad hunc modum componuntur.

Quis in compoſitione hiſce particulis poſtponitur.

 

En

 

 

Ecquis

 

Ne

 

 

Nequis

 

Alius

ut

 

Aliquis

 

Num

 

 

Nunquis

 

Si

 

 

Siquis

Et hæc tam in fœminino ſingulari, q̱̃ in neutro plurali,

Qua habent, non quę,

ut

Siqua mulier.

 

 

Nequa flagitia. & c.

His autem particulis præponitur quis in compoſitione

 

Nam

 

 

Quiſnam

 

Piam

 

 

Quiſpiam

 

Putas

ut

 

Quiſputas

 

Quam

 

 

Quiſquam

 

Que

 

 

Quiſque.

Et hæc ubiq; pręterq̱̃ in ablatiuo ſingulari,

Quę habent, non qua.

ut

Quęnam doctrina

 

 

Negotia quępiam.

Quis quoq; ſecum componitur, ut quiſquis, quod & in hunc modum uariatur.

Ntō

 

Quiſquis

Actō

 

Quicquid

Abltō

 

Quoquo

 

 

Quicquid

 

 

 

 

Quaqua

 

 

 

 

 

 

 

Quoquo

Qui in compoſitione pręponitur his particulis.

 

Dam

 

 

 

Quidam

 

Vis

 

 

 

Quiuis

 

Libet

 

ut

 

Quilibet

 

Cunq;

 

 

 

Quicun;.

Et hęc ubiq;, pręterq̱̃ in ablatiuo ſingulari,

Quę retinent non qua,

ut

Quędam puella

 

 

Quęcunq; facinora

{n. p.}

 

DE VERBO

VERBVM eſt pars orationis, quæ modis & temporibus inflexa, eſſe aliquid, agereue, aut pati ſignificat,

 

 

Sum

ut

Moueo

 

Moueor

Verbum diuiditur in primis in

 

Perſonale,

 

ut

 

Doceo

 

Imperſonale

 

 

 

Oportet

Perſonale eſt, quod certis perſonis diſtinguitur, ut

 

Ego lego

 

Hic legit

 

Tu legis

 

Illi legunt

Contra, imperſonale dicitur, quod perſonis non diſtinguitur, ut

 

Pœnitet

 

Miſeret

 

Tædet

 

Oportet

 

DE ACCIDENTIBVS VERBO.

Verbo quidem accidunt iſta

 

Genus

 

Species

 

Modus

 

Perſona

 

Tempus

 

Numerus

 

Figura

 

Coniugatio.

 

DE GENERE.

 

 

 

Actiuum

 

Deponens

Quinq; ſunt uerborū genera

Paſſiuum

Commune

 

Neutrum

 

 

ACTIVVM.

Actiuum eſt, quod in o finitum, paſſiuum in or formare poteſt, ut {H}

 

Doceo

 

Doceor

 

Lego

 

Legor

 

PASSIVVM.

Paſſiuum eſt, quod in or finitum, actiuam formam r dempto reſumere poteſt, ut

 

Amor

 

Amo

 

Afficior

 

Afficio

 

NEVTRVM.

Neutrum eſt, quod in o uel m finitum, nec actiuam nec paſſiuam formam integre induere poteſt, ut

 

Curro

 

Iaceo

 

Ambulo

 

Sum

Neutrorum tria ſunt genera. Nam aliud ſubſtantiuum dicitur, ut

 

Sum

 

Eſt

 

Es

 

Sumus. & c.

Aliud abſolutum, ſic dictum, quod ſenſum per ſe abſoluat. Atq; hoc rurſus duplex eſt. Nam alterum actionem completam in ipſo uerbo ſignificat, ut

 

Ambulo

 

Pluit

 

Dormio

 

Ningit

Alterum uero paſsionem in ipſo completam indicat, ut

 

Palleo

 

Albeſco

 

Rubeo

 

Nigreſco

Eſt pręterea & aliud, quod in actionem cognatæ ſignificationis tranſit, ac tertiam perſonam paſsiuæ uocis uſurpat, ut

 

Bibo uinum

 

Vinum bibitur

 

Curro ſtadium

 

Stadium curritur

 

Viuo uitam

 

Vita uiuitur

Sunt deniq;, que ſimplicia quidem neutra ſunt, compoſita {n. p.} uero actiua, ut

 

Eo

 

Adeo

 

Venio

 

Aduenio

 

Mingo

 

Commingo

 

DEPONENS.

Deponens, quod or finitum, uel actiui ſignificationē habet, ut loquor, uel neutri, ut philoſophor.

 

COMMVNE.

Commune, quod or finitum, tam actiuam quam paſſiuam ſignificationem obtinet, ut

 

Veneror

 

Oſculor

 

Interpretor

 

Criminor

 

Adulor

 

Amplector

 

Conſolor

 

Fruſtror

 

Meditor

 

Stipulor

 

Dignor

 

Experior

 

Speculor

 

Teſtor

 

Ementior.

Multaq; id genus alia, quę paſsī apud ueteres reperias.

 

DE MODO.

Modi uerborum ſex enumerantur.

Indicatiuus, qui ſimpliciter aliquid fieri aut non fieri definit, ut Probitas laudatur & alget. Hic modus aliquando per interrogationem, aliquando per dubitationem uſurpatur, ut Quis leget hæc? An in aſtu uenit aliud ex alio malum?

Imperatiuus, quo imperando utimur. Hic modus futurum non habet, ſed pręſens duplex, ut apud Propertium.

Aut ſi es dura, nega: ſin es non dura, uenito. Verg.

Tityre dum redeo, breuis eſt uia, paſce capellas.

Et potum paſtas age Tityre, & inter agendum {H. ii.}

Occurſare capro (cornu ferit ille) caueto.

Pręteritum autem a ſubiunctiuo mutuatur. Cicero. Sed amabo te, nihil incommodo ualetudinis tuæ feceris.

Martialis.

Dic quotus es, quanti cupias cœnare, nec ullum

Addideris uerbum: cœna parata tibi eſt.

 

 

 

Pręceptum ſit

Quin & illa paſsiua

Dictum ſit

 

Determinatum ſit,

Pręteriti imperatiui eſſe fatetur Priſcianus. Hic modus etiam permiſsiuus dicitur, quod interdū per hunc permiſsio ſignificetur, ut apud Vergilium.

Si ſine pace tua, atȜ inuito numine Troes

Italiam petiere, luant peccata, nec illos

Iuueris auxilio.

Deniq; aliquando etiam ſuppoſitiuus aut hortatiuus appellatur, ut Eamus, & in media arma ruamus.

Optatiuus, quo optamus fieri rē aliquā, nec refert, facta ne ſit, an fiat, an ſit facienda, ut Vtinam bonis literis, ſuus detur honos.

Modus optatiuus, potentialis, & ſubiunctiuus, quinq; ſeparata ijſdem uocibus tempora habere uidentur, ut eſt autor Linacrus.

Pręterea notandū eſt pręſens huius modi, aſſumere quādoq; ſignificationem futuri, ut Vtinam aliquando tecū loquar.

Potentialis, quo poſse, uelle, aut debere fieri aliquid ſignificamus, ut

Expectes eadem a ſummo minimoq; poeta. pro potes expectare. Non expectes, ut ſtatim gratia agat, qui ſatiatur inuitus. pro, Non debes expectare.

Quis enim rem tam ueterem, pro certo affirmet? pro uult affirmare? {n. p.}

Gręci hunc modum nunc per indicatiuū, nunc per optatiuum modum, & particulam ἄν exprimunt.

Subiunctiuus, qui niſi alteri ſubijciatur orationi, per ſe ſententiam non abſoluit, ut

Si fueris fœlix, multos numerabis amicos,

Tempora ſi fuerint nubila, ſolus eris.

Infinitiuus, qui agere quidem aut pati ſignificat, ac citra certam numeri & perſonę differentiam, ut Malim probus eſſe, q̱̃ haberi.

 

DE TEMPORE.

Tempora ſunt quinq;.

Præſens, quo actio nunc geri ſignificatur, ut Scribo.

Imperfectum, quo prius quidem aliquid agi ſignificatur, non tamen abſolutam eſſe actionem. Verg.

Hic templum Iunoni ingens, Sydonia Dido

Condebat. Erat enim adhuc in opere.

Perfectum, quo præterita abſolutaq; ſignificatur actio. Hoc in paſsiuis, deponentibus, & communibus duplex eſt, & ob id duplici circuitione explicatum.

Alterum, quo proxime præteritum exprimitur, ut Prāſus ſum: alterum, quo ulterius præteritum indicatur, ut Pranſus fui. Non enim ſi modo pranſus ſis, pranſus fui commode dixeris.

Pluſquamperfectum, quo actio iam olim præterita ſignificatur.

Futurū, quo res in futuro gerenda ſignificatur. Hoc promiſsiuus modus a nonnullis uocatur, quod uideatur aliquid promittere, aut uelle facere. Ouid.

Ibimus o Nymphæ, monſtrataq; ſaxa petemus.

Huis aliud genus eſt, quod exactum uocant, ut uidero, abiero. Terent. Si te æquo animo ferre accipiet, negligentem {H. iii.} feceris. Quod quidem exactū futurum etiam in ſubiunctiuo modo reperitur. Plin. Ero ſecurior dum legam, ſtatimq; timebo, quum legero.

 

DE FIGVRA.

Figura eſt duplex

 

Simplex

ut

facio

 

Compoſita

 

calefacio

Verba compoſita quorum ſimplicia exoleuerunt, ſunt

 

Defendo

 

Aſpicio

 

Experior

 

Offendo

 

Cōſpicio. & c.

 

Comperior

 

 

Expedio

 

Deleo

 

Compello

 

Incendo

 

Impedio

 

Imbuo

 

Appello

 

Accendo

 

 

Ingruo

 

Infligo

 

Impleo

 

& id genus

 

Congruo

 

Inſtigo

 

Compleo

 

alia.

Quędā etiā uidētur a gręcis nata, ut

 

Impleo a πλῶ

 

procello a ϰελλω

 

 

 

DE SPECIE.

Species eſt duplex.

Primitiua, quæ eſt prima uerbi poſitio, ut ferueo.

Deriuatiua quæ a primitiua deducitur, ut ferueſco.

Deriuatiuæ genera ſunt quinq;.

Inchoatiua, quæ Valla meditatiua & augmentatiua appellat, in ſco deſinunt, ut labaſco, caleſco, ingemiſco, edormiſco.

Hæc aut inchoationem ſignificant, ut luceſcit .i. incipit lucere, aut certe gliſcere & intendi, ut apud Vergilium.

Explere mentem nequit, ardeſcitq; tuendo.

Ex his pleraq; pro thematibus primarijs, uſurpantur, ut Timeſco, hiſco, conticeſco .i. timeo, hio, taceo.

Frequentatiua deſinunt in to, ſo, xo, aut tor, ut {n. p.}

 

Viſito

 

Pulſo

 

Nexo

 

Sector

 

 

Affecto

 

Viſo

 

Texo

 

Scitor

 

 

Scriptito

 

Quaſſo

 

Vexo

 

Sciſcitor

 

Significant autem uel aſsiduitatem quandam uel conatum, ut dicito .i. frequenter dico, uiſo .i. eo ad uidendū

Huc pertinent & illa, uellico, fodico, albico, & ſimilia id genus, quæ a grammaticis etiam apparatiua appellari ſolent.

Deſideratiua finiūt in rio, ut lecturio, parturio, eſurio, cœnaturio. Hæc ad ſignificationem ſuorū primitiuorū, ſtudiū atq; appetentiam quandam adijciunt.

Diminutiua in lo uel ſſo exeunt, ut ſorbillo, cantillo, pitiſſo .i. parum ac modice ſorbeo, canto, bibo.

Imitatiua ſunt quæ imitationem ſignificāt, ut patriſſo, atticiſſo, platoniſſo. At latini hac forma non adeo delectati ſunt. Vnde pro Græciſſo, græcor uſi ſunt, ut cornicor à cornice, uulpinor à uulpe, Bacchor à Baccho.

 

DE PERSONA.

Tres ſunt uerbi perſonæ.

 

Prima

 

 

Lego

 

Secunda

ut

 

Legis

 

Tertia

 

 

Legit

 

DE NVMERO.

Numeri ſunt item duo

 

Singularis

ut

 

Lego

 

Pluralis

 

 

Legim

 

DE CONIVGATIONE.

Quandoquidem de coniugandorū uerborum ratione in rudimentis Anglicis traditū eſt, quę pueri tanquā ungues ſuos exactiſsime callere debēt: proximū fuerit, ut hæ Guilelmi Lilij de pręteritis & ſupinis regulæ, lucidiſsimę quidē illę nec ſane min utiles, auide imbibātur. {n. p.}

 

DE SIMPLICIVM VERBORVM PRAETERITIS.

PRIMA CONIVGATIO.

AS IN præſenti perfectum format in aui,

Vt no, nas, naui, uocito, uocitas, uocitaui,

Deme, lauo, laui, iuuo, iuui, nexoque nexui.

Et ſeco, quod ſecui, neco, quod necui, mico verbū

Quod micui, plico quod plicui, frico quod fricui dat

Sic domo, quod domui, tono quod tonui, ſono uerbum,

Quod ſonui, crepo, quod crepui, ueto quod uetui dat.

Atq; cubo cubui. Raro hęc formantur in aui.

Do das rite dedi, ſto ſtas formare ſteti uult.

 

SECVNDA CONIVGATIO.

ES IN præſenti, perfectum format ui dans,

Vt nigreo nigres nigrui, iubeo excipe iußi.

Sorbeo ſorbui habet, ſorpſi quoq;. Mulceo mulſi.

Luceo uult luxi, ſedeo ſedi, uideoq;

Vult uidi, ſed prandeo prandi, ſtrideo ſtridi.

Quatuor his infra geminatur ſyllaba prima.

Pendeo nanq; pependi, mordeo uulq; momordi,

Spondeo habere ſpopondi, tondeo uultq; totondi,

Suadeo, ſuaſi, rideo, riſi, habet ardeo & arſi.

L uel r ante geo ſi ſtet, geo uertitur in ſi,

Vrgeo ut urſi, mulgeo mulſi dat quoq; mulxi.

Frigeo frixi lugeo luxi, habet augeo & auxi.

Dat fleo fles fleui, leo les leui, indeq; natum

Deleo deleui, pleo ples pleui, neo neui.

A maneo manſi formatur, torqueo, torſi

Hæreo uult hæſi. Veo fit ui, ut ferueo ferui. {n. p.}

Niueo, & inde ſatum poſcit conniueo; niui,

Et nixi. Iunge his cieo ciui, uieoq; uieui,

 

TERTIA CONIVGATIO.

TERTIA præteritum formabit, ut hic manifeſtum.

Bo13 ſit bi, ut lambo lambi. Scribo excipe ſcripſi.

Et nubo nupſi, antiquum cumbo cubui dat.

Co14 ſit ci, ut uinco uici, uult parco peperci,

Et parſi. Dico dixi, duco quoq; duxi.

Do15 fit di ut mando mandi. Sed ſcindo ſcidi dat.

Findo fidi fando fudi, tundo tutudiq;,

Pendo pependi, tendo, tetendi pedo pepedi.

Iunge cado cecidi & pro uerbero cedo cecidi.

Cedo pro diſcedere, ſiue locum dare, ceßi.

Vado, rado, lædo, ludo diuido, trudo,

Claudo, plaudo, rodo: ex do ſemper faciunt ſi.

Go16 fit xi, ut iungo iunxi. Sed r ante go uult ſi,

Vt ſpargo ſparſi lego legi & ago facit egi.

Dic tango tetigi, pungo punxi, pupugiq;.

Dat frango fregi, quum ſignat pango paciſci,

Vult pepigi pro iungo pegi, pro cano panxi.

Ho17 fit xi traho ceu traxi docet, & ueho uexi.

Lo fit vi, colo ceu colui. Pſallo excipe cum p,

Et ſallo ſine p nam ſalli format utrunq;.

Dat uello, uelli, uulſi quoq;: fallo fefelli.

Cello pro frango ceculi, pello pepuliq;.

Mo18 fit ui, uomo ceu uomuī. Sed emo facit emi.

Como petit compſi promo prompſi. Adijce demo,

Quod format dempſi ſumo ſumpſi premo preßi.

No19 fit ui, ſino ceu ſiui. Temno excipe tempſi.

Dat sterno straui ſperno ſpreui lino leui.

Interdum lini & liui. Cerno quoq; creui. {I}

Gigno, pono, cano genui poſui, cecini dant.

Po20 fit pſi ut ſcalpo, ſcalpſi. Rumpo excipe rupi.

Et ſtrepo, quod format strepui crepo quod crepui dat

Quo fit qui, ut linquo liqui: coquo demito coxi.

Ro21, fit ui ſero ceu pro planto & ſemino ſeui,

Quod ſerui melius dat, mutans ſignificatum

Vult uerro uerri & uerſi, uro uſsi, gero geſsi,

Quæro quæſiui, tero triui, curro cucurri.

So22 uelut accerſo, arceſſo, inceſſo, atq; laceſſo

Formabit ſiui. Sed tolle capeſſo capeßi,

Quodq; capeßiui facit, atque faceſſo faceſsi.

Sic uiſo uiſi sed pinſo pinſui habebit.

Sco23 fit ui, ut paſco paui, uult poſco popoſci.

Vult didici diſco, quexi formare quiniſco.

To24 fit ti, ut uerto uerti. Sed ſiſto notetur

Pro facio ſtare actiuum, nam iure stiti dat.

Sterto ſtertui habet, meto meſſuī. Ab ecto25 fit exi,

Vt flecto flexi, pecto dat pexui habetque

Pexi. Etiam necto dat nexui, habet quoque nexi.

Dat mitto miſi, petij peto ſiue petiui.

Vo26 fit ui, ut uoluo uolui, uiuo excipe uixi.

Nexo27 ut nexuī habet, ſic texo texuī habebit:

Fit cio28 ci, ut facio feci, iacio quoque ieci.

Antiquum lacio lexi, ſpecio quoque ſpexi.

Fit dio29 di, ut fodio fodi gio, ceu fugio gi.

Fit pio30 pi, ut capio cępi, cupio excipe piui.

Et rapio rapui, ſapio ſapui atque ſapiui.

Fit rio31 ri, ut pario peperi: tioßi geminans, ſ,

Vt quatio32 quaßi, quod uix reperitur in uſu.

Denique uo fit ui, ut ſtatuo ſtatui, pluo pluui

Format ſiue plui. Struo ſed ſtruxi, fluo fluxi. {n. p.}

 

QVARTA CONIVGATIO.

QVARTA dat is iui, monſtrat ſcio ſcis tibi ſciui,

Excipias uenio dans ueni, cambio campſi,

Raucio, rauſi, farcio farſi, ſarcio, ſarſi,

Sepio ſepſi, ſentio ſenſi, fulcio fulſi,

Haurio item hauſi, ſancio ſanxi, uincio, uinxi

Pro ſalto ſalio ſalui: & amicio micui dat.

Parcius utemur, cambiui, hauriui, amiciui,

Sepiui, ſanciui, ſarciui, atque ſaliui.

 

DE COMPOSITORVM VERBORVM PRAETERITIS.

PRæteritum dat idem ſimplex & compoſitiuum,

Vt docui edocui monſtrat. Sed ſyllaba ſemper

Quam ſimplex geminat, compoſto non geminatur.

Præterquam tribus his, præcurro, excurro, repungo.

Atque a do, diſco, ſto, poſco, rite creatis.

A plico33 compoſitum, cum ſub, uel nomine, ut iſta

Supplico, multiplico, gaudet formare plicaui.

Applico, complico, replico, & explico, uï uel in aui.

Quamuis uult oleo34 ſimplex olui, tamen inde

Quoduis compoſitum, melius formabit oleui.

Simplicis at formam redolet ſequitur, ſuboletq;.

Compoſita a pungo35, formabunt omnia punxi.

Vult unum pupugi interdumq; repungo repunxi.

Natum a do36, quando eſt inflexio tertia ut addo,

Credo, edo, dedo, reddo, perdo, abdo uel obdo.

Condo, indo, trado, prodo, uendo, didi. At unum

Abſcondo, abſcondi. Natum a ſto ſtas ſtiti habebit.

MVTANTIA primā uocalem in e.

Verba haec ſimplicia preſentis, præteriti;, {I. ii.}

Si componantur, uocalem primam in e mutant.

Damno, lacto, ſacro, fallo, arceo, tracto, fatiſcor.

Parcio, carpo, patro, ſcando, ſpargo, pario;37,

Cuius nata peri, duo comperit & reperit dant.

Cætera ſed per ui, uelut hæc, aperire, operire.

A paſco38 paui, tantum compoſta notentur

Hęc duo, compeſco, dipeſco, peſcui habere.

Cætera, ut epaſco, ſeruabunt ſimplicis uſum.

MVTANTIA primam uocalem in i.

Hæc, habeo, lateo, ſalio, statuo, cado, lædo.

Pango dans pegi, cano, quæro, cædo, cecidi,

Tango, egeo, teneo, taceo, ſapio, rapioq;,

Si componantur, uocalem primam in i mutant.

Vt rapio, rapui, eripio eripui. A cano39 natum

Præteritum per ui, ceu concino concinui dat.

A placeo40 ſic diſpliceo: ſed ſimplicis vſum

Hæc duo, complaceo, cum perplaceo bene ſeruant.

Compoſita a pango41 retinent a quatuor iſta.

Depango, oppango, circumpango, atq; repango.

A maneo42 manſi, minui dant quatuor iſta.

Præmineo, emineo, cum promineo, immineoq;.

Simplicis at uerbi ſeruabunt cætera formam.

Compoſita a ſcalpo, calco, ſalto, a per u mutant,

Id tibi demonſtrat exculpo, inculco, reſulto.

Compoſita a claudo, quatio, lauo, reijciunt a,

Id docet a claudo, occludo, excludo: a quatioq;

Percutio, excutio, a lauo proluo, diluo, nata.

Hæc ſi componas, ago, emo, ſedeo, rego, frango,

Et capio, iacio, lacio, ſpecio, præmo ſemper

Vocalem primam præſentis in i ſibi mutant.

Præteriti nunquam, ceu frango, refringo refregi.

A capio, incipio, incepi. Sed pauca notentur. {n. p.}

Nan; ſuum ſimplex perago ſequitur, ſatagoq;.

Vtq; ab ago, dego dat degi, cogo coêgi,

A rego ſic pergo perrexi: uult quoq; ſurgo

Surrexi, media præſentis ſyllaba adempta.

Nil uariat facto, niſi præpoſito præeunte.

Id docet olfacio cum calfacio, inficioq;.

A lego nata, re, ſe, per, ſub, uel trans præeunte,

Præſentis ſeruant uocalem, in i cætera mutant:

De quibus hæc, intelligo, diligo, negligo tantum,

Præteritum lexi faciunt: reliqua omnia legi.

 

DE SIMPLICIVM VERBORVM SVPINIS.

NVnc ex præterito diſcas formare ſupinum.

Bi43 ſibi tum ſumit, ſic nanq; bibi bibitum fit.

Ci44 fit ctum, ut uici uictum, teſtatur & ici.

Dans ictum feci factum, ieci quoq; iactum.

Di45 fit ſum, ut uidi uiſum, quędam geminant s,

Vt pandi paſſum, ſedi ſeſſum. Adde ſcidi, quod

Dat ſcissum, atq; fidi fiſſum, fodi quoq; foſſum.

Hic etiam aduertas, quod ſyllaba prima ſupinis

Quam uult præteritum geminare non geminatur.

Idq; totondi dans tonſum docet: atq; cecidi

Quod cæſum & cecidi quod dat caſum: atq; tetendi

Quod tenſum & tentum, tutudi tunſum, atq; pepedi

Quod format peditum, adde dedi quod iure datum uult.

Gi46 fit ctum, legi lectum, pegi pepigi;

Dat pactum, fregi fractum, tetigi quoq; tactum,

Egi actum, pupugi punctum, fugi fugitum dat.

Li47 fit ſum, ut ſalli ſtans pro ſale condio, ſalſum.

Dat pepuli pulſum ceculi culſum atq; fefelli

Falſum dat uelli uulſum, & ſic tuli habet quoq; latum. {I. iii.}

Mi, ni48, pi, qui49, tum fiunt, uelut hic manifeſtum.

Emi emptum, ueni uentum, cecini a cano cantum.

A capio cepi dans captum, a cœpio cœptum.

A rumpo rupi ruptum, liqui quo; lictum.

Ri50 ſit ſum, ut uerri uerſum, peperi excipe partum.

Si51 ſit ſum, ut uiſi uiſum, tamen s geminato,

Miſi formabit miſſum, fulſi excipe fultum,

Hauſi hauſtum, ſarſi ſartum, farſi quoq; fartum,

Vßi uſtum, geßi geſtum, torſi duo, tortum

Et torſum, indulſi indultum indulſumq; requirit.

Pſi52 fit ptum, ut ſcripſi ſcriptum, campſi excipe campſum.

Ti53 fit tum, a ſto nanq; ſteti, a ſiſtoq; ſtiti fit

Præterito, commune ſtatum, uerti excipe uerſum.

Vi54 fit tum, flaui ut flatum, paui excipe paſtum.

Dat laui lotum, interdum lautum atq; lauatum.

Potaui potum, interdum facit & potatum.

Sed faui fautum, caui cautum à ſero ſeui

Formes rite ſatum. Leui liuiq; litum dat.

Solui a ſoluo ſolutum, uolui a uoluo uolutum.

Vult ſingultiui ſingultam, uæneo uænis

Væniui uænum. Sepeliui rite ſepultum.

Quod dat ui dat itum, ut domui domitum, excipe quoduis

Verbum in uö, quia ſemper ui formabit in utum,

Exui ut exutum, a ruo deme rui ruitum dans.

Vult ſecui ſectum, necui nectum, fricuiq;

Frictum, miſcui item mixtum, & amicui dat amictum.

Torrui habet toſtum, docui doctum tenuiq;

Tentum, conſului conſultum, alui altum alitumq;.

Sic ſalui ſaltum, colui occului quoq; cultum.

Pinſui habet piſtum, rapui raptum, ſeruiq;

A ſero uult ſertum, ſic texui habet quoq; textum,

Hæc ſed uï mutant in ſum, nam cenſeo cenſum. {n. p.}

Cellui habet celſum, meto meſſui, habet quoq; meſſum,

Nexui item nexum, ſic pexui habet quoq; pexum.

Dat patui paſſum, carui caſſum caritumq;.

Xi fit ctum, ut uinxi uinctum, quinq; abijciunt n.

Nam finxi fictum, minxi mictum, inq; ſupino

Dat pinxi pictum, ſtrinxi, rinxi quoq; rictum.

Xum flexi plexi fixi dant, & fluo fluxum.

 

DE compoſitorū uerborum ſupinis.

COmpoſitum ut ſimplex formatur quod; ſupinum,

Quamuis non eadem ſtat ſemper ſyllaba utriq;.

Compoſitum a tunſum, dempta n, tuſum, à ruitum ſit,

I media dempta rutum, & a ſaltum quoq; ſultum.

A ſero quando ſatum format, compoſta ſitum dant.

Hæc captum, factum, iactum, raptum, a per e mutant,

Et cantum, partum, carptum ſartum quoq; fartum.

Verbum edo55 compoſitum, non eſtum, ſed facit eſum.

Vnum duntaxat comedo, formabit utrun;.

A noſco56 tantum duo, cognitum & agnitum habentur.

Cætera dant notum, nullo eſt iam noſcitum in uſu.

 

De præteritis uerborum in or.

VErba in or admittunt ex poſteriore ſupino

Præteritum uerſo u per us, & ſum conſociato

Vel fui, ut à lectu lectus ſum uel fui. At horum

Nunc eſt deponens, nunc eſt commune notandum.

Nam labor lapſus, patior dat paſſus, & eius

Nata, ut compatior compaſſus, perpetiorq;

Formans perpeſſus, fateor quod faſſus & inde

Nata, ut confiteor confeſſus diffiteorq;

Formans diffeſſus, gradior dat greſſus, & inde

Nata ut digredior digreſſus. Iunge fatiſcor

Feſſus ſum, menſus ſum metior, uter & uſus. {n. p.}

Pro texo orditus, pro incœpto dat ordior orſus.

Nitor niſus uel nixus ſum, ulciſcor & ultus.

Iraſcor ſimul iratus, reor atq; ratus ſum,

Obliuiſcor uult oblitus ſum, fruor optat

Fructus uel fruitus, miſereri iunge miſertus.

Vult tuor & tueor non tutus, ſed tuitus ſum,

Quamuis & tutum & tuitum ſit utri; ſupinum.

A loquor adde loquutus, & à ſequor adde ſequutus.

Experior facit expertus, formare paciſcor,

Gaudet pactus ſum, nanciſcor, nactus, apiſcor

Quod uetus eſt uerbum, aptus ſum, unde adipiſcor adeptus.

Iunge queror queſtus, proficiſcor iunge profectus,

Expergiſcor ſum experrectus. Et hæc quoq; comminiſcor

Commentus: naſcor natus, moriorq;

Mortuus, atq; orior, quod præteritum facit ortus.

 

DE VERBIS geminum præteritum formantibus.

Præteritum actiuæ & paßiuæ uocis habent hæc,

Cœno cœnaui & cœnatus ſum tibi format,

Iuro iuraui & iuratus, potoq; potaui

Et potus, titubo titubaui, uel titubatus.

Sic careo carui & caſſus ſum, prandeo prandi

Et pranſus, pateo patui & paſſus placeoq;

Dat placui & placitus, ſueſco, ſuêui atq; ſuêtus.

Væneo pro uendor, uæniui uenditus & ſum.

Nubo nupſi nuptaq; ſum, mereor meritus ſum

Vel merui, adde libet libuit libitum. Et licet adde,

Quod licuit licitum. Tædet quod tæduit, & dat

Pertæſum. Adde pudet, faciens puduit puditumq;,

Atq; piget, tibi quod format piguit pigitumq;.

 

DE NEVTROPASSIVORVM PRAETERITIS.

NEutropaßiuum, ſic præteritum tibi format.

Gaudeo gauiſus ſum, fido fiſus, & audeo

Auſus ſum, fio factus ſum, ſoleo ſolitus ſum.

Mœreo ſum mœſtus, ſed Phocæ nomen habetur.

 

DE verbis præteritum mutuantibus.

Quædam præteritum uerba accipiunt aliunde.

Inceptiuum in ſco, ſtans pro primario, adoptat

Præteritum eiuſdem uerbi, uult ergo tepeſco

A tepeo tepui, ferueſco à ferueo ferui.

A uideo cerno uult uidi, a concutio uult

Præteritum quatio concußi, à percutioq;

Percußi ferio, a mingo uult meio minxi.

A ſedeo ſido uult ſedi, à ſuffero tollo

Suſtuli, & à fuo ſum fui, & a tulo rite fero tuli,

A ſto ſiſto ſteti, tantum pro ſtare, furoq;

Inſaniui, à uerbo eiuſdem ſignificati.

Sic poſcunt ueſcor, medeor, liquor & reminiſcor,

Præteritum à paſcor, medicor, liquefio, recordor.

 

DE uerbis præterito carentibus.

Præteritum fugiunt, uergo, ambigo, gliſco, fathiſco,

Polleo, nideo. Ad hæc inceptiua, ut pueraſco.

Et paßiua, quibus caruere actiua ſupinis,

Vt metuor timeor. Meditatiua omnia, præter

Parturio, eſurio, quæ præteritum duo ſeruant.

 

DE uerbis ſupinum raro admittentibus.

Hæc raro aut nunquam retinebunt uerba ſupinum, {K}

Lambo, mico, micui, rudo, ſcabo, parco, peperci,

Diſpeſco, poſco, diſco, compeſco, quiniſco,

Dego, ango, ſugo, lingo, mingo, ſatagoq;,

Pſallo, uolo, nolo, malo, tremo, ſtrideo, ſtrido,

Flaueo, liueo, auet, paueo, conniueo, feruet.

A nuo compoſitum, ut renuo, a cado, ut incido, præter

Occido, quod facit occaſum, recidoq; recaſum.

Reſpuo, linquo, luo, metuo, cluo, frigeo, caluo,

Et ſterto, timeo. Sic luceo & arceo, cuius

Compoſita ercitum habent. Sic à gruo ut ingruo natum.

Et quæcunque in ui formantur neutra ſecundæ.

Exceptis oleo, doleo, placeo, taceoque.

Pareo, item careo, noceo, pateo, lateoque,

Et ualeo, caleo, gaudent hæc nanque ſupino.

 

DE VERBIS DEFECTIVIS.

SED nunc ut totum percurras ordine uerbum,

Iſtis pauca dabis mutilata & anomala uerba:

Quæ quia clauda quidem remanent, nec uerſibus apta

Qui rectis pedibus, pleniſȜ incedere gaudent,

Hiſce ſequens datur his quem cernis ſermo ſolutus.

 

AIO.

 

 

Aio

 

 

Pręſens indicat.

 

Ais

 

Plurali Aiunt.

 

 

Ait

 

 

 

 

 

Aiebam

 

 

Aiebamus

Pręter imperf.

 

Aiebas

Plur.

 

Aiebatis

 

 

Aiebat

 

 

Aiebant.

{n. p.}

Imperatiuus

Ai.

 

Pręſens optat.

 

Aias

Plurali

 

Aiamus

potent. & ſubiūct.

 

Aiat

 

 

Aiant

 

Pręſens partic.

Aiens.

 

AVSIM.

Præſens optat.

 

Auſim

 

 

 

potent. & ſubiūct.

 

Auſis

Plurali

 

Auſint.

 

 

Auſit

 

 

 

 

AVE.

Imperatiuus

 

Aue

Plurali

 

Auete

 

 

Aueto

 

 

Auetote

 

CEDO.

Imperatiuus

Cedo

Plurali

Cedite.

 

FAXO.

 

 

Faxo

 

Futur.

 

Faxis

pro Faciā, uel fecero. Pl. faxint.

 

 

Faxit

 

 

FOREM.

Imperf. optat.

 

Forem

 

 

Eſſem

potent. & ſubiūct.

 

Fores

pro

 

Eſſes

plu. forent

 

 

Foret

 

 

Eſſet

 

Infinitiuus

Fore.

id eſt.

Futurum eſſe.

 

QVAESO.

Pręſens indicat.

Quęſo

Plur.

Quęſumus.

 

INFINIT.

Infit ſola uox eſt, dicit ſeu dixit ſignificans. {K. ii.}

 

INQVIO & inquam.

 

 

Inquo, uel inquam

 

Pręſens indicat.

 

Inquis

Plur. Inquiunt.

 

 

Inquit

 

 

Pręterperfect.

 

Inquiſti

 

 

Inquit

 

Futur.

 

Inquies

 

 

Inquiet

 

Imperatiuus

 

Inque apud Terentium.

 

 

Inquito apud Plautum.

 

Pręſens optat.

 

Inquiat.

potent. & ſubiūct.

 

 

 

Participium

Inquiens.

Hæc quatuor ſequentia,

 

Odi

 

Cœpi

 

Memini

 

Noui,

Omnes uoces præteriti perfecti, pluſq̱̃perfecti, & futuri, omnium modorum integras habent: in reliquis magna ex parte deficiunt, niſi quod memini in imperat. ſing. memento, plur. mementote habeat.

Notabunt pręterea pueri

 

Dor

 

Der

 

Furo

 

Fera

 

For

 

For, ſimplicia non reperiri.

Pręterea

 

Dic

 

Dice

 

Duc

 

Duce

 

Fer

 

Fere

 

Fac

 

Face,

Voces eſſe

per apocopen conciſas.

Deniq; notabis {n. p.}

 

 

Eo &

habere in imfect.

 

Ibam

in fut.

 

Ibo

 

Queo

 

 

Quibā

 

 

Quibo

 

DE VERBIS IMPERSONALIBVS.

Et de perſonalibus quidem hactenus dictum eſto, deinceps uero de imperſonalibus dicendum, quæ nominatiuum certæ perſonæ non recipiunt, ſed mutatur nominatiuus perſonæ in obliquos, ut quod anglice ſonaliter dicimus, I muſt rede Virgil, latine imperſonaliter effertur, Oportet me legere Vergilium.

Sunt autem imperſonalia duplicia

 

Actiuę uocis

 

 

Paſsiuæ uocis

Imperſonalia actiuæ uocis ſunt hæc, & his ſimilia.

 

Eſt

 

Accidit

 

Vacat

 

Iuuat

 

Intereſt

 

Contingit

 

Preſtat

 

Conſtat

 

Refert

 

Euenit

 

Reſtat

 

Cōducit

 

Placet

 

Expedit

 

Decet

 

Miſeret

 

Libet

 

Liquet

 

Oportet

 

Piget

 

Pœnitet

 

Licet

 

Poteſt

 

Pudet.

 

Tædet

 

Solet.

 

 

 

 

Horum quædam perſonaliter uſurpantur, ut

 

Virtus placet probis.

 

Pecunia omnia poteſt.

 

Ars iuuat egentes.

 

 

 

Oportet

Quędā uero ſēper manent imperſonalia, ut

 

Pudet

 

 

Pœnitet

Coniūgantur autē in tertia perſona per omnes modos

 

A liquet non extat præteritum

 

Tædet, pertęſum eſt, format.

 

Miſeret, & miſereſcit, miſertum eſt.

{K. iii.}

Inueniuntur etiam in uſu

 

Placitum eſt

 

 

Placet.

 

Libitum eſt

 

 

Libet.

 

Puditum eſt

pręterit. a

 

Pudet.

 

Licitum eſt

 

 

Licet.

 

Pigitum eſt

 

 

Piget.

Imperſonalia paſsiuæ uocis fiunt ab omnibus uerbis

actiuis, & neutris, ut

 

Curritur

 

 

Turbatur

Imperſonalia ſupinis & gerundijs carent.

 

DE GERVNDIIS.

Gerundia, participialia uocari poſſunt, quod ſimilia participijs ſunt, ſicut prouerbialia dicimus, quæ ſunt ſimilia prouerbijs.

Proinde quia uidebamus parum conuenire inter grammaticos, utrum ad uerba, an ad participia propius pertinerent, hic in confinio utriuſq; partis reliquimus, ut utri uelint ſeſe regno addicant.

Porrò a nomine caſum, a uerbo agendi uel patiendi, uel neutrius ſignificationem accipiunt. Et quia temporum diſcrimen diſcretis uocibus non recipiunt, nec numeros aut perſonas, iuſta eſſe participia non poſſunt.

 

 

Di, gtī caſus.

Gerundiorū terminationes ſūt tres.

 

Do, dtī & abltī.

 

 

Dū, ntī & actī.

Hec autem actiue magna ex parte ſignificare nulli dubium eſt, interdum paſsiuę ſignificant. Paſsiuę ſignificationis exempla erunt iſta. Athęnas quoq; miſſus erudiendi cauſa .i. ut erudiretur. Vritq; uidendo fœmina .i. dum uidetur. Satis ad cognoſcendum illuſtria. Ars ad diſcendum facilis. {n. p.}

 

DE SVPINIS.

Supina quoq; merito participialia uerba dicuntur, omniaq; cum gerundijs cōmunia habent. Exeunt autem

 

Prius, in um

ut

 

Viſum

 

Poſterius, in u

 

 

Viſu

 

DE PARTICIPIO

PARTICIPIVM eſt pars orationis inflexa caſu: quę a nomine genera & caſus, a uerbo tempora & ſignificationes. Ab utroq; Numerum & Figuram, uelut precario accipit.

 

DE ACCIDENTIBVS PARTICIPIO.

 

 

Genus

 

Significatio

Accidunt participio ſex

 

Caſus

 

Numerus

 

 

Tempus

 

Figura

De genere autem & caſu, idem hic ſtatuendum, quod & in nomine ſupra factum eſt.

 

TEMPVS.

Tempora participiorum ſunt quatuor.

Pręſens in ans, uel in ens, ut

 

Amans

 

 

Legens

Cæterum iens participiū ab eo, ſimplex non reperitur,

Sed

 

Euntis

 

Euntem

 

in obliquis

 

 

 

Eunti

 

Eunte

 

 

 

{n. p.}

Vt & compoſita quoq; uelut

 

Abeuntis

pręter

 

Ambiens

 

Redeuntis

Hanc formam ſequuntur etiam horum gerundia, ut

 

Ambientis. & c.

 

 

Abeundi

 

 

Ambiendi

 

Abeundo

pręter

 

Ambiendo

 

Abeundum

 

 

Ambiendum

 

 

Tus

 

Doctus

Præteritum uero in

Sus

ut

Viſus

 

Xus

 

Nexus

Futurum, alterum quidem in Rus, ut

Lecturus

 

 

Alterum uero in Dus, ut

Legendus

 

 

 

SIGNIFICATIO.

Actiue ſignificāt ea participia quæ ab actiuis cadunt, ut

 

Docens

 

Docturus

 

Verberans

 

Verberaturus

A neutris cadentia neutraliter ſignificant, ut

 

Currens

 

Curſurus

 

Dolens

 

Doliturus

A quibuſdā neutris reperiuntur etiā participia in dus, ut

 

Dubitandus

 

Carendus

 

Vigilandus

 

Dolendus

Paſsiue ſignificant, quæ a paſsiuis deſcendunt, ut

 

Lectus

 

Legendus

 

Auditus

 

Audiendus

Fiunt & participia paſsiua ab huiuſmodi neutris, quorum tertiæ perſonę paſsiue uſurpantur, ut, Aratur terra, hinc arata & aranda terra.

Participia formata a deponentibus imitantur ſignificationem ſuorum uerborum, ut

 

Loquens

 

 

 

Loquutus

 

a loquor

 

Loquuturus

 

 

{n. p.}

Deponentibus, quæ olim communia fuerunt, manet futurum in dus, ut

 

Sequendus

 

Patiendus

 

Loquendus

 

Obliuiſcendus,

 

Vtendus

 

& alia id genus.

Habent & deponentia præteriti temporis participia, quę nunc actiue, nunc paſsiue ſignificant. Verg.

Nunc oblita mihi tot carmina. Terentius.

Meditata ſunt mihi omnia mea incommoda. Verg.

Mentitaq; tela agnoſcunt.

Communium deniq; uerborum participia, ipſorum ſignificationem induunt, ut

 

Criminans

 

Criminaturus

 

Criminatus

 

Criminandus

Ab imperſonalibus nulla extant participia, pręter

 

Pœnitens

 

Pertęſus

 

Decens

 

Pœnitendus

 

Libens

 

Pudendus.

Hæc participia præter analogiam a uerbis ſuis deducuntur.

 

Pariturus

 

Noſciturus

 

Naſciturus

 

Moriturus

 

Sonaturus

 

Oriturus

 

Arguiturus

 

Oſurus

 

Luiturus

 

Futurus.

 

Eruiturus

 

 

Similia participiis ſunt iſta.

 

Tunicatus

 

Perſonatus

 

Togatus

 

Laruatus,

Et innumera huius ſortis uocabula.

 

NVMERVS.

Eſt & numerus in participijs, ut in nomine. {L} Sing. ut Legens. Plur. ut Legentes.

 

DE FIGVRA.

Figura eſt duplex

 

Simplex

ut

 

Spirans

 

 

Compoſita.

 

 

Reſpirans.

Participia aliquando degenerant in nomina participalia: uel cum alium caſum q̱̃ ſuum uerbum, regunt, ut

 

Abundans lactis

 

Patiens inediæ

 

Appetens alieni

 

Fugitans litium

Vel cum componuntur cum dictionibus, cum quibus ipſorum uerba componi non poſſunt, ut

 

Infans

 

Indoctus

 

Innocens

 

Ineptus

Vel cum comparantur, ut

 

Amans

 

Doctus

 

Amantior

 

Doctior

 

Amantiſsimus

 

Doctiſsimus.

Vel cum tempus ſignificare deſinūt. Cuiuſmodi ſunt participia in rus, & dus, ut

Expectem, qui me nunq̱̃ uiſurus abiſti? hoc eſt, qui eo animo diſceſsiſti, ut me amplius non uideres?

Nullam mentionem fecit cometarum, non præterimiſſurus, ſi quid explorati haberet, id eſt, ita affectus, ut non prætermitteret.

Amandus eſt doctiſsimuſq; quiſq;, id eſt, dignuſ eſt, uel debet amari.

Eijcienda est hæc mollicies animi, id eſt, debet eijci.

Participia pręſentis temporis non raro fiunt ſubſtantiua nomina, modo in maſculino genere, ut

 

Oriens

 

Profluens

 

Occidens

 

Confluens.

Modo in fœminino, ut

Conſonans

 

Continens.

{n. p.}

Modo in neutro, ut

 

Contingens.

 

Antecedens

 

 

Accidens

 

Conſequens

Modo in communi genere pro uerbalibus in tor uel trix, ut

 

Appetens

 

Sitiens

 

Diligens

 

Indulgens

Animans modo fœmininum, modo neutrum reperitur.

 

DE ADVERBIO

ADVERBIVM eſt pars orationis nō flexa, quæ adiecta uerbo, ſenſum eius perficit atq; explanat.

Explanat enim interdū, ſicut nomen, ut, Homo egregie impudens. Ne parum ſis leno.

Aliquoties ut aduerbium, ut, Parum honeſte ſe gerit.

 

DE ACCIDENTIBVS ADVERBIO.

Aduerbio accidunt

 

Significatio

 

Species

 

Comparatio

 

Figura

Significationis uarietas ex uerborū circumſtantijs colligenda eſt.

 

ADVERBIA LOCI.

In loco, ſignificant hæc.

 

Hic

 

Vbiq;

 

Alicubi

 

Illic

 

Vbicunq;

 

Necubi

 

Iſtic

 

Vbilibet

 

Sicubi

 

Intus

 

Vtrobiq;

 

Inibi

 

Foris

 

Vbiuis

 

Ibidem

 

Vſquam

 

Vbiubi

 

Inferius

 

Nuſquam

 

Ibi

 

Superius

 

Vbi

 

Alibi

 

 

{L. ii.}

Ad locum uero reſpiciunt

 

Huc

 

Siquò

 

Aliorſum

 

Illuc

 

 

Dextrorſum

 

Iſtuc

 

Eôdem

 

Siniſtrorſum

 

Intrò

 

Quolibet

 

Surſum

 

Aliò

 

Quouis

 

Deorſum

 

Quò

 

Quocunq;

 

Vtroq;

 

Aliquò

 

Foras

 

Neutrò

 

Nequò

 

Horſum

 

Quoquouerſum

 

Quoquò

 

 

 

 

A loco, denotant

 

Hinc

 

Aliunde

 

Vndeuis

 

Illinc

 

Alicunde

 

Vndecunq;

 

Iſtinc

 

Sicunde

 

Superne

 

Foras

 

Necunde

 

Inferne

 

Inde

 

Indidem

 

Cœlitus

 

Vnde

 

Vndelibet.

 

Funditus.

Deniq; per locum.

 

Hac

 

Ea

 

Qua

 

Illac

 

Eadem

 

Siqua

 

Iſtac

 

Alia

 

Nequa

 

Quacunq;

 

Aliqua

 

Quaq;

 

TEMPORIS.

Aduerbia temporis ſunt.

 

Quando

 

Aliquoties

 

Nudiuſtertius

 

Aliquando

 

Heri

 

Nudiuſquartus

 

Quandiu

 

Hodie

 

Nudiuſquintus

 

Quandudū

 

Cras

 

Nudiuſſextus. & c.

 

Quāpridē

 

Pridie

 

Diu

 

Vſq;

 

Poſtridie

 

Noctu

 

Quouſq;

 

Perendie

 

Interdiu

 

Toties

 

Mane

 

Nunc

 

Quoties

 

Veſperi

 

Iam

{n. p.}

 

Nuper

 

Sæpe

 

Nunquam

 

Aliâs

 

Raro

 

Vnquam

 

Olim

 

Subinde

 

Adhuc

 

Idem

 

Identidem

 

Etiā, pro adhuc

 

Pridem

 

Plerunq;

 

Hactenus

 

Dudum

 

Quotidie

 

Indiem

 

Tantiſper

 

Quotannis

 

Inhoram

 

Pauliſper

 

Indies

 

& ſimilia

 

Parumper

 

 

 

 

VſqȜ temporis & loci aduerbiū eſt, ut, Vſq; ſub obſcurū noctis. Ab Aethiopia eſt uſqȜ hæc. Eſt & ubi pro ſemper aut continuo ponitur, ut VſqȜ metu micuere ſinus.

 

NVMERI.

Aduerbia numeri, ut

 

Semel

 

Septies

 

Bis

 

Centies

 

Ter

 

Millies

 

Quater

 

Pluries

 

Quinquies

 

Infinities & c.

 

ORDINIS.

Ordinis ſunt

 

Inde

 

Poſtremo

 

Deinde

 

Primum

 

Hinc

 

Iamprimum

 

Dehinc

 

Deniq;

 

Nouiſsimo

 

Tandem

 

Imprimis

 

Adſummum. & c.

 

INTERROGANDI.

Aduerbia interrogandi ſunt, {L. iii.}

 

Cur

 

Num

 

Quare

 

Quid ita

 

Quomodo

 

Quo

 

Ecquid

 

Vnde

 

Quin pro cur

 

Quantum

 

VOCANDI.

Vocandi ſunt, o, heus, & ſi qua ſunt ſimilia.

 

NEGANDI.

 

 

Haud

 

Nequaquam

Negandi, ut

 

Non

 

Ne pro non

 

 

Minime

 

& ſimilia,

 

AFFIRMANDI.

Affirmandi, ut

 

Etiam

 

Prorſus

 

Profecto

 

Sic

 

Nempe

 

Adeo

 

Quidni

 

Nimirum

 

Plane

 

Sane

 

Certe

 

Scilicet.

 

IVRANDI.

 

 

Herculè

 

Pol

Iurandi, ut

 

Mehercules

 

Aedepol

 

 

Mediuſfidius

 

Caſtor

 

 

Diuſfidius

 

Ecaſtor

 

HORTANDI.

 

 

Age

 

Agedum

Hortandi, ut

 

Sodes

 

Ehodum

 

 

Sultis

 

Eia

 

 

Amabo

 

Agite.

 

PROHIBENDI.

Prohibendi, ut, ne,

 

OPTANDI.

Optandi, ut, utinam, o, oſi, ſi {n. p.}

 

EXCLVDENDI.

 

 

Modo

 

Tantum

Excludendi, ut

 

Dummodo

 

Solum

 

 

Tantummodo

 

Duntaxat

 

 

Solummodo

 

Demum

 

CONGREGANDI.

 

 

Simul

 

Populatim

Congregandi, ut

 

Vna

 

Vniuerſim

 

 

Pariter

 

Coniūctim. & c.

 

SEGREGANDI.

 

 

Seorſim

 

Priuatim

 

 

Gregatim

 

Speciatim

Segregandi, ut

 

Egregie

 

Bifariam

 

 

Nominatim

 

Trifariam

 

 

Viritim

 

Omnifariam

 

 

Oppidatim

 

Plurifariam

 

DIVERSITATIS.

Diuerſitatis, ut Aliter, ſecus.

 

ELIGENDI.

Eligendi, ut

 

Potius

 

Imò

 

 

Potiſsimum

 

Satius.

 

INTENDENDI.

 

 

Valde

 

Prorſus

 

 

Nimis

 

Penitus

Intendendi, ut

 

Nimium

 

Funditus

 

 

Immodice

 

Radicitus

 

 

Impendio

 

Omnino

 

 

Impenſe

 

 

 

REMITTENDI.

 

 

Vix

 

Senſim

Remittendi, ut

 

Aegre

 

Peditentim

 

 

Paulatim

 

 

{n. p.}

 

CONCEDENTIS.

Concedentis, ut

 

Licet

 

Sit ita

 

 

Eſto

 

Sit ſane

 

NEGATÆ SOLITVDINIS.

Negatæ ſolitudinis, ut

 

Non ſolum

 

Non modo

 

 

Non tantū

 

Nedum

 

QVALITATIS.

Qualitatis, ut

 

Docte

 

Fortiter

 

 

Pulchre

 

Grauiter

 

QVANTITATIS.

 

 

Parum

 

Summum

Quantitatis, ut

 

Minime

 

Adſummum

 

 

Maxime

 

& ſimilia

 

COMPARANDI.

 

 

Tam

 

Maxime

Comparandi, ut

 

Quam

 

Minime

 

 

Magis

 

Aeque

 

 

Minus

 

 

 

REI NON PERACTÆ.

 

 

Fermè

 

Propemodum

Rei non peractæ, ut

 

Ferè

 

Tantum non

 

 

Propè

 

Modo non

 

DEMONSTRANDI.

Demonſtrandi, ut, En, ecce, ſic. ut

Sic ſcribito.

 

EXPLANANDI.

 

 

Id eſt

 

Puta

Explanandi, ut

 

Hoc eſt

 

Vtputa

 

 

Quaſi dicas

 

Vtpote

 

DVBITANDI. {n. p.}

 

 

Forſan

 

Fors

Dubitandi, ut

 

Forſitan

 

Fortaſſe

 

 

Fortaſsis

 

 

 

EVENTVS.

Euentus, ut

 

Forte

 

Forte

 

 

Caſu

 

Fortuna

 

SIMILITVDINIS.

 

 

Sic

 

Tanquam

 

 

Sicut

 

Quaſi

Similitudinis, ut

 

Sicuti

 

Ceu

 

 

Ita

 

Vti

 

 

Item

 

Velut

 

 

Itidem

 

Veluti

 

DE COMPARATIONE.

Aduerbia a nominibus adiectiuis nata, & comparantur, regunt caſus comparatiui & ſuperlatiui, ut

 

Docte

 

Doctius illo

 

Doctiſsime omnium.

Similiter & quędam alia, ut

 

Bene

 

Sæpe

 

Melius

 

Sæpius

 

Optime

 

Sæpiſsime.

 

Male

 

Nuper

 

Peius

 

Nuperrime.

 

Peſsime

 

 

 

DE SPECIE.

Species eſt duplex. Principalis, quę ex ſe originē habet, ut Heri, cras.

Deriuatiua eſt eorum quæ nata ſunt aliunde, ut {M}

 

Furtim a furor.

 

Strictim a ſtringo.

 

Humaniter ab humanus.

Aliquando neutra adiectiua induunt formam aduerbiorum, ad græcorum imitationem, ut

 

Recens

 

pro

 

Recenter

 

Toruum

 

 

 

Torue

 

DE FIGVRA.

Figura eſt duplex

 

Simplex

ut

 

Prudenter

 

 

Compoſita

 

 

Imprudenter

 

DE CONIVNCTIONE

CONIVNCTIO eſt pars orationis, quę ſententiarum clauſulas apte connectit.

 

DE ACCIDENTIBVS CONIVNCTIONI.

 

 

Figura

Coniunctioni accidunt,

 

Poteſtas

 

 

Ordo

 

DE FIGVRA.

Figura eſt duplex

 

Simplex

ut

 

Nam

 

 

Compoſita

 

 

Nanq;

 

DE POTESTATE.

Poteſtas, id eſt, ſignificatio eſt uaria, Aliæ enim è coniunctionibus copulatiuæ ſunt, ut

 

Et

 

Atq;

 

Item

 

Ac

 

Quoq;

 

Itidem

 

Que

 

Etiam

 

Cum

 

 

 

 

 

Tum & tum

{n. p.}

item geminatum, ut Vir tum probus, tum eruditus. Huc ſpectant & his contrariæ, ut

 

Nec

 

Neu

 

Neq;

 

Neue.

Hæ quatuor ſequentes, Et, q;, nec, neq;, cū geminantur, ſuſpenſiuæ etiā euocantur, quod aliud ſemper expectari faciūt, ut Et fugit, & pugnat. Nec ſapit iſta, nec ſentit.

 

 

Aut

 

Seu

Aliæ diſiunctiuæ, ut

 

Vel

 

Siue.

 

 

Ve

 

 

Atq; iſtæ cum geminantur, ſuſpenſiuę etiam uocantur, ut, uel ſcribit, uel dictat.

Aliæ diſcretiuæ, ut

 

Sed

 

Quidem

 

Vero

 

Sedenim

 

Autem

 

Enimuero

 

At

 

Quoq;

 

Quodſi

 

Aſt

 

Scilicet

 

Verum

 

Atqui

 

Cæterum

 

Porrò

 

 

 

 

 

Quin

Aliæ rationales ſeu illatiuæ, ut

 

Ergo

 

Quare

 

Ideo

 

Quamobrem

 

Igitur

 

Quocirca

 

Itaq;

 

Proinde

 

Idcirco

 

Propterea

 

 

 

Eare.

Cicero.

Eare ſtatim ad te Ariſtocritum miſi.

Aliæ cauſales, ut

 

Nam

 

Quia

 

Proptereaquod

 

Nanq;

 

Quippe

 

Quoniam

 

Enim

 

Vtpote

 

Quando

 

Etenim

 

Siquidem

 

Quatenus

 

Quòd

 

Quandoquidem

 

Et, pro quia

{M. ii.}

Aliæ perfectiuæ ſeu abſolutiuę, ut

 

Vti

 

Quo, pro ut

 

Ne & ut, pro ne non. Terentius.

Sed patris uim ut queas ferre.

 

Ne, pro ut non. Cicero.

Opera datur, iudicia ne fiant.

Alię continuatiuę, ut

Si

Ni

 

Sin

Niſi

 

Ne

Num

Vtrum

Alię dubitatiuę, ut

An

Nunquid

Necne

 

Anne

 

 

Etſi

Licet

 

Alię aduerſatiuę, ut

Quanq̱̃

Tametſi

 

 

Quamuis

& alię id genus.

Alię redditiuę earundem, ut

 

Tamen

 

Sedtamen

 

 

Attamen

 

Verūtamen

Alię diminutiuæ, ut

Saltem

Certę

 

At

Vel, ut, Ne uel latum digitum ceſsit.

 

 

Quam

Aliæ electiuę, ut

 

Ac

 

 

AtqȜ, quando pro quam accipiuntur.

 

Quidem

Nam

 

Equidem

Profecto

Alię expletiuę, ut

Nimirum

Vero

 

Autem

Enimuero

 

Scilicet

Sedenim

 

Quoque

Enim pro certe. Ver.

Nam quis te iuuenum confidentiſsime noſtras

Iuſsit adire domos? Terent.

Enim non ſinam.

Sunt dictiones, quę nunc aduerbia, nunc coniunctiones {n. p.} nunc prępoſitiones eſſe inueniuntur, ut

Cum, quoties caſui iungitur, præpoſitio eſt.

Quādo uero ſubiūctiuo modo præponitur, cōiūctio eſt.

At quoties pro quando uſurpatur, aduerbium eſt.

In genere coniunctiones adeo tenui diſcrimine ab aduerbijs diſcernuntur, ut ſæpenumero confundantur, ut

Quando, proinde, & ſimilia.

 

ORDO.

Ordo coniunctionum eſt triplex, nempe

 

Præpoſitiuus

 

Subiunctiuus

 

Communis

Ex coniunctionibus, hæ in primis præponi ſolent.

 

Nam

 

Aut

 

Quatenus

 

 

Quare

 

Vel

 

Sin

 

 

Ac

 

Nec

 

Seu

 

 

Aſt

 

Neque

 

Siue

 

 

Atque

 

Si

 

Ni

 

 

Et

 

Quin

 

Niſi

 

 

 

Quidem

 

Vero

 

 

Subiunctiuæ uero ſunt,

 

Quoque

 

Enim

 

 

 

Autem

Et. Et tres encliticæ,

què, ne, ue, ſic dictae: accentū in pręcedentem ſyllabam inclinent, ut

Ludere qui neſcit, campeſtribus abſtinet armis,

IndoctùſqȜ pilæ, diſciue trochiue quieſcit.

Communes denique dicuntur, quę indifferenter & pręponi & poſtponi poſſunt, quales ſunt reliquę ferè omnes, pręter prędictas, ut

 

Equidem

 

Saltem

 

Ergo

 

Tamen

 

Igitur

 

Quanquam. & c.

{M. iii.}

 

DE PRÆPOSITIONE

PRÆPOSITIO eſt pars orationis indeclinabilis, quæ alijs orationis partibus uel compoſitione, uel appoſitione præponitur.

Appoſitione, ut Chriſtus ſedet ad dexteram patris.

Compoſitione, ut Adactum iuramentum adhibendum admonuit.

Quædam prępoſitiones poſtponi inueniuntur, ut

 

Cum

 

 

Quibuscum

 

Tenus

ut

 

Pube tenus

 

Verſus

 

 

Angliam uerſus

 

Vſq;

 

 

Ad occidentem uſq;

 

DE ACCIDENTIBVS PRÆPOSITIONI.

Prępoſitioni accidit caſuū regimen, ſiue conſtructio. Cæterum in ijſdem caſibus mira eſt ſignificationis uarietas: quæ non tam regulis, q̱̃ aſsiduo legendi atq; ſcribedi uſu diſcenda eſt. Exempli cauſa,

Secundum.

Aliud ſignificat ſecundum, cum dico. Secundum aurem uulnus accepit. Aliud uero hic. Secundum deum patria colenda eſt. Aliud in hac oratione. Secundū quietem ſatis mihi felix uiſum ſum.

 

PRÆPOSITIONES ACCVSATIVI.

Ex præpoſitionibus, iſtæ accuſatiuo caſui adiungūtur.

 

AD.

Ad calendas græcas.

 

APVD.

Et bene apud memores, ueteris ſtat gratia facti. {n. p.}

 

ANTE. Diciq; beatus

Ante obitum nemo ſupremaqȜ funera debet.

 

ADVERSVS.

Ne Hercules quidem aduerſus duos.

 

CIS.

Cis Thameſim ſita eſt Aetona.

 

CITRA, VLTRA.

Eſt modus in rebus, ſunt certi deniqȜ fines:

Quos ultra citraqȜ nequit conſiſtere rectum.

 

INTRA.

Crede mihi bene qui latuit, bene uixit: & intra

Fortunam debet quiſqȜ manere ſuam.

 

EXTRA.

Extra omnem ingenij aleam poſitus Cicero.

 

CIRCVM.

Locale eſt, ut Circum montem.

 

CIRCA.

Circa forum, circa uigintiannos.

 

CIRCITER.

Tempus & numerum ſignificat. Circiter horam decimam, Circiter duo millia deſiderati ſunt.

 

CONTRA.

Ne contra ſtimulum calces.

 

ERGA.

Princeps erga populum clemens.

 

INTER.

Multa cadunt inter calicem, ſupremaqȜ labra.

 

INFRA.

Quem ego infra omnes homines eſſe puto.

 

SVPRA.

Dux hoſtium cum exercitu ſupra caput eſt.

 

IVXTA.

Cum lucubrando iuxta ancillas lanam faceret. {n. p.}

 

OB.

Fœda mors ob oculos uerſabatur.

 

PER.

Impiger extremos currit mercator ad Indos.

Per mare pauperiem fugiens, per ſaxa, per ignes.

 

PROPE.

Propè urbem, propè mortem.

 

PRÆTER.

Ita fugias, ne præter caſam.

 

PROPTER.

Aliquid mali, propter uicinum malum.

 

POST.

O ciues, ciues, quærenda pecunia primum,

Virtus poſt nummos.

 

PENES.

Me penes eſt unum uaſti cuſtodia mundi.

 

TRANS.

Cœlum, non animum mutant, qui trans mare currunt.

 

PRÆPOSITIONES ABLATIVI.

A.

A Ioue principium muſæ, Iouis omnia plena.

 

AB.

Hæc uocalibus præponitur.

Ab alio expectes, alteri quod feceris.

 

ABS.

Abs quiuis homine beneficium accipere, gratum eſt.

 

ABSQVE.

AbſqȜ eo eſſet.

 

CVM.

Damnum appellandum eſt, cum mala fama, lucrum. {n. p.}

 

CLAM.

Clam patre. & Plautus, Clam patrem.

 

CORAM.

Coram ſenatu acta res eſt.

 

DE.

Sophiſtę rixantur de lana caprina.

 

E.

Qui falſum teſtimonium dixiſſe conuictus erat, è ſaxo

Tarpeïo deijciebatur.

 

EX.

Ex malis moribus bonæ leges natæ ſunt.

 

PRO.

Comes facundus in uia pro uehiculo eſt.

 

PRÆ.

Huic aliquid prę manu dederis.

 

SINE.

Nulla dies ſine linea ducenda eſt.

 

TENVS.

Capuloque tenus ferrum impulit ira.

 

PRÆPOSITIONES VTRIVSQVE CASVS.

Hę quatuor utrunque caſum exigunt, ſed ferè in diuerſa ſignificatione.

 

IN

In tempore ueni, quod omnium rerum eſt primum.

Inque domos ſuperas ſcandere cura fuit.

 

SVB.

Sub lucem exportant calathis.

Vaſto uidiſſe ſub antro.

 

SVPER.

Super ſe collocauit.

Fronde ſuper uiridi. {N}

 

SVBTER.

Subter terram.

Denſa ſubter teſtudine.

Sunt & prępoſitiones quę nunquam extra compoſitionem inueniuntur, nimirum.

 

An

 

 

Ambio

 

Di

 

 

Diduco

 

Dis

ut

 

Diſtraho

 

Re

 

 

Recipio

 

Se

 

 

Sepono

 

Con

 

 

Condono

 

 

DE INTERIECTIONE

INTERIECTIO eſt pars orationis quæ ſub incondita uoce animi affectum demonſtrat.

Tot autem ſunt interiectionum ſignificationes, quot animi perturbati ſunt motus.

Exultantis, ut Euax, uah. Plautus. Euax iurgio tandem uxorem abegi.

Dolentis, ut heu, hoi, hei, o, ah. Terent. I intro, hoi, hei. Vergil. O dolor atque decus magnum.

Timentis, ut hei, at, at. Terent. Hei uereor ne quid Andria apportet mali.

Admirantis, ut pape. Terent. Pape noua figura oris.

Vitantis, ut apage, apageſis. Terent. Apageſis, egon formidoloſus?

Laudantis, ut Euge. Mart. Cito, nequiter, euge beate.

Vocantis, ut eho, oh, io. Terent. Oh qui uocare.

Deridentis, hui. Terent. Hui tu mihi illam laudas?

Eximprouiſo aliquid deprehendentis, ut atat. Terent.

Atat, data herclè mihi ſunt uerba.

Exclamantis, ut O, prò, prò nefas. Senec. O paupertas {n. p.} felix.

Imprecantis, ut malum, uæ malum. Terent. Quid hoc, malum infelicitatis eſt?

Ridentis, ut ha ha he. Terent. Ha ha he defeſſa iam miſera ſum te ridendo.

Silentium iniungentis, ut au. Terent. Au ne comparandus hic quidem ad illum eſt.

Illud hic obſeruandum eſt nomina quoȜ & uerba quandoque interiectionis loco poni, ut apud Vergil. Nauibus infandum amiſsis. Cicero. Sed amabo te cura. Imo quęuis orationis pars affectum animi incondite ſignificans interiectionis uice fungitur. {n. p.}

 

DE CONSTRVCTIONE OCTO PARTIVM.

ATQVE DE OCTO orationis partibus earumq; ſpeciebus, quatenus ad etymologiam attinet, hactenus dictum eſto, deinceps de eiſdē, quatenus ad ſyntaxim, quę conſtructio dicitur, agemus.

Eſt igitur conſtructio debita partium orationis inter ſe compoſitio, iuxta rectam grammatices rationem. Ea uero eſt qua ueterum probatiſsimi, tum ſcribendo tum loquendo ſunt uſi.

Cæterum priuſq̱̃ de partium orationis ſtructura ſingulatim pertractabimus, quædam in genere de tribus grammaticę concordantijs, paucis ediſſerenda ſunt.

 

Concordantia nominatiui & uerbi.

Verbum perſonale cohęret cum nominatiuo, numero & perſona. ut, Nūquam ſera eſt ad bonos mores uia. Fortuna nunquam perpetuo eſt bona.

Nominatiuus primę uel ſecundę perſonę non exprimitur, niſi cauſa diſcretionis, ut, Vos damnaſtis, quaſi dicat, pręterea nemo: aut emphaſis gratia, ut, Tu es patronus, tu pater, ſi deſeris tu, perimus, quaſi dicat, pręcipue & prę alijs tu patronus es.

In uerbis quorum ſignificatio ad homines tantū pertinet, tertiæ perſonę nominatiuus ſępe ſubauditur, ut, eſt, fertur, dicunt, ferunt, aiunt, prędicant, clamitant, & ſimilia. ut Fertur atrocia flagitia deſignaſſe.

Teq; ferunt iræ pœnituiſſe tuæ.

Non ſemper uox caſualis eſt uerbo nominatiuus, ſed aliquando uerbum infinitum, ut Mentiri non eſt meum. {n. p.} Aliquando oratio, ut

Adde quod ingenuas didiciſſe fideliter artes,

Emollit mores, nec ſinit eſſe feros.

Aliquando aduerbium cum genitiuo, ut Partim uirorū ceciderunt in bello. Partim ſignorum ſunt combuſta.

 

Exceptio prima.

Verba infiniti modi pro nominatiuo accuſatiuū ante ſe ſtatuunt. ut, Te redijſſe incolumen gaudeo. Te fabulam agere uolo. Reſolui poteſt hic modus per & ut, ad hunc modum. Quod tu redijſti incolumis gaudeo, ut tu fabulam agas, uolo.

 

Exceptio ſecunda.

Imperſonalia pręcedentē nominatiuū nō habēt, ut, Tædet me uitę, Pertęſum eſt coniugij. De quibus ſuo loco.

Nomen multitudinis ſingulare quandoq; uerbo plurali iungitur. ut Pars abiere. Vterq; deluduntur dolis.

 

Concordantia ſubſtantiui & adiectiui.

Adiectiuum cum ſubſtantiuo, genere, numero, & caſu conſentit, ut

Rara auis in terris nigroq; ſimillima cygno.

Ad eundem modum participia & pronomina, ſubſtantiuis adnectuntur, ut

Donec eris felix, multos numerabis amicos,

Nullus ad amiſſas ibit amicus opes.

Senec. Non hoc primum pectora uulnus mea ſenſerūt, grauiora tuli. Aliquando oratio ſupplet locum ſubſtātiui, ut Audito regem Doroberniam proficiſci.

 

Concordantia relatiui & antecedentis.

Relatiuum cum antecedente concordat genere, numero {N. iii.} & perſona, ut

Vir bonus eſt quis?

Qui conſulta patrum, qui leges iuraȜ ſeruat.

Nec unica uox ſolum ſed interdum etiam oratio ponitur pro antecedente, ut, In tempore ad eā ueni, quod omnium rerum eſt primum.

Relatiuum inter antecedentia diuerſorum generum collocatum, nunc cum priori conuenit, ut, Senatus aſſiduam ſtationem eo loci peragebat, qui hodie ſenaculum appellatur.

Non procul ab eo flumine, quod ſaliam uocant.

Propius a terra Iouis ſtella fertur, quę Phaëton dicitur.

Nunc cum poſteriori, ut, Homines tuentur illum globū, quę terra dicitur. Eſt locus in carcere quod Tullianum appellatur. In coito lunę, quod interlunium uocant.

Aliquando relatiuum, aliquando & nomen adiectiuū reſpondet primitiuo, quod in poſſeſsiuo intelligitur, ut Et laudare fortunas meas, qui haberem filium tali ingenio pręditum. Noſtros uidiſti flentis ocellos.

Quoties nullus nominatiuus inſeritur inter relatiuū & uerbum, relatiuum erit uerbo nominatiuus, ut Felix qui potuit boni, Fontem uiſere lucidum.

At ſi nominatiuus relatiuo & uerbo interponatur, relatiuum regetur a uerbo, aut ab alia dictione, quę cum uerbo in oratione locatur, ut Ouid.

Gratia ab officio, quod mora tardat, abeſt.

Cuius numen adoro,

Quorum optimum ego habeo.

Cum ſimilem non uidi.

Quo dignum iudicaui.

Quo melius nemo ſcribit.

Quem uidendo obſtupuit.

Lego Vergilium, præ quo, cęteri poetæ ſordent. & c. {n. p.}

 

De ſubſtantiuorum conſtructione.

Quum duo ſubſtantiua diuerſæ ſignificationis concurrunt, poſterius in genitiuo ponetur, ut

Creſcit amor nummi, quantum ipſa pecunia creſcit.

 

Rex pater patriæ.

 

Cultor agri.

 

Princeps ſpes Angliæ.

 

Arma Achillis.

At hic genitiuus aliquando in poſſeſsiuum mutatur, ut

 

Patris domus.

 

Heri filius.

 

Paterna domus.

 

Herilis filius.

Eſt ubi etiam in datiuum uertitur, ut

Vrbi pater eſt, urbiq; maritus

Herus tibi, mihi pater.

 

Exceptio.

Excipiuntur quæ in eodem caſu per appoſitionē connectuntur, ut,

Effodiuntur opes irritamenta malorum.

Ignauum fucos pecus à præſepibus arcent.

Adiectiuum in neutro genere abſolute positum, aliquando genitiuum poſtulat, ut, Paulū pecuniæ, hoc noctis. Non uidemus manticæ quod in tergo eſt.

Quantum quiſq; ſua nummorum ſeruat in arca,

Tantum habet & fidei,

Ponitur interdum genitiuus, propter ſubſtantiuum ſubauditum, ut in huiuſmodi locutionibus.

Vbi ad Dianę Veneris, ito ad dexteram.

Ventum erat ad Veſtæ. VtrobiqȜ ſubauditur templū.

Hectoris Andromache, ſubauditur uxor. Delphobe Glauci, ſubauditur filia. Huius uideo Byrream, ſubaudi ſeruum.

 

Laus & uituperium.

Laus & uituperium rei uarijs modis effertur, at frequentius {n. p.} in ablatiuo, uel genitiuo, ut

Edouardum noſtrum eximia ſpe, ſummaq; uirtute principem fac erudias. Vir nulla fide. Obſcuri generis nebulo. Ingenu uultus puer, ingenuiȜ pudoris.

 

Opus & uſus.

Opus & uſus ablatiuum exigunt. ut Autoritate tua nobis opus eſt. Gell. Pecuniam qua ſibi nihil eſſet uſus, ab ijs quibus ſciret uſui eſſe, non accepit.

Opus autem adiectiue pro neceſſarius quandoqȜ ponitur. Cic. Dux nobis & autor opus eſt. Idem. Dicis nummos mihi opus eſſe, ad apparatum triumphi. Ter. Alia quę opus ſunt, para.

 

De adiectiuorum conſtructione.

Genitiuus.

Adiectiua quę deſyderium, notitiam, memoriam, atȜ ijs contraria ſignificant, genitiuum adſciſcunt, ut

Eſt natura hominum nouitatis auida.

Mens futuri pręſcia. Memor eſto breuis ęui.

Imperitos rerum eductos libere in fraudem illicis.

Non ſum animi dubius, ſed deuius ęqui.

Gręcarum literarum rudis.

Adiectiua uerbalia in ax etiam in genitiuum ferūtur.

 

 

Audax ingenij.

 

Vtilium ſagax.

ut

 

Tempus edax rerū.

 

Propoſiti tenax.

 

 

Virtus eſt uitiorū fugax.

 

Pecuniarū petax. & c.

Ingens pręterea adiectiuorum turba nullis certis regulis colligata caſum patrium poſtulant. Quorum farraginem ſatis quidem amplam congeſſerunt, Linacrus & Deſpauterius, Tu uero crebra lectione, ea tibi reddes admodum familiaria.

Nomina partitiua aut partitiue poſita interrogatiua {n. p.} quædā, & numeralia quędā, genitiuo, a quo & genus mutuātur, gaudēt, ut Quorū alter te ſcientia augere poteſt, altera exemplis. Vtrum horum mauis accipe. Quiſquis fuit ille deorum. An quiſquam gentium eſt æque miſer, ut ego? Diuûm promittere nemo auderet.

Tres fratrum. Quatuor iudicium.

Sapientum octauus quis fuerit, non dum conſtat.

Primus regum Romanorum fuit Romulus.

In alio tamen ſenſu ablatiuum exigunt cum præpoſitione, ut, Primus ab Hercule. Tertius ab Aenea. In alio uero ſenſu datiuum, ut, Nulli pietate ſecundus. Vſurpantur autem & cum his prępoſitionibus E, De, Ex, Inter, Ante, ut, Eſt deus è uobis alter. Solus de ſuperis.

Primus inter omnes.

Primus ibi ante omnes, magna comitante caterua.

Interrogatiuum, & eius redditiuum, eiuſdem caſus & temporis erunt. ut, Quarum rerum eſt nulla ſatietas? diuitiarum. Quid rerum nunc geritur in Anglia? Conſulitur de religione.

Fallit hæc regula quoties interrogatio ſit per cuius, ia, ium. ut, Cuium pecus? Laniorum. Aut per dictionem uariæ ſyntaxeos. ut, Furti ne accuſas, an homicidij, an utroqȜ? Fallit deniqȜ cum per poſſeſſiua Meus, tuus, ſuus. & c. reſpondendū eſt. ut, Cuius hic codex? Me.

Comparatiua & ſuperlatiua accepta partitiue genitiuum, unde genus ſortiuntur, exigunt. Comparatiua duo, ſuperlatiua plura, inter ſe conferuntur, ut, Manuū fortior eſt dextera, digitorum medius eſt longiſsimus. Accipiuntur autem partitiue cum per, E, Ex, aut inter, exponuntur. ut, Vergilius poetarum doctiſsimus .i. ex poetis, uel inter poetas.

Comparatiua cum exponuntur per quam, ablatiuum adſciſcūt, ut, Vilius argentū eſt auro, uirtutibus aurum {O} Aſciſcunt & alterum ablatiuum qui menſuram exceſſus ſignificant, ut, Quanto doctior es, tanto te geras ſubmiſsius.

Tanto, quanto, multo, longe, ætate, natu, utriq; gradui apponuntur. ut, Tanto peſsimus omnium poeta, quanto tu optimus omnium patronus. Nocturnæ lucubrationes longe periculoſiſsimę habentur. Longe cæteris peritior es, ſed non multo melior tamen.

Omne animi uitium, tanto conſpectius in ſe

Crimen habet, quanto maior qui peccat, habetur.

Maior & maximus natu. Maior & maximus ætate.

 

DATIVVS.

Adiectiua quibus commodum, incommodum, ſimilitudo, diſsimilitudo, uoluptas, ſummiſsio, aut relatio ad aliquid, ſignificatur in datiuum tranſeunt. ut, Sis bonus ô felixqȜ tuis.

Turba grauis paci, placidęqȜ inimica quieti.

Eſt finitimus oratori poeta.

Qui color albus erat, nunc eſt contrarius albo.

Iucundus amicis, omnibus ſupplex.

Si facis ut patriæ ſit idoneus, utilis agro.

Huc referuntur adiectiua ex con prępoſitione compoſita, ut, cōtubernalis, cōmilito, cōſeruus, cognatus. & c. Quędam ex his quæ ſimilitudinem ſignificant, etiam genitiuo gaudent. ut,

Quem metuis, par huius erat. Patres æquū eſſe cenſent, nos iamiam a pueris, illico naſci ſenes, neq; illarum affines eſſe rerum, quas fert adoleſcentia.

Domini ſimilis es. Mens conſcia recti.

Pręterea, Regina tui fidiſsima, dextra, occidit ipſa, ſua.

Communis, alienus, immunis, uariis, caſibus ſeruiūt, ut

Ci. Cōmune animantium omnium eſt coniunctionis {n. p.} appetitus, procreādi cauſa. Mors omnibus cōmunis Hoc mihi tecum cōmune eſt. Saluſt. non aliena conſilii. Senec. Alienus ambitioni. Cic. Nō alienus à Sceuolæ ſtudiis. Ouid. Vobis immunib huius eſſe mali dabitur. Plin. Caprificus omnibus immunis eſt.

Immunes ab illis malis ſumus.

Natus, commodus, incommodus, utilis, inutilis, uehemens, aptus, interdum etiam accuſatiuo iunguntur. ut,

Natus ad Gloria.

Verbalia in bilis, ut participia in dus, accepta paſſiue

datiuo adduntur. ut,

O mihi poſt nullos, multum memorande ſodales,

Nulli penetrabilis aſtro, lucus erat.

 

ACCVSATIVVS.

Magnitudinis menſura ſubijcitur adiectiuis in accuſatiuo. ut, Gnomon ſeptem pedes longus, umbrā non amplius quatuor pedes longā reddit. Interdū & in ablatiuo. ut, Fons latus pedibus tribus, altus triginta. Interdum etiam & genitiuo. Colu. In morem horti areas latas pedū denûm, longas pedū quinquagenûm facito.

 

ABLATIVVS.

Adiectiua quę ad copiam, ægeſtatemue pertinent, nūc ablatiuo, interdum & genitiuo gaudent, ut

Amor, & melle & felle eſt fecundiſsimus.

Diues agris, diues poſitis in fœnore nummis.

Referunt ſe nocte minores, crura thymo plena.

Quæ regio in terris, noſtri non plena laboris?

Diues opum, diues pietati ueſtis, & auri.

O curuæ in terras animæ, & cœleſtium inanes.

Nomina diuerſitatis ablatiuum ſibi cum præpoſitione ſubijciunt. ut, Alter ab illo. Aliud ab hoc. Diuerſus ab iſto. {O. ii.}

Adiectiua regunt ablatiuum ſignificantem cauſam. ut,

Pallidus ira. Incuruus ſenectute. Liuida armis brachia. Trepidus morte futura.

Forma, uel modus rei adijcitur nominibus in ablatiuo.

ut, Facies miris modis pallida. Nomine grāmaticus.

re barbarus. Sum tibi natura parens, pręceptor cōſilijs. Troianus origine Cæſar. Spe diues, re pauper.

Syrus natione.

Dignus, indignus, pręditus, captus, contentus, extorris, auferendi caſui adijciuntur. ut,

Dignus es odio. Qui filium haberē tali ingenio pręditum.

AtqȜ oculis capti fodere cubilia talpæ.

Sorte tua contentus abi.

Horum nonnulla genitiuum interdum uendicant. ut,

Militia eſt operis altera digna tui.

Diſcendam magnorum haud quaq̱̃ indignus aurorū.

 

DE PRONOMINVM CONSTRVCTIONE.

MEi, tui, ſui, noſtri, ueſtri, genitiui primitiuorū ponūtur cū paſsio ſignificatur, Languet deſyderio tui.

Parsq; tui latitat corpore clauſa meo. Imago noſtri.

Meus, tuus, ſuus, noſter, ueſter, adijciuntur cū actio denotatur, ut, Fauet deſyderio tuo, Imago noſtra.

Noſtrum & ueſtrū genitiui, ſequuntur diſtributiua, partitiua, comparatiua, & ſulatiua, ut Vnuſquiſq; ueſtrū.

Nemo noſtrum. Ne cui ueſtrum ſit mirum.

Maior noſtrum. Maximus natu ueſtrum.

Hæc poſſeſsiua meus, tuus, ſuus, noſter & ueſter, hos genitiuos poſt ſe recipiunt, Ipſius, ſolius, unius, duorū, trium, & ſic deinceps, omnium, plurium, paucorum, cuiuſq;, {n. p.} & genitiuos participiorū, ut, Ex tuo ipſius animo coniecturā feceris. Dico mea unius opera rempub. eſſe liberatam. Meum ſolius peccatum corrigi non poteſt. Noſter duorum euentus oſtendat, utra gens ſit melior. In ſua cuiuſq; laude præſtantior. Noſtra omnium memoria. Veſtris paucorum reſpondet laudibus.

Scripta

Cum mea nemo legat, uulgo recitare timentis.

Sui & ſuus, reciproca ſunt, hoc eſt, ſemper reflectuntur ad id quod pręceſsit in eadem oratione. ut,

Nimium admirantur ſe. Parcit erroribus ſuis. Aut annexa per copulam. ut, Magnopere Petrus rogat, ne ſe deſeras. Cicero reminiſcitur clientum ſuorum.

Ipſe ex pronominibus trium perſonarū ſignificationē repreſentat, ut Ipſe uidi, Ipſe loquere, Ipſe dixit.

Et nominibus pariter ac pronominibus adiungitur, ut

Ipſe ego, ipſe ille, ipſe Hercules.

Idem etiam omnibus perſonis iungi poteſt, ut

Ego idem adſum. Idem has nuptias perge facere.

Idem iungat uulpes, & mulgeat hircos.

Hæc demonſtratiua hic, ille, iſte, ſic diſtinguntur.

Hic, mihi proximū demonſtrat: iſte, cum qui apud te eſt: ille, cum qui ab utroq; remotus eſt, indicat.

Ille tum uſurpatur cum ob eminentiam, rem quampiam demonſtramus. ut, Alexander ille magnus. Iſte uero ponitur, quando cum contemptu rei alicuius mentionē facimus. ut, Iſtum æmulū quo ad poteris ab ea pellito.

Hic & ille, cum ad duo antepoſita referuntur, hic ad poſterius & propius: Ille ad prius & remotius referri debet. ut,

Agricolæ contrarium eſt paſtoris propoſitum, ille q̱̃ maxime ſubacto & puro ſolo gaudet: hic nouali graminoſq;: Ille fructum è terra ſperat: hic è pecore. {O. iii.}

 

DE VERBORVM CONSTRVCTIONE.

NOMINATIVVS POST VERBVM.

VERBA ſubſtantiua, ut Sum, forem, fio, exiſto, uerba uocandi paſsiua, ut Nominor, appellor, dicor, uocor, nuncupor, & ijs ſimilia, ut ſcribor, ſalutor, habeor, exiſtimor. Item uerba geſtus, ut ſedeo, dormio, incedo, curro, utrinq; nominatiuum expetunt, ut

Deus eſt ſummum bonum. Perpuſilli uocantur nani.

Fides, religionis noſtræ fundamentum habetur.

Malus paſtor dormit ſupinus.

Homo incedit erectus in cœlum.

Deniq; omnia ferè uerba poſt ſe nominatiuum habent, adiectiui nominis, ut,

Rex mandauit primus extirpari idololatriā. Pij orāt taciti. Boni diſcunt ſeduli.

Infinitum quoqȜ utrinq; eoſdem caſus habet, pręcipue cum uerba optandi eiſq; ſimilia accedunt. ut,

Hypocrita cupit uideri iuſtus, hypocrita cupit ſe uideri iuſtum. Malo diues eſſe q̱̃ haberi, malo me diuitem eſſe q̱̃ haberi.

Natura beatis oīb eſſe dedit, ſi quis cognouerit uti.

Nobis non licet eſſe tam diſertis, uel diſertos.

Expedit bonas eſſe uobis.

Quo mihi commiſſo non licet eſſe piam?

 

GENITIVVS POST VERBVM.

SVm genitiuum poſtulat quoties ſignificat poſſeſsionē, aut ad aliquid pertinere, ut Pecus eſt Melibæi.

Adoleſcentis eſt, maiores natu ue reri.

Regum eſt, parcere ſubiectis & debellare ſuperbos {n. p.}

Excipiuntur hi nominatiui, meum, tuum, ſuum, noſtrū, ueſtrum, humanū, beluinum, & ſimilia ut, Nō eſt meū contra autoritatem ſenatus dicere. Eia haud ueſtrū eſt iracundos eſſe. Humanum eſt iraſci. At hic ſubintelligi uidetur officiū, quod aliquando etiā exprimitur, ut Tuū eſt officiū, has bene ut adſimiles nuptias.

Verba æſtimandi genitiuis gaudent. ut,

Plurimi paſſim fit pecunia. Pudor parui penditur.

Nihili, uel pro nihilo habentur literæ.

Pluris opes nunc ſunt, q̱̃ priſci temporis annis.

Aeſtimo, uel genitiuum, uel ablatiuum adſciſcit, ut,

Non huius te æſtimo. Magno ubiq; uirtus æſtimāda eſt.

Flocci, nauci, nihili, pili, aſsis, huius, teruncij, his uerbis æſtimo, pendo, facio peculiariter adijciuntur. ut,

Ego illum flocci pendo. Nec huius facio, qui me pili æſtimat. Singularia ſunt illa. Aequi boni conſulo.

Aequi boni facio .i. in bonam accipio partem.

Verba accuſandi, damnandi, monendi, abſoluendi, & conſimilia, genitiuum poſtulant, qui crimen ſignificet.

ut, Qui alterum incuſat probri, ipſū ſe intueri oportet. Etiam ſceleris condemnat generum ſuum.

Parce tuum uatem ſceleris damnare cupido.

Admoneto illum priſtinæ fortunæ.

Monachi, uoti abſoluti ſunt.

Veritur hic genitiuus aliquando in ablatiuum uel cum,

uel ſine præpoſitione. ut, Si in me iniquus es iudex?

condemnabo te eodem crimine.

Vxorem de pudicitia grauiter accuſauit.

Putaui ea de re admonendum eſſe te.

Vterq;, nullus, alter, neuter, alius, ambo, & ſuperlatiuus gradus, non niſi in ablatiuo id genus uerbis ſubduntur. ut, Accuſas furti, an ſtupri, an utroq;? ſiue de utroq;? ambobus? uel de ambobus? neutro uel de neutro. {n. p.} De plurimis ſimul accuſaris.

Satago, miſereor, miſereſco, genitiuum admittunt. ut,

Is rerum ſuarum ſatagit. Oro miſerere laborū.

Tantorum, miſerere animi non digna ferentis.

Et generis miſereſce tui.

At miſereor & miſereſco, rarius cum datiuo leguntur.

Senec. Huic ſuccurro, Huic miſereor. Boet.

Dilige iure bonos, & miſereſce malis.

Reminiſcor, obliuiſcor, memini, genitiuum aut accuſatiuum deſyderant. ut Datæ fidei reminiſcitur. Proprium eſt ſtultitiæ, aliorū uitia cernere, obliuiſci ſuorum. Faciam, ut meiq;, & huius diei ac loci, ſemper memineris. Omnia quæ curant, ſenes meminerunt. Memini de hac re, de armis, de te .i. mentionem feci.

Potior aut genitiuo aut ablatiuo iungitur. ut,

Romani ſignorum & armorum potiti ſunt.

Egreſſi optata potiuntur Troes arena.

 

DATIVVS POST VERBVM.

OMnia uerba acquiſitiue poſita, adſciſcunt datiuum eius rei, cui aliquid quocūq; modo acquiritur, ut,

Mihi iſtic nec ſeritur nec metitur,

Neſcio quis teneros oculus mihi faſcinat agnos.

Huic regulæ appendent uarii generis uerba.

In primis uerba ſignificantia commodum aut incommodum, regunt datiuum, ut,

Illa ſeges demū uotis reſpondet auari Agricolæ,

Non potes mihi nec commodare nec incōmodare.

Validis incumbite remis.

Suam eruditionem tibi acceptam fert.

Ex his quædam etiam efferuntur, cum accuſatiuo, ut

Vnum ſtudetis omnes, unum ſentitis. {n. p.}

Si ea memorem quę ad uentris uictū conducunt, mora eſt. In hęc ſtudia incumbite. Natura ne plus ad eloquentiam confert, an doctrina? Feſſum, quies plurimum iuuat.

Verba comparandi regunt datiuum, ut

Sic paruis componere magna ſolebam.

Fratri ſe & opibus & dignatione adæquauit.

Interdum additur ablatiuus, ut,

Comparo Vergilium cum Homero.

Verba dandi & reddendi, regunt datiuum, ut,

Fortuna multis nimis dat, ſatis nulli.

Ingratus eſt, qui gratiam bene merenti non reponit.

Hæc uariam habent conſtructionem, Dono tibi mun.

Dono te munere. Huic rei aliquid tēporis imtias.

Plurima ſalute Parmenonē ſuū ſūmū impertit Gnato

Aſperſit mihi labem. Aſperſit me labe.

Inſtrauit equo penulam, Inſtrauit equum penula.

Vt piget infido conſuluiſſe uiro .i. dediſſe conſilium.

Rectorēq; ratis de cūctis cōſulit aſtris .i. petit cōſiliū.

Peſsime iſtuc in te atq; in illum conſulis.

Metuo, timeo, formido tibi & a te uel de te .i. ſum ſollicitus pro te.

Metuo, timeo, formido te, ſcilicet ne mihi noceas.

Verba promittendi ac ſoluendi regunt datiuū. ut,

Hæc tibi promitto, ac recipio ſanctiſsime eſſe obſeruaturum. Aes alienum mihi numerauit.

Verba imperandi, & nunciandi datiuum requirunt. ut,

Imperat aut ſeruit collecta pecunia cuiq;.

Quid de quoq; uiro, & cui dicas ſæpe caueto.

Dicimus, tempero, moderor tibi & te.

Refero tibi & ad te. Item. Refero ad ſenatū .i. propono, ſcribo, mitto tibi & ad te.

Do tibi literas, ut ad aliquem feras, do ad te literas .i. mitto. {P}

Verba fidendi datiuum regunt. ut,

Vacuis committere uentis, nil niſi lęue decet.

Mulieri ne credas, ne mortuæ quidem.

Verba obſequendi & repugnandi, datiuum regunt. ut,

Semper obtemperat pius filius patri.

Quæ homines arant, nauigant, ędificant, uirtuti omnia parent. Ipſum hunc orabo, huic ſupplicabo.

Venienti occurrite morbo.

Ignauis precibus fortuna repugnat.

At ex his quædam cum alijs caſibus copulantur.

Ad amorem nihil potuit accedere.

Illud conſtat omnibus, ſeu inter omnes.

Hæc fratri mecum non conueniunt. Sæuis inter ſe conuenit urſis. Auſculto tibi .i. obedio. Auſculto te .i. audio.

Adamas diſſidet magneti, ſeu cum magnete. Certat illi, uel cum illo.

Tu dic mecum quo pignore certes.

Verba minandi & iraſcendi, regunt datiuum. ut,

VtriqȜ mortem minatus eſt.

Adoleſcenti nihil eſt quod ſuccenſeat.

Sum cum compoſitis, pręter poſſum, datiuū exigit, ut,

Rex pius eſt reipub. ornamento. Mihi nec obeſt, nec prodeſt. Multa petentibus, deſunt multa.

Datiuum poſtulant uerba compoſita cum his prępoſitionibus,

 

PRÆ.

Ego meis maioribus uirtute pręluxi.

Sed pręeo pro uinco, præcedo, præcurro, præuertor, accuſatiuo iunguntur.

 

AD.

Albo gallo ne manum admoliaris.

 

CON.

Mulier quędam ex Andro, commigrauit huic uiciniæ. {n. p.}

 

SVB.

Subolet iam uxori, quod ego machinor.

 

ANTE.

Iniquiſſimam pacem, iuſtiſsimo bello antefero.

 

POST.

Omnes poſthabui mihi res, ita ut par fuit.

 

OB.

Quum nemini obtrudi poteſt, itur ad me.

 

IN.

Impendet omnibus periculum.

 

INTER.

Malleolus uitibus interſerendus eſt.

Pauca ex his mutant datiuum aliquotes in aliū caſū, ut

Pręſtat ingenio alius, alium.

Multos uirorum anteit ſapientia. In amore hæc inſunt uitia. Interdico tibi aqua & igni.

Eſt pro habeo datiuum exigit. ut,

Velle ſuum cuiq; eſt, nec uoto uiuitur uno.

Eſt mihi nanqȜ domi pater, eſt iniuſta nouerca.

Huic confine eſt ſuppetit. ut,

Pauper enim non eſt, cui rerum ſuppetit uſus.

Sum cum multis alijs geminum adſciſcit datiuum. ut,

Exitio eſt auidis mare nautis.

Speras tibi laudi fore, quod mihi uitio uertis.

Nemo ſibi Mimos accipere debet fauori.

Suo ſibi gladio hunc iugulauit.

Additur hic datiuus feſtiuitatis cauſa.

 

ACCVSATIVVS POST VERBVM.

VErba tranſitiua cuiuſcunq; generis, ſiue actiui, ſiue communis, ſiue deponentis, exigunt accuſatiuum.

ut, Percontatorem fugito, nam garrulus idem eſt. {P. ii.}

Nec retinent patulę commiſſa fideliter aures.

Inprimis uenerare deos. Aper agros depopulatur.

Etiam & uerba neutra accuſatiuum admittunt cognatæ ſignificationis. ut

Tertiam ætatem hominum uiuebat Neſtor.

Longam incomitata uidetur ire uiam.

Duram ſeruit ſeruitutem.

Hunc accuſatiuum mutāt autores non raro in ablatiuū.

ut, Diu uideor uita uiuere. Ire recta uia.

Morte obijt repentina.

Sunt & quæ figurate accuſatiuum habent. ut,

Nec uox hominem ſonat, o dea certe.

Qui Curios ſimulant, & Bacchanalia uiuunt.

Paſtillos Rufillus olet, Gorgonius hircum.

 

Duo accuſatiui.

Verba rogandi, docendi, ueſtiendi, duplicem regunt accuſatiuum, ut, Tu modo poſce deum ueniam.

Dedocebo te iſtos mores.

Ridiculum eſt, te me admonere iſtud.

Induit ſe calceos, quos prius exuerat.

Rogandi uerba interdum mutant alterum accuſatiuum in ablatiuum. ut,

Ipſum obteſtemur, ueniamq; oremus ab ipſo.

Suſpitionem iſtam ex illis quęre.

Veſtiendi uerba interdum mutant alterum accuſatiuum in ablatiuum, uel datiuum. ut,

Induo te tunica, uel tibi tunicam. Hoc te celauimus unum. Baſſus noſter, de hoc me celauit.

 

ABLATIVVS POST VERBVM.

QVoduis uerbum admittit ablatiuū ſignificantem inſtrumentum, aut cauſam, aut modum actionis, {n. p.}

 

INSTRVMENTVM.

Dęmona non armis, ſed morte ſubegit Ieſus.

Naturam expellas furca, tamen uſq; recurrit.

Hi iaculis, illi certant defendere ſaxis.

 

CAVSA.

Gaudeo (ita me dij ament) gnati cauſa.

Inuidus alterius rebus macreſcit opimis.

Vehementer ira excanduit.

 

MODVS.

Mira celeritate rem peregit.

Dum uires animiq; ſinunt, tolerate laborem.

Iam ueniet tacito curua ſenecta pede.

Ablatiuo cauſæ & modi aliquando additur præpoſitio,

ut, Baccharis præ ebrietate.

Summa cum humanitate tractauis hominem.

Quibuſ libet uerbis ſubijcitur nomen precij in ablatiuo caſu, ut

Teruncio, ſeu uitioſa nuce non emerim.

Multo ſanguine ac uulneribus ea uictoria ſtetit.

Vili, paulo, minimo, magno, nimio, plurimo, dimidio

Duplo, adiiciuntur ſæpe ſine ſubſtantiuis, ut

Redime captum q̱̃ queas minimo. Vili uęnit triticū,

Conſtat paruo fames, magno faſtidium.

Excipiuntur hi genitiui, ſine ſubſtantiuis poſiti, tanti, quantipluris, minoris, tantiuis, tantidem, quantilibet, quanticunq;, ut

Tanti eris aliis, quanti tibi fueris.

Non uendo pluris q̱̃ alij, fortaſſe etiam minoris.

Vix Priamus tanti totaqȜ Troia fuit.

Sin addantur ſubſtantiua, in ablatiuo efferuntur, ut

Tanta mercede docuit, quanta hactenus nemo. {P. iii.}

Minori precio uendidi, q̱̃ emi.

Valeo etiam interdum cū accuſatiuo iunctū reitur. ut,

Denarij dicti, denos æris ualebāt, narij quinos.

Verba abundandi, implendi, onerādi, & his diuerſa ablatiuo gaudent, ut,

Amore abundans Antipho.

Malo uirum pecunia, q̱̃ pecuniam uiro indigentem.

Sylla omnes ſuos diuitijs expleuit.

Hoc te crimine expedi.

Homines nequiſsimi, quibus te onerarūt mendacijs?

Ego hoc te faſce leuabo.

Aliquem familiarem ſuo ſermone participauit.

Ex quibus quædā nōnunquā etiā in genitiuū ferūtur, ut

Quam diues niuei pecoris, q̱̃ lactis abundans.

Quaſi tu huius indigeas patris.

Quid eſt, quod in hac cauſa defenſionis egeat?

Implentur ueteris Bacchi, pinguiſq; ferinæ.

Poſtquam dextra fuit cædis ſaturata.

Omnes mihi labores leues fuere, pręterquam tui carendū erat. Paternū ſeruū ſui participauit cōſilij

Fungor, fruor, utor & ſimilia, ablatiuo iunguntur.

Qui adipiſci ueram gloriam uolunt, iuſtitiæ fungātur officiis. Optimum eſt aliena frui inſania.

In re mala, animo ſi bono utare, iuuat.

Aſpice uenturo lætentur ut omnia ſæclo.

Qui ſua uictoria tam inſolenter gloriarentur.

Deſtruit, ædificat, mutat quadrata rotundis.

Veſcor carnib. Haud equidē tali me dignor honore

Vt malis gaudeat alienis.

Exemplorum multitudine ſuperſidendum eſt.

Regni eum ſocietate munerauit.

Communicabo te ſemper menſa mea.

Proſequor te amore, laude, honore. & c. i. amo, {n. p.} laudo, honoro.

Afficio te gaudio, ſupplicio, dolore. & c. i. exhilaro, punio, contriſto.

Mereor cum aduerbijs, bene, male, melius, peius, optime, peſsime, ablatiuo adhæret. ut,

De me nunq̱̃ bene meritus es.

Eraſmus de lingua latina optime meritus eſt.

Catilina peſsime de rep. meruit.

Quædam accipiendi, diſtandi, & auferendi uerba ablatiuum cum præpoſitione optant. ut,

Iſtuc à multis iam pridem audiueram.

A trepido uix abſtinet ira magiſtro.

Naſci à principibus fortuitum eſt.

Procul abeſt ab urbe imperator.

Vertitur hic ablatiuus aliquando in datiuum. ut,

Viuere ſi recte neſcis, diſcede peritis.

Eſt uirtus placitis abſtinuiſſe bonis.

Heu fuge nate dea teq; his (ait) eripe flammis.

Verbis quę uim comparationis obtinent, adiicitur ablatiuus ſignificans menſuram exceſſus, ut

Deforme exiſtimabat, quos dignitate pręſtaret, ab ijs uirtutibus ſuperari.

Quibuſlibet uerbis additur ablatiuus abſolute ſumpt.

ut, Imperante Auguſto natus eſt Chriſtus, imperante

Tyberio crucifixus.

Credo pudicitiam Saturno rege moratam

In terris.

Nil deſperandum Chriſto duce & auſpice Chriſto.

Iam Maria, audito Chriſtum ueniſſe, cucurrit.

Verbis quibuſdam additur auferendi caſus per ſynecdochen, & poetice accuſatiuus, ut

Egrotat animo magis quàm corpore.

Candet dentes. Rubet capillos. {n. p.}

Quædam tamen efferuntur in gignendi caſu, ut

Abſurde facis, qui angas te animi.

Exanimatus pendet animi. Deſipiebam mentis. Plau.

Diſcrucior animi, quia ab domo abeundum eſt mihi.

Eidem uerbo diuerſi caſus, diuerſę rationis apponi poſſunt. ut, Dedit mihi ueſtem pignori, te preſente, propria manu.

Paſsiuis additur ablatiuus agentis, ſed antecedente prępoſitione, interdum & datiuus. ut

Laudatur ab his, culpatur ab illis.

Honeſta bonis uiris, non occulta petuntur.

Quorum participia frequentius datiuis gaudent, ut

Nulla tuarum audita mihi nec uiſa ſororum.

Oblituſq; meorum, obliuiſcendus & illis.

Cęteri caſus manent in paſsiuis qui fuerunt actiuorum.

ut, accuſaris a me furti. Habeberis ludibrio. Dedoceberis a me iſtos mores. Priuaberis magiſtratu.

Vapulo, uęneo, liceo, exulo, fio, neutropaſsiua, paſsiuā conſtructionem habent, ut

A præceptore uapulabis.

Malo a ciue ſpoliari q̱̃ ab hoſte uęnire.

Quid fiet ab illo? Virtus paruo precio licet ab oībus

Cur a conuiuiis exulat philoſophia?

Quibuſdam tū uerbis, tum adiectiuis, familiariter ſubijciuntur uerba infinita. ut,

Iuuat uſq; morari, & conferre gradum.

Dicere quæ puduit, ſcribere iuſsit amor.

Vis fieri diues pontice? nil cupias.

Et erat tum dignus amari. Audax omnia perpeti gens humana ruit, per ueritum nefas.

Ponuntur interdum figurate, & abſolute, ut

Hæccine fieri flagitia?

Criminibus terrere nouis, hinc ſpargere uoces.

Et quærere conſcius arma .i. terrebat, ſpergebat, {n. p.} quærebat.

 

DE GERVNDIIS.

GErundia & ſupina regunt caſus ſuorū uerborū. ut

Efferor ſtudio uidendi parentes.

Vtendum eſt ætate, cito pede labitur ętas.

Scitatum oracula Phæbi mittimus.

 

DI

Gerundia in di pendent â quibuſdam tum ſubſtantiuis, tum adiectiuis, ut,

Et quæ tanta fuit Romam tibi cauſa uidendi?

Cecropias innatus apes amor urget habendi.

Aeneas celſa in puppi, iam certus cundi.

Poetice infinitus loco gerundii ponitur. ut,

Studium quibus arua tueri. Peritus medicari.

Interdum non inuenuſte adijcitur gerundiis etiam genitiuus pluralis. ut,

Quum illorum uidendi gratia me in forū cōtuliſſem.

Date creſcendi copiam nouarum.

Cōceſſa eſt diripiendi pomorū atq; obſoniorū licētia

 

DO

Gerundia in do pendent ab his prępoſitionibus.

 

A

 

De

 

Cum

 

Ab

 

E

 

In

ut

 

Abs

 

Ex

 

Pro

Ignavi à diſcendo cito deterrentur.

Amor & amicitia, utrunqȜ ab amando dictum eſt.

Ex defēdēdo q̱̃ ex accuſādo uberior gloria cōparatur

Conſultatur de tranſeundo in Galliam.

Recte ſcribendi ratio cum loquendo iuncta eſt.

Pro uapulando ab hoſte mercedem petam.

Ponuuntur & ſine præpoſitione. ut,

Alitur uitium creſcitq; tegendo. {Q}

Scribendo diſces ſcribere.

 

DVM.

Gerundia in Dum pendent ab his præpoſitionibus.

 

Inter

 

Ob

 

Ante

 

Propter

 

Ad

 

 

Inter cœnandum hilares eſte.

Ante damnandum ingentes tollent animos.

Locus ad agendum ampliſsimus.

Ob abſoluendum munus ne acceperis.

Veni propter te redimendum.

Cum ſignificatur neceſsitas ponuntur citra præpoſitionem addito uerbo eſt. ut

Orandum eſt, ut ſit mens ſana in corpore ſano.

Vigilandum eſt ei, qui cupit uincere.

 

Gerundia in nomina uertuntur.

Vertuntur gerundia in nomina adiectiua. ut,

Tantus amor florum, & generandi gloria mellis.

Ad accuſandos homines duci pręmio, proximum latrocinio eſt.

Cur adeo delectaris criminibus inferendis?

 

DE SVPINIS.

TVM,

PRius ſupinum actiue ſignificat, & ſequitur uerbum aut participium ſignificans motum ad locum, ut

Spectatum ueniunt, ueniunt ſpectentur in ipſæ.

Milites ſunt miſsi ſpeculatum arcem.

Illa uero do uænū, do filiā nuptū, latentē habent motū.

At hoc ſupinum in neutropaſsiuis, & cum infinito iri, paſsiue ſignificat. ut, Coctum ego nō uapulatum, dudū cōductus ſum. Poſtq̱̃ audierat non datū iri uxorem {n. p.} filio. Poetæ dicunt, Eo uiſere, uado uidere.

Ponitur & abſolute cū uerbo eſt. ut, Actum eſt, ilicet periſti. Itum eſt in uiſcera terræ. Ceſſatum eſt ſatis.

 

TV.

Poſterius ſupinum paſsiue ſignificat, & ſequitur nomina adiectiua, ut

Sum extra noxam, ſed non eſt facile purgatu.

Quod factu fœdum eſt, idem eſt dictu turpe.

Qui pecunia non mouetur, hunc dignum ſpectatu arbitramur. In iſtis uero, Surgit cubitu, redit uenatu:

cubitu & uenatu, nomina potius cenſenda uidentur, q̱̃ ſupina.

 

DE TEMPORE ET LOCO.

TEMPVS.

QVę ſignificant partem temporis in ablatiuo frequentius uſurpantur in accuſatiuo raro. Nemo mortaliū oībus horis ſapit. Nocte latent mendę.

Id tempus creatus eſt conſul.

Quę autem durationem temporis denotant in accuſatiuo, interdum & ablatiuo efferuntur. ut,

Hic iam tercentum totos regnabitur annos.

Noctes atq; dies patet atri ianua ditis.

Hic tamen hac mecum poteris requieſcere nocte.

Imperauit triennio, & decem menſibus, octoq; diebus.

Dicimus etiam. In paucis diebus, de die, de nocte.

Promitto in diem. Commodo in menſem. Annos ad quinquaginta natus. Per tres annos ſtudui. Puer id ętatis. Non plus triduum aut triduo. Tertio, uel ad tertium calendas uel calendarum.

 

SPACIVM LOCI.

Spaciū loci in accuſatiuo effertur, interdū & in ablatiuo.

ut, Die quibus in terris (& eris mihi magnus Apollo.) {Q. ii.}

Treis pateat cœli ſpacium, non amplius ulnas.

Iam mille paſſus proceſſerā. Abeſt bidui, ſubintelligitur ſpacium. Abeſt ab urbe quingentis paſſuum millibus.

 

APPELLATIVA LOCORVM.

Nomina appellatiua, & nomina maiorum locorum adduntur ferè cum prępoſitione uerbis ſignificantibus in loco, ad locum, à loco, aut per locum. ut,

In foro uerſatur. Meruit ſub rege in Gallia.

Ad templum non æquę palladis ibant

Iliades.

Legantur in Hiſpaniam maiores natu nobiles.

E Sicilia decedens Rhodum ueni.

Per mare ibis ad Indos.

Omne uerbum admittit genitiuum proprij nominis loci in quo fit actio, modo primę uel secundę declinationis & ſingularis numeri ſit. Quid Romę faciam? Mentiri neſcio. Samia mihi mater fuit: ea habitabat Rhodi.

Hi genitiui, humi, domi, militię, belli pro propriis uſurpantur. ut, Domi belliqȜ ſimul uiximus.

Parui ſunt foris arma, niſi eſt conſilium domi.

Domi, non alios ſecū patitur genitiuos, q̱̃ meę, tuę, ſuę, noſtrę, ueſtrę, alienę. ut, Verſor domi meę, non alienę.

Verum ſi proprium loci, pluralis dumtaxat numeri, aut tertiæ declinationis fuerit, in datiuo aut ablatiuo ponitur. ut, Colchus an Aſſyrius, Thebis nutritus, an Argis.

Sueton. Lentulus Getulicus Tiburi genitum ſcribit.

Liui, Neglectum Anxuri præſidium.

Cic. Cum una ſola legione fuit Carthagini.

Romę Tibur amem uentoſus, Tibure Romam.

Cic. Cum tu Narbone menſas hoſpitum conuomeres.

Idem. Commendo tibi domum eius, quę eſt Sycione.

Sic utimur ruri, uel rure in ablatiuo. ut,

Ruri ferè ſe continet. Rure paterno eſt ſibi far modicū. {n. p.}

 

AD LOCVM.

Verbis ſignificantibus motum ad locū apponitur proprium loci in accuſatiuo. ut, Cōceſsi Cantabrigiam ad capiendum ingenii cultum. Eo Londinum ad merces emendas. Ad hunc modum utimur rus & domus. ut

Ego rus ibo. Ite domū ſaturę, uenit heſper, ite capellę

 

A LOCO PER LOCVM.

Verbis ſignificantibus motum à loco aut per locum adiicitur proprium loci in ablatiuo. ut

Niſi ante Roma profectus eſſes, nunc eā relinqueres.

Eboraco ſiue per Eboracum ſum facturus iter.

Ad cundem modum uſurpantur domus & rus, ut,

Nuper exiit domo. Timeo ne pater rure redierit.

 

DE IMPERSONALIVM CONSTRVCTIONE.

GENITIVVS.

HAEC tria imperſonalia, intereſt, refert, & eſt, quibuſ libet genitiuis annectūtur, pręter, mea, tua, ſua, noſtra, ueſtra, & cuia. ut,

Intereſt magiſtratus tueri bonos, animaduertere in malos. Refert multum chriſtianæ reip. epiſcopos doctos & pios eſſe. Prudentis eſt multa diſſimulare.

Tua refert teipſum noſſe.

Ea cędes crimini potiſsimum datur ei, cuia interfuit, non ei, cuia nihil interfuit.

Adijciuntur & illi genitiui, tanti, quanti, magni, parui, quanticunq;, tantidem. ut,

Magni refert, quibuſcum uixeris. Tanti refert honeſta agere. Veſtra parui intereſt. Et intereſt ad laudē meam. {Q. iii.}

 

DATIVVS.

In datiuum feruntur hæc imperſonalia, accidit, certū eſt, contingit, conſtat, confert, cōpetit, conducit, conuenit, diſplicet, dolet, expedit, euenit, liquet, libet, licet, nocet, obeſt, prodeſt, præſtat, patet, ſtat, placet, reſtat, benefit, malefit, ſatiſfit, ſupereſt, ſufficit, uacat. ut,

Conuenit mihi tecum.

Emori per uirtutē mihi pręſtat, q̱̃ per dedecus uiuere.

Non uacat exiguis rebus adeſſe Ioui.

Dolet dictum imprudenti adoleſcenti & libero: ſubauditur eſſe. A nouerca malefit priuignis.

A deo nobis benefit. Stat caſus renouare omnes.

 

ACCVSATIVVS.

Hæc imperſonalia accuſandi caſum exigunt, iuuat, decet, dedecet, delectat, oportet. ut,

Me iuuat ire per altum. Vxorem ædes curare decet.

Dedecet uiros muliebriter rixari. Cato.

Patrem familias uendacem, non emacē eſſe oportet.

His uero, attinet, tinet, ſpectat, additur prępoſitio ad.

ut, Me ne uis dicere quod ad te attinet?

Spectat ad omnes bene uiuere.

Quintil. Pertinet in utramq; partem.

 

ACCVSATIVVS CVM GENITIVO.

His imperſonalibus ſubijcitur accuſatiuus cum genitiuo, pœnitet, tędet, miſeret, miſereſcit, pudet, piget.

ut, Cic. Si ad centeſimum uixiſſet annum, ſenectutis cum ſuæ nō pœniteret. Tędet animā meam uitę meæ.

Aliorum te miſeret, tui nec te miſeret, nec pudet.

Fratris me quidem pudet pigetq;.

Nonnulla imperſonalia remigrant aliquando in perſonalia. {n. p.} ut, Non omnes arbuſta iuuant.

Nanq; decent animos mollia regna tuos.

Agricolam arbor ad frugem perducta delectat.

Nemo miſerorum commiſereſcit.

Te non pudet iſtud? Non te hæc pudent?

Cœpit, incipit, deſinit, debet, ſolet, & poteſt, imperſonalibus iuncta, imperſonalium formam induunt. ut,

Vbi primū cœperat non conuenire, quęſtio oriebatur.

Tędere ſolet auaros impendij. Deſinit illum ſtudij tædere. Sacerdotem inſcitiæ pudere debet.

Peruenire ad ſummum, niſi ex principijs non poteſt.

Verbum imperſonale paſsiuæ uocis, ſimilem cum perſonalibus paſsiuis caſum obtinet. ut,

Ab hoſtibus conſtanter pugnatur.

Qui quidem caſus interdum non exprimitur. ut,

Strato diſcumbitur oſtro.

Verbum imperſonale paſsiuæ uocis, pro ſingulis perſonis utriusq; numeri indifferenter accipi poteſt. ut,

Statur, id eſt, ſto, ſtas, ſtamus, ſtatis, ſtant.

 

DE PARTICIPII CONSTRVCTIONE.

PArticipia regunt caſus uerborum a quibus deriuātur.

ut, Duplices tendens ad ſydera palmas, talia uoce refert.

Vbera lacte domum referent diſtenta capellæ.

Diligendus ab omnibus. Quanq̱̃ in his uſitatior eſt datiuus. ut, Reſtat Chremes qui mihi exorandus eſt.

 

GENITIVVS.

Participia cum fiunt nomina, genitiuum poſtulant. ut,

Alieni appetens. Sui profuſus. Cupientiſsimus tui.

Inexpertus belli. Indoctus pilæ. {n. p.}

 

ACCVSATIVVS.

Exoſus, peroſus, pertæſus, in accuſatiuum feruntur. ut,

Immundam ſegnitiem peroſæ. Aſtronomus exoſus ad unum mulieres. Pertęſus ignauiam ſuam.

Exoſus & peroſus etiam cum dandi caſu leguntur. ut,

Germani Romanis peroſi ſunt. Exoſus deo & ſāctis.

 

ABLATIVVS.

Natus, prognatus, ſatus, cretus, creatus, ortus, editus, in ablatiuum feruntur. ut,

Bona bonis prognata. Sate ſanguine diuûm.

Quo ſanguine cretus. Venus orta mari, mare

Præſtet eunti. Terra editus.

 

DE ADVERBII CONSTRUCTIONE.

NOMINATIVVS.

EN & ecce demonſtrantis aduerbia, nominatiuo frequentius, accusatiuo rarius iunguntur.

En Priamus: ſunt hic etiam ſua præmia laudi.

Ecce tibi ſtatus noſter. En quatuor aras.

Ecce duas tibi Daphni, duoȜ altaria Phœbo.

En exprobrantis ſoli accuſatiuo nectitur. ut,

En animum & mentem. En habitum.

 

GENITIVVS.

Quædam aduerbia loci, temporis, & quantitatis, genitiuum poſt ſe recipiunt.

 

LOCI

Vt, Vbi, ubinam, nuſq̱̃, eò, longe, quò, ubius, huccine.

ut, Vbi gentium? Quò terrarum abijt?

Nuſq̱̃ loci inuenitur. Eò impudentię uentum eſt.

 

TEMPORIS {n. p.}

ut, Nunc, tunc, interea, pridie, poſtridie. ut,

Nihil tunc temporis amplius q̱̃ flere poteram.

Pridie eius diei pugnam inierunt.

Pridie calendarum, ſeu calendas.

 

QVANTITATIS

ut, Parum, ſatis, abunde. & c.

Satis loquentię, ſapientię parum.

Abunde fabularum audiuimus.

Inſtar æquiparationem, menſuram, aut ſimilitudinem ſignificat. ut,

Inſtar montis equum diuina Palladis arte

Aedificant. Mittitur Philippus

ſolus, in quo inſtar omnium auxiliorum erat.

Sed ſcelus hoc meriti pundus & inſtar habet.

Hic apponitur interdum prępoſitio ad. ut,

Vallis ad inſtar caſtrorum clauditur.

Populus Ro. è parua origine, ad tantę magnitudinis inſtar emicuit.

Ah minime gentium, non faciam. Hic genitiuus feſtiuitatis cauſa additur.

 

DATIVVS.

Quædam datiuum admittunt noīm unde deducta ſunt.

ut, Venit obuiam illi. Nam obuius illi dicitur.

Canit ſimiliter huic, & ſibi inutiliter uiuit.

Propinquius tibi ſedet q̱̃ mihi.

Sunt & hi datiui aduerbiales, tempori, luci, ueſperi. ut,

Tempori uenit, quod omnium rerum eſt primum.

Luci occidit hominem. Vidi ad uos afferri ueſperi.

 

ACCVSATIVVS.

Sunt quæ accuſandi caſum admittunt præpoſitionis, unde ſunt profecta. ut,

Caſtra propius urbem mouentur. {R}

Proximē Hyſpaniam ſunt Mauri.

Cedo, flagitantis exhiberi accuſatiuum regit. ut,

Cedo quemuis arbitrum.

 

ABLATIVVS.

Aduerbia diuerſitatis, aliter, ſecus, & illa duo, ante, poſt, cum ablatiuo non raro inueniuntur. ut,

Multo aliter, Paulo ſecus, Multo ante, Longe ſecus.

Et longo poſt tempore uenit. paulo poſt.

Aduerbia comparatiui & ſuperlatiui gradus admittunt caſus earum uocum, unde deducuntur. ut,

Acceſsi propius illo. Optime omnium dixit.

Legimus propius ad deos, & propius a terris.

Plus nominatiuo, accuſatiuo, & ablatiuo, iungi reperitur. ut, Plus quinquaginta hominum ceciderunt.

Aberat acies paulo plus quingentos paſſus.

Dies triginta, aut plus eo, in naui fui.

 

QVIBVS modis uerborum quæ congruant aduerbia.

Vbi, poſtq̱̃ & quum, temporis aduerbia, interdum indicatiuis, interdum uero ſubiunctiuis uerbis apponuntur. ut, Hæc ubi dicta dedit.

Vbi nos lauerimus, ſi uoles, lauato.

Quum faciam uitula, pro frugibus ipſe uenito.

Quū canerem reges, & prælia, Cynthius aurē uellit.

 

DONEC,

Donec pro q̱̃diu indicatiuo gaudet. ut,

Donec eram ſoſpes: Pro quouſȜ,

nunc indicatiuum, nunc ſubiunctiuum exigit. ut,

Cogere donec oues ſtabulis, numerumq;

Iuſsit. Col. Donec ea aqua, quā adieceris, decocta ſit.

 

DVM,

Dum, de re præſenti non perfecta, aut pro quamdiu, {n. p.} fatendi modum poſsit. ut,

Dum apparatur uirgo in conclaui.

Ego te meum dici tantiſper uolo: dum quod te dignum eſt, facis.

Dum pro dummodo, aliâs potentiali, aliâs ſubiunctiuo nectitur. ut, Dum proſim tibi. Dum ne ab hoc me falli comperiam. Dum pro donec ſubiunctiuo tantum. ut, Tertia dum latio regnantem uideri æſtas.

 

QVOAD.

Quoad pro q̱̃diu uel indicatiuis uel ſubiūctiuis: pro donec ſubiunctiuis ſolis adhibetur. ut,

Quoad expectas contubernalem?

Quoad poſsē, & liceret, ab ei latere nunq̱̃ diſcederē.

Oīa integra ſeruabo, quoad exercitus huc mittatur.

 

SIMVLAC. &c.

Simulac ſimulatq; indicatiuo & ſubiunctiuo adhęrent.

Simulac belli patiens erat.

Simulatq; adoleuerit ętas.

 

QVEMADMODVM. & c.

Quemadmodum, ut, utcunq;, ſicut, utrunq; modum admittunt. ut, Vt ſalutabis, ita & reſalutaberis.

Vt ſementem feceris, ita & metes.

Vt pro poſtquam indicatiuo iungitur. ut,

Vt uentum eſt in urbem.

 

QVASI. & c.

Quaſi, ceu, tanquam, perinde, acſi, haud ſecus, acſi, quū proprium habent uerbum, ſubiunctiuo apponuntur. ut,

Tanquam feceris ipſe aliquid.

Quaſi non norimus nos inter nos.

Aliâs copulant conſimiles caſus. ut,

Noui hominem tanq̱̃ te. Arridet mihi quaſi amico.

 

NE.

Ne prohibendi uel imperatiuis, uel ſubiunctiuis pręponitur. {R. ii.} ut, Ne ſęui magna ſacerdos.

Hic nebulo magnus eſt, ne metuas.

Ne pro non, cæteris modis inſeruit.

Aduerbia accedente caſu, tranſeunt in prępoſitiones.

ut, Cantabit uacuus coram latrone uiator.

 

DE CONIVNCTIONVM CONSTRVCTIONE.

COniūctiones copulatiuæ, & diſiunctiuę cū his quatuor, q̱̃, niſi, pręterq̱̃, an, ſimiles oīno caſus nectūt, niſi caſualis dictionis ratio aliqua priuata repugnet. ut,

Socrates docuit Xenophontem & Platonem.

Vtinam callidus eſſes aut frigidus. Eſt minor natu q̱̃ tu. Nemini placet niſi, uel pręterq̱̃ ſibi.

Emi librum centuſſi & pluris.

Vixi Romæ & Venetijs. Hora

In Meti deſcendat iudicis aures, & patris & noſtras.

Coniunctiones copulatiuæ & diſiunctiuę, aliquoties ſimiles modos & tempora conglutinant. ut,

Recto ſtat corpore, deſpicitqȜ terras.

Niſi me lactaſſes amantem, & uana ſpe produceres.

Tibi gratias egi, & te aliquando collaudare poſſum.

 

ETSI. & c.

Etſi, tametſi, etiamſi, quanq̱̃, in principio orationis, indicatiuos modos, in medio ſubiunctiuos poſtulant.

Quamuis & licet ſubiunctiuos frequentius. ut,

Etſi nihil noui afferebatur.

Quanq̱̃ animus meminiſſe horret.

Quamuis Elyſios miretur Græcia campos.

Ipſe licet uenias muſis comitatus Homere.

 

NI NISI. & c.

Ni, niſi, ſi, ſiquidem, quòd, quia, quam, poſtq̱̃, poſteaq̱̃, ubi {n. p.} pro poſtq̱̃, nunq̱̃, priuſq̱̃, & indicatiuis, & ſubiunctiuis adhęrent. ut,

Quod redieris incolumis gaudeo.

Caſtigo te non odio habeam, ſed amem.

Aliud honeſtum iudicas, q̱̃ philoſophi ſtatuant.

Grauius accuſas, q̱̃ patitur tua conſuetudo.

Si, utriqȜ modo iungitur, at ſi, pro q̱̃uis ſubiūctiuo tātū

ut, Redeam? non, ſi me obſecret. Si quis, tantum indicatiuo. ut, Si quis adeſt.

 

QVANDO. & c.

Quando, quādoquidem, quoniā indicatiuo iunguntur.

ut, Dicite quandoquidem in molli cōcedimus herba.

Quoniam mihi non credis, ipſe facito periculum.

 

QVIPPE.

Quippe quū propriū habet uerbū, gaudet indicatiuo. ut

Danda eſt huic uenia, quippe ægrotat.

Si addideris qui, utrunq; admittit modum. ut,

Non eſt huic danda uenia, quippe qui iam bis peierauit ſiue peierauerit.

 

QVI.

Qui cum habet uim caſualem ſubiunctiuum poſtulat, ut

Stultus es qui huic credas.

 

CVM.

Cum pro quamuis, pro quandoquidem uel quoniam ſubiunctiuis ſemper adhęret. ut,

Nos cum præcipi nihil poſſe dicamus, tamen alijs de rebus diſſerere ſolemus.

Cum ſis officijs Gradiue uirilibus aptus.

 

CVM, TVM.

Cum & tum, item tū geminatū, ſimiles modos copulāt.

Eſt autem in cum quiddā minus, in tū quiddā maius.

Amplectitur cū eruditos oēs, tū in primis Marcellū.

Odit tum litteras tum uirtutem. {R. iii.}

 

NE, AN, NVM.

Ne, an, nū, interrogandi particulę, indicatiuū amant. ut,

Superat ne & ueſtitur aura ętherea?

At quum accipiuntur dubitatiue, aut infinite, ſubiunctiuum poſtulant. ut, Viſe num redierit.

Nihil refert feceris ne, an perſuaſeris.

 

VT

Vt, cauſalis ſeu perfectiua coniunctio, & ut, pro ne non, poſt uerba timoris, nūc potentiali, nunc ſubiūctiuo iungitur. ut, Filium perduxere illuc ſecum, ut una eſſet meū. Te oro Daue ut redeā iā ī uiā. Metuo ut ſubſtet hoſpes. Vt concedentis, & ut, pro utpote, ſubiunctiuo ſeruit. ut

Vt omnia contingant quę uolo, leuari non poſſum.

Non eſt tibi fidendum, ut qui toties fefelleris.

Vt qui ſolus relictus fueris.

Vt pro poſtq̱̃, pro quemadmodum, uel ſicut, & interrogatiuum, indicatiuis nectitur. ut,

Vt ab urbe diſcesi, nullā intermiſi diē, quin ſcriberem

Tu tamen has nuptias perge facere, ut facis.

Credo, ut eſt dementia. Vt ualet? ut meminit noſtri?

 

DE PRÆPOSITIONVM CONSTRVCTIONE.

PRępoſitio ſubaudita, interdū facit, ut addatur ablatiuus. ut Habeo te loco parentis. Apparuit illi humana facie. Diſceſsit magiſtratu.

Prępoſitio in cōpoſitionem eūdem nōnunq̱̃ caſum regit, quem & extra compoſitionem regebat. ut,

Nec poſſe Italia Teucrorum auertere regem.

Emoti procumbunt cardine poſtes.

Detrudunt naues ſcopulo.

Verba compoſita cum, A, ab, ad, con, de, e, ex, in, aliquādo exigūt eaſdem prępoſitiones cum ſuo caſu extra {n. p.} compoſitionem. ut, Abſtinuerunt a uiris. Amicos aduocabo ad hanc rem. Cum legibus conferemus.

Detrahere de tua fama nunq̱̃ cogitaui. Cum ex inſidijs euaſeris. Poſtq̱̃ exceſſit ex ephebis.

In remp. cogitatione curaq; incumbe.

 

IN.

In, pro erga, contra, & ad, accuſandi caſum habet. ut,

Accipit in Teucros animum, mentemq; benignam.

Quid meus Aeneas in te committere tantum,

Quid Troes potuere?

Quò te Meri pedes? an quò uia ducit, in urbem?

Item in, accuſatiuo iungitur, quoties diuiſio, mutatio, aut incrementum rei cum tempore ſignificatur. ut,

Eſt locus in parteis, ubi ſe uia findit in ambas.

Verſa eſt in cineres ſoſpite Troia uiro.

Amor creſcit in horas.

In, cum ſignificantur actus in loco ablatiuum poſtulat. ut,

Aurum in igni ſpectatur.

 

SVB.

Sub, pro ad, per, & ante, accuſatiuo innititur. ut,

Sub umbram properemus. Legati ferè ſub id tempus, ad res repetendas miſſi .i. per id tempus.

Sub noctem cura recurſat .i. ante, uel inſtante nocte.

Aliâs ablatiuum admittit. ut,

Quicquid ſub terra eſt in apricum proferet ætas.

Sub nocte ſilenti .i. in nocte ſilenti.

 

SVPER.

Super, pro ultra accuſatiuo iungitur. ut,

Super Garamantas, & Indos proferet imperium.

Super, pro de, & in, ablatiuo. ut, Multus ſuper ea re, uariuſq; rumor. Fronde ſuper uiridi.

 

SVBTER.

Subter uno ſignificatu, utriq; caſui apud autores iūgitur

ut, Pugnatum eſt ſuper, ſubterq; tetras. Vergil. {n. p.}

Omnes

Ferre libet ſubter denſa teſtudine caſus.

 

TENVS.

Tenus gaudet ablatiuo, & ſingulari & plurali. ut,

Pube tenus. Pectoribus tenus. At genitiuo tantum plurali. ut, Crurum tenus.

Prępoſitiones quum caſum amittunt, migrant in aduerbia. ut, Longo poſt tempore uenit.

Pone ſubit coniunx. Coram quem quęritis adſum.

 

DE INTERIECTIONVM CONSTRVCTIONE.

INteriectiones non raro abſolute & ſine caſu ponun.

Spem gregis ah ſilice in nuda connixa reliquit.

Quæ malum dementia?

 

O.

O exclamantis, nominatiuo, accuſatiuo, & uocatiuo iungitur. ut, O feſtus dies hominis.

O fortunatos nimium, bona ſi ſua norint, agricolas.

O formoſe puer, nimium ne crede colori.

 

HEV. PRÔ.

Heu & prô, nunc nominatiuo, nunc accuſatiuo adhęrēt.

Heu pietas. Heu priſca fides.

Heu ſtirpem inuiſam.

Prô Iupiter, tu homo adiges me ad inſaniam.

Prô deûm atq; hominum fidem.

Prô ſancte Iupiter. apud Plautum.

 

HEI. VEH.

Hei & ueh, datiuo apponuntur. ut,

Hei mihi, nullis amor eſt medicabilis herbis.

Veh miſero mihi, quanta de ſpe decidi? {n. p.}

 

DE FIGVRIS

FIGVRA EST NOVATA, arte aliqua, dicendi forma. Cuius duo tantum genera, dictionis ſcilicet & conſtructionis, hoc loco trademus.

 

FIGVRÆ DICTIONIS.

 

 

Protheſis

 

Syncope

Figuræ dictionis ſūt ſex.

 

Aphæreſis

 

Paragoge

 

 

Epentheſis

 

Apocope.

 

Protheſis, eſt appoſitio literæ uel ſyllabæ ad principiū dictionis. ut, Gnatus pro natus. Tetuli pro tuli.

Aphæreſis eſt ablatio literæ uel ſyllabę a principio dictionis. ut, Ruit pro eruit. Temnere pro contēnere.

Epentheſis, eſt appoſitio literæ uel ſyllabæ ad medium dictionis. ut, Relliquias, relligio, addito l. Induperatorem pro imperatorem.

Syncope, eſt ablatio literæ uel ſyllabæ a medio dictionis. ut, Abijt, petijt, dixti, repoſtum. & c.

Paragoge, eſt appoſitio literæ uel ſyllabæ ad finem dictionis. ut, Dicier pro dici.

Apocope, eſt ablatio literæ uel ſyllabæ à fine dictionis, ut, Peculi pro peculij. Dixtin’ pro dixtine. {S}

 

FIGVRÆ CONSTRVCTIONIS.

Figuræ conſtructionis ſunt octo.

 

Appoſitio

 

Zeugma

 

Euocatio

 

Syntheſis

 

Syllepſis

 

Antiptôſis.

 

Prolepſis

 

Synecdoche.

 

APPOSITIO.

APpoſitio eſt duorum ſubſtantiuorum eiuſdem caſus, quorum alterum declarat alterum, continuata coniunctio. ut, Flumen Rhenus. Poteſt autem appoſito pluriū ſubſtantiuorū eſſe. ut, Marc, Tulli, Cicero. Interdum apud autores in diuerſis caſibus ponūtur ſubſtantiua, perinde quaſi ad diuerſa pertinerent. ut,

Vrbs Pataurij. Vrbs Antiochiæ.

In appoſitione ſubſtantiua non ſemper eiuſdem generis aut numeri inueniuntur. ut, Vrbs Athenæ.

In me turba ruunt luxorioſa proci.

Ignauum fucos pecus à pręſepibus arcent.

Triplice nomine fit appoſitio.

Reſtringendæ generalitatis gratia. ut,

Vrbs Roma. Animal equus.

Tollendæ æquiuocationis cauſa. ut,

Taurus mons Aſię. Lupus piſcis.

Ad proprietatem attribuendam. ut,

Eraſmus uir exactiſsimo iudicio. Nireus adoleſcens inſigni forma. Timothe homo incredibili fortuna.

 

EVOCATIO.

EVocatio, eſt continuata tertiæ perſonæ ad primam uel ſecundam reductio. ut, {n. p.}

Ego Cicero oro, uos auditores acclamatis.

Obſeruandum uero eſt, uerbum ſemper conuenire cum perſona euocante. ut,

Ego pauper laboro. Tu diues ludis.

In euocatione, perſona euocans & euocata, aliquando ſunt diuerſorum numerorum, utpote uel quū perſona euocata caret numero ſingulari: ut, Ego tuę delitię iſtuc ueniam? Aut quum eſt nomen collectiuum: ut,

Magna pars ſtudioſorum amœnitates quærimus, hic ſubauditur nos.

Aut deniq; quū eſt nomen diſtributiuum. ut,

In magnis rebus lęſus uterq; ſum: ſubintelligitur nos.

Eſt etiam euocatio implicita, ubi perſona euocans ſubintelligitur. ut, Sum pius Aeneas.

Populus ſuperamur ab uno, ſubauditur nos.

 

SYLLEPSIS.

SYLLEPSIS ſeu conceptio eſt cōprehenſio indignioris ſub digniore. Cuius declarandæ gratia hęc quę ſequuntur obſeruabis.

Copulatum per cōiunctionem &, nec, neq;, et cum, pro &, acceptum: uerbum, aut adiectiuum, aut relatiuum exigit plurale. Quod quidem uerbum aut adiectiuum, aut relatiuum genere & perſona cum digniori ſubſtantiuo quadrabit. ut,

Quin tu & ſoror facitis?

Ego & mater miſeri perimus.

Tu & uxor qui adfuiſtis, teſtes eſtote.

 

Conceptio perſonarum.

Dignior eſt perſona prima, q̱̃ ſecunda, aut tertia, & dignior ſecunda, q̱̃ tertia. ut,

Ego & pater ſumus in tuto. {S. ii.}

Tu atq; frater eſtis in periculo.

NeȜ ego neque tu ſapimus.

Rhemo cum fratre Quirinus iura dabant.

Cum, tamen ſingulare uerbum magis amat. ut,

Tu quid ego & populus mecum deſyderet, audi.

 

Conceptio generum.

Dignius eſt maſculinum genus q̱̃ fœmininum aut neutrum, & dignius eſt fœmininum quam neutrum. ut,

Rex & regina beati.

Calibs & aurum ſunt in fornace probati.

Per uim, & leges sunt plebiſcita coacta.

At quum ſubſtantiua res inanimatas ſignificant, adiectiuum aut relatiuum uſitatius in neutro genere ponitur. ut

Cum Daphnidis arcum

Fregiſti & calamos, quæ tu peruerſe Menalca.

Et cum uidiſti puero donata, dolebas.

Ira & ægritudo permiſta ſunt.

Virga tua & baculus tuus, ipſa me conſolata ſunt.

Eſt etiam quędam conceptio generum implicita, ut

Impliciti laqueis nudus uterqȜ iacet,

Subaudi Mars & Venus.

 

PROLEPSIS.

PROLEPSIS ſeu præſumptio eſt pronunciatio quædam rerum ſummaria. Fit autem quum congregatio ſiue totum cū uerbo uel adiectiuo apte cohæret, deinde partes totius ad idem uerbum uel adiectiuū reducuntur, cum quo tamen uix concordant. ut,

Duę aquilæ uolauerūt, hęc ab oriente, illa ab occidēte.

Congregatio ſiue totum eſt dictio pluralis numeri. ut,

Duæ aquilę. Aut plurali equiualens, ut, Corydon &

Thyrſis. Nam copulatum equiualet plurali. ut {n. p.}

Compulerātq; greges, Corydon & Thyrſis in unū.

Thyrſis oues, Corydon diſtentas lacte capellas.

Aut congregatio eſt nomen collectiuum. ut,

Populus uiuit, alii in penuria, alii in delitiis.

Eſt & prolepſis implicita, in qua aliquid tacetur. ut,

Alter in alterius lactantes lumina uultus.

Deeſt alter in alterius.

Diomedes prolepſim dicit, quoties id quod poſterius geſtum eſt, ante deſcribimus. ut, Lauinia uenit littora.

Lauiniū enim nōdū erat quū Aeneas ueniret in Italiā.

 

ZEVGMA.

ZEVGMA eſt unius uerbi uel adiectiui uiciniori reſpondentis ad diuerſa reductio, ad unū quidem expreſſe, ad alterum per ſupplementum. ut,

Nihil te nocturnū præſidium palatij, nihil urbis uigiliæ, nihil timor populi, nihil concurſus bonorum, nihil hic munitiſsimus habendi ſenatus locus, nihil horum ora uultuſq; mouerunt? hic mouerunt expreſſe reducitur ad ora uultuſq;. At ad cætera per ſupplementum. Subintelligendum eſt enim pręſidium mouit. Vigilię mouerunt, timor populi mouit, bonorum concurſus mouit, habendi ſenatus locus mouit.

Verum quando eſt comparatio uel ſimilitudo, uerbū uel adiectiuum conuenit cum remotiore. ut, Ego ſicut fœnum arui. Hoc ille ita prudenter atq; ego, feciſſet.

Item per niſi. ut Talem filium nulla niſi tu pareret.

Licet poetæ interdum aliter loqui ſoleant. ut

Nihil hic niſi carmina deſunt.

Quid niſi ſecretæ leſerint Phyllida ſyluę?

Tribus modis fit Zeugma.

In perſona, ut, Ego & tu ſtudet. {S. iii.}

In genere. ut, Maritus & uxor eſt irata.

In numero. ut, Hic illius arma, hic currus fuit.

Ponitur aliquando uerbum uel adiectiuū in principio,

& uocatur protozeugma. ut, Dormio ego & tu.

Quandoq; in medio, uocaturq; meſozeugma. ut,

Ego dormio & tu.

Quandoq; in fine, & uocatur hypozeugma. ut,

Ego & tu dormis.

 

SYNTHESIS.

SYNTHESIS eſt oratio congura ſenſu, nō uoce, ut, Pars in fruſta ſecant. Gens armati.

Fit autem ſyntheſis nunc in genere tantū idqȜ aut ſexus diſcernendi cauſa. ut,

Anſer fœta, Elephantus grauida.

Aut ſupplementi gratia. ut, Præneſte ſub ipſa .ſ. urbe.

Centauro in magna .ſ. naui.

Fit nunc in numero tantum. ut,

Turba ruunt. Aperite aliquis oſtium.

Nunc uero in genere & numero ſimul. ut, Pars merſi tenuere ratem. Hic manus ob patriam pugnando uulnera paſsi.

 

ANTIPTOSIS.

ANTIPTÔSIS eſt poſitio caſus pro caſu, idqȜ interdum non inuenuſte. ut, Vrbem quam ſtatuo ueſtra eſt. Populo ut placerent quas feciſſet fabulas.

Sermonem quem audiſtis, non eſt meus.

Eius non uenit in mentem: pro id.

Ariſtotelis libri ſunt omne genus elegantiæ referti: pro omnis generis. Sic id genus, quod genus, & c. {n. p.}

Id ne eſtis authores mihi? pro eius.

Interdum autem fit durior antiptôſis. ut,

Salue primus oīm parēs patrię appellate, pro prime.

Habet duos gladios, quibus altero te occiſurum minatur, altero uillicum.

 

SYNECDOCHE.

SYNECDOCHE eſt, quum id quod partis eſt, attribuitur toti. ut, Aethiops albus dentes.

Hic album quod ſolis dentibus conuenit, toti tribuitur Aethiopi.

Per Synecdochen nomina adiectiua, aliquam proprietatem ſignificantia, item uerba paſsiua & neutralia ſignificantia aliquam paſsionem, poſſunt regere accuſatiuum, aut ablatiuum, ſignificantem locum, in quo eſt proprietas aut paſsio. ut,

Aeger pedes uel pedibus.

Saucius frontem uel fronte.

Doleo caput uel capite.

Redimitus tempora lauro.

Truncatus membra bipenni.

Effuſas laniata comas, contuſaq; pectus.

Nam illę græcæ phraſes ſunt.

Excepto non ſimul eſſes, cætera lætus.

Cętera ſimiles, uno differunt.

 

SI CVI LIBET Figuratę conſtructionis elegantias pernoſcere, legat Thomam Linacrum, de Eclipſi, Pleonaſmo, & Enallage, dilucide ac copioſę differentem. {n. p.}

 

DE PROSODIA

PROSODIA eſt, quæ rectam uocum pronunciationem tradit.

Latine accentus dicitur.

 

 

Tonum

Diuiditur autem Proſodia in

 

Spiritum

 

 

Tempus.

Tonus eſt lex nota, qua ſyllaba in dictione eleuatur uel deprimitur.

 

 

Acutus

Eſt autem tonus triplex.

 

Grauis

 

 

Circumflexus.

Tonus acutus, eſt uirgula obliqua aſcendens in dextram, ſic ´ .

Grauis, eſt uirgula obliqua, deſcendens in dextrā, ſic ` .

Circumflexus, eſt quiddam ex utriſq; conflatum, ſic ^ .

Huc additur etiam Apoſtrophus, qui eſt quædam circuli pars in ſummo literæ appoſita, ſic ’.

Hac nota ultimā dictionis uocalē deeſſe oſtendimus. ut

Tanton’ me crimine dignum dixiſti? pro tanto ne.

Spiritus duo ſunt

 

Aſper

 

 

Leuis.

Aſper, quo aſpirata profertur ſyllaba. ut Homo, honor

Leuis, quo citra aſpirationem ſyllaba fertur. ut Amo, onus.

 

TONORVM REGVLÆ.

PRIMA.

Monoſyllaba dictio breuis, aut poſitione longa acuitur. ut, Mél, fél, párs, páx. Natura longa circumflectitur. ut, Spês, flôs, ſôl, thûs, rûs. {n. p.}

 

SECVNDA.

In diſſyllaba dictione ſi prior longa fuerit natura, poſterior breuis, prior circumflectitur. ut, Lûna, mûſa.

In cęteris acuitur. ut, Cítus, látus, ſólers.

 

TERTIA.

Dictio polyſyllaba, ſi penultimam habet longam, acuit eandem. ut, Libértas, penátes. Sin breuem habet penultimā acuit antepenultimā. ut, Dóminus, póntifex.

Excipiuntur compoſita à facio. ut, Benefácis, malefácis, calefácit, frigefácit, quę penultimam acuunt.

At ſi penultima longa fuerit natura, & ultima breuis, circumflectitur penultima. ut, Românus, amâtor.

Compoſita a fis, fit, ultimam acuunt. ut, madefís, calefít, benefít, ſatiſfít.

 

APPENDIX.

Quia hodie propter hominum imperitiā, circūflexus ab acuto uix prolatione diſcernitur, grammatici circumflexum cum acuto confuderunt.

 

QVARTA.

Quinq; ſunt, quæ tonorum regulas perturbant.

 

DIFFERENTIA.

Differentia tonum tranſponit. ut, Vná aduerbium ultimam acuit, ne uideatur eſſe nomen. Sic eó, aliquó, alió, continuó, ſeduló, porró, forté, quá, ſiquá, aliquá, nequá, illó, falſó, citó, feré, plané, & id genus alia, putá pro ſicut, poné, corám, circûm, aliâs, palâm, ergo cōiunctio, ſed ergo pro cauſa circumflectitur. ut, Illius ergô uenimus.

Sic differentię cauſa antepenultima ſuſpēditur in his, déinde, próinde, périnde, alíquando, ſíquando, néquādo, {T} húccuſq;, álonge, délonge, déinceps, dúntaxat, déorſum, quápropter, quínimmo, enímuero, propémodum, ádmodum, áffabre, intereáloci, nihilóminus, paulóminus, cum non ſunt orationes diuerſę, uti ſunt púbe, ténus, crúrum ténus. Non enim compoſita ſunt, uelut háctenus, quátenus, & eius generis reliqua.

 

TRANSPOSITIO.

Tranſpoſitio tonum inuertit. Id quod uſu uenit in prępoſitionibus, quæ poſtpoſitæ grauantur. ut, Tranſtra per & remos. Te penes imperium.

 

ATTRACTIO.

Attractio tonum mutat, cum poſt uocabulum aliquod ſequitur coniunctio inclinatiua. ut, q;, ne, ue. Attrahunt enim hæ particulę accentum ſyllabę pręcedenti, eamq; acuunt. ut, Lumináq; laurúſq; dei.

Vbi autem eſt manifeſta compoſitio, non uariatur tonus. ut, Déniq;, útiq;, ítaq;, úndiq;, híccine, & huiuſmodi, ubíqȜ tamen temporis ſui tonum ſeruat.

 

CONCISIO.

Conciſio tranſfert tonum, cum dictiones per ſyncopen aut apocopen caſtrantur. Tunc enim tonum retinēt integræ dictionis. ut, Vergíli, Valéri, Mercúri.

Sic quædam nomina & pronomina ſyncopata circumflectunt ultimam. ut, Arpinâs, Rauennâs, noſtrâs, ueſtrâs, cuiâs, ab antiquatis Rauennâtis, noſtrâtis, & c.

Sic donêc a donecum. Sic hûc, illûc, iſtûc, adhûc, & c. pro hûcce, illûcce. & c. Et compoſita a dîc, dûc, fâc, ut benedîc, redúc, calefác. {n. p.}

 

IDIOMA.

Idioma, hoc eſt, linguæ proprietas: tonum uariat. ut,

Si dictiones græcę integræ ad nos ueniant, ſeruant tonū ſuum. ut, Simóis, períphas, penultimam acuunt: At facta latina antepenultimam eleuant, quia corripiunt penultimam. Quę autem prorſus latina fiunt, latinū quoq; tonum ſeruant. ut, Georgica, bucolica, antepenultima acuta, licet apud græcos in ultima tonum habeant.

Sic & comœdia, tragœdia, ſophia, ſymphonia, tonum recipiunt in antepenultima, licet in ſua lingua habeant in penultima.

Porro ſi ignoretur proprius peregrinæ uocis tonus, tutiſsimum fuerit iuxta latinū accentum illā enunciare.

Syllabę communes in proſa oratione ſemper corripiuntur. ut, Célebris, cáthedra, medíocris.

 

DE CARMINVM RATIONE.

HActenus de tonis & ſpiritibus, deinceps de ſyllabarum tempore, & carminis ratione pauca adijciemus.

Tempus eſt ſyllabę prununciandę menſura.

Syllaba breuis unius eſt temporis, longa uero duorum.

Tempus breue ſic notatur .

Longum autem ſic . ut Tērră .

Ex ſyllabis iuſto ordine diſpoſitis, fiunt pedes.

Eſt autem pes, duarum pluriumue ſyllabarum conſtitutio, ex certa temporum obſeruatione.

Pedum alij diſſyllabi, alij triſſyllabi.

De tetraſyllabis autem non multum attinet adhoc noſtrum inſtitutum diſſerere. {T. ii.}

 

 

Spondeus

 

⎯ ⎯

Vīrtūs.

Dyſſillabi ſunt

 

Pyrrichius

ut

◡ ◡

Dĕŭs.

 

 

Trochęus

 

⎯ ◡

Pānĭs.

 

 

Iambus

 

◡ ⎯

ămās.

 

 

 

Moloſſus

 

⎯ ⎯ ⎯

Māgnātēs.

 

 

Tribrachus

 

◡ ◡ ◡

Dŏmĭnŭs.

 

 

Dactylus

 

⎯ ◡ ◡

Scrībĕrĕ.

Triſſyllabi octo

 

Anapeſtus

ut

◡ ◡ ⎯

Pĭĕtās.

 

 

Bacchius

 

◡ ⎯ ⎯

Hŏnēſtās.

 

 

Antibachius

 

⎯ ⎯ ◡

Aūdīrĕ.

 

 

Amphimacer

 

⎯ ◡ ⎯

Chārĭtās.

 

 

Amphibrachus

 

◡ ⎯ ◡

Vĕnīrĕ.

 

Porrò pedes numero atȜ ordine concinnati, carmen conſtituunt.

Eſt enim carmen oratio, iuſto pedum numero conſtricta. Carmen compoſituro in primis diſcendū eſt, pedibus ipſum rite metiri, quam ſcanſionem uocant.

Eſt autem ſcanſio legitima carminis in ſingulos pedes commenſuratio.

Scanſioni accidunt Synalæpha, Eclipſis, Synęreſis, Diæreſis, & Cæſura.

 

SYNALAEPHA.

Synalæpha eſt eliſio quędam uocalis ante alteram in diuerſis dictionibus. ut,

Sera nimis uit’ eſt craſtina, uiu’ hodie,

Fit & interdum in una dictione. ut,

 

Dij

 

Deinde

 

Semiuſtus

 

 

 

Dijs

 

Deinceps

 

Deeſt

 

 

 

Iidem

 

Semianimis

 

Deerat

 

& ſimilia.

 

Iiſdem

 

Semihomo

 

Deerit

 

 

At heu & ô nunq̱̃ intercipiuntur. {n. p.}

 

ECLIPSIS.

Eclipſis eſt, quoties M, cū ſua uocali perimitur proxima dictione à uocali exorſa, ut,

Monſtr’ horrend’ inform’ ingens, cui lumen ademptū.

 

SYNÆRESIS.

Synæreſis eſt duarum ſyllabarum in unam contractio. ut,

Seu lento fuerint aluearia uimine texta.

 

DIÆRESIS.

Diæreſis eſt ubi ex una ſyllaba diſſecta fiunt duæ. ut,

Debuerant fuſos euolüiſſe ſuos.

 

CÆSVRA.

Cæſura eſt quum poſt pedem abſolutum, ſyllaba breuis in fine dictionis extenditur.

Huius ſpecies ſunt.

Triemimeris, ex pede & ſyllaba. ut,

Pectoribus inhians ſpirantia conſula exta.

Penthemimeris ex duobus pedibus, & ſyllaba. ut,

Omnia uincit amor, & nos cedamus amori.

Epthemimeris ex quatuor pedibus & ſyllaba. ut,

Oſtentans artem pariter, arcumq; ſonantem.

Eneemimeris ex quatuor pedibus & ſyllaba. ut,

Ille latus nineum molli fultus, hyacinto.

 

DE GENERIBVS CARMINVM.

CArminum genera de quibus nos hoc loco potiſsimum tractare decreuimus, ſunt Heroicū, Elegiacū, Aſclepiadeum, Sapphicum, Phaleucium, Iambicum.

 

CARMEN HEROICVM.

Carmen Heroicum, quod idem Hexametrum dicitur, conſtat pedibus numero quidē ſex, genere uero duobus, dactylo & ſpondeo. Quintus locus dactylum, {T. iii.} ſextus ſpondeū peculiariter ſibi uendicat. Reliqui hunc uel illum prout uolumus. ut,

Tītȳrĕ tū pătŭlæ̆ rĕcŭbāns ſūb tēgmĭnĕ ſāgī.

Reperitur aliquando ſpondeus etiā in quinto loco. ut,

Clara deûm ſoboles magnum Iouis incrementum.

Vltima cuiuſq; uerſus, habetur communis.

 

CARMEN ELEGIACVM.

Carmen elegiacum, quod & pentametri nomen habet, è duplici conſtat penthemimeri, quarum prior duos pedes dactylicos, ſpondaicos, uel alternos comprehendit cum ſyllaba longa: altera etiam duos pedes, ſed omnino dactylicos, cum ſyllaba item longa. ut,

Rēs ēſt ſōllĭcĭtū plēnă tĭmōrĭs ămor.

 

CARMEN ASCLEPIADEVM.

Carmen Aſclepiadeum conſtat ex penthemimeri, hoc eſt, ſpondeo & dactylo, & ſyllaba longa, & duobus deinde dactylis. ut,

Mēcœ̄nās ătăuīs ēdĭtĕ rēgĭbŭs.

 

CARMEN SAPPHICVM.

Carmen ſapphicum conſtat ex trocheo, ſpondeo, dactylo, & duobus demum trocheis. ut,

Iām ſătīs tērrīs nĭuĭs ātquĕ dīræ.

In hoc tamen carminis genere, poſt tres uerſus additur

Adonicum, quod conſtat ex dactylo & ſpondeo. ut,

Integer uitæ, ſceleriſq; purus,

Non eget Mauri iaculis, nec arcu,

Nec uenenatis grauida ſagittis

Fūſcĕ phărētra.

 

Carmen phaleucium ſiue endecaſyllabū.

Carmen phaleucium ſiue endecaſyllabum conſtat ex {n. p.} ſpondeo dactylo, & tribus tandem trocheis. ut,

Quōqūò dīffŭgĭās păuēns Măbīlĭ,

Noſtrum non poteris latere naſum.

 

Carmen iambicum archilochium.

Legitimus uerſus iambicus è ſolis conſtat iambis. ut,

Sŭis ĕt īpſă Rōmă uīrĭbūs rŭīt.

Recipit tamen interdum in locis imparibus, pro iambo tribrachum, ſpondeum, dactylum anapeſtum: atqȜ in paribus tribrachum, & ſpondeum rarius.

Hoc carmen in duo genera diducitur, dimetrum & trimetrum ſeu ſenarium.

 

DIMETRVM.

Dimetrum conſtat ex quatuor pedibus. ut,

Ō cārmĭnūm dūlcēs nŏtæ.

Quas ore pulchra melleo.

Fundis, lyræq; ſuccinis.

 

TRIMETRVM ſiue Senarium.

Trimetrum conſtat ex ſex pedibus. ut,

Qūi nōs dāmnānt, ſūnt hīſtrĭōnēs māxĭmī.

Nam curios ſimulant, uiuunt Bacchanalia.

 

DE QVANTITATE PRIMARVM SYLLABARVM.

PRIMARVM ſyllabarum quantitas ſeptem modis cognoſcitur.

 

Poſitione

 

Compoſitione

 

Vocali ante uocalem

 

Prępoſitione

 

Diphthongo

 

Regula.

 

Deriuatione

 

 

{n. p.}

 

POSITIO.

Vocalis ante duas conſonantes aut duplicem in eadem dictione, ubiq; poſitura longa eſt. ut, Ventus, axis, patrizo.

Quod ſi conſonans priorem dictionem claudat, ſequente item à conſonante inchoante, uocalis pręcedēs etiam poſitione longa erit. ut,

Maior ſum q̱̃ cui poſſit fortuna nocere.

Syllabæ ior, ſum, ſit, poſitione longæ ſunt.

At ſi prior dictio in uocalem breuem exeat, ſequente à duabus conſonantibus incipiente, interdum ſed rari producitur. ut,

Occulta ſpolia, & plures de pace triumphos.

Vocalis breuis ante mutam ſequente liquida, communis redditur, ut, Patris, uolucris.

Longa uero non mutatur, ut, Aratrum, Simulacrum.

 

VOCALIS ANTE ALTERAM.

Vocalis ante alteram in eadem dictione ubiq; breuis eſt. ut, Deus, pręamplus.

Excipias genitiuos in ius. ut, Vnius illius. & c. Vbi i cōmunis reperitur, licet in alterius ſemper ſit breuis.

Excipiendi ſunt etiam genitiui & datiui quintæ declinationis, ubi e inter geminum i, longa fit, ut faciei, quod aliôqui non contingit. ut, Rei, ſpei, fidei.

Fi etiam in fio longa eſt, niſi post e ſequatur r. ut, fierem, fieri. Iuuenal. Sic fiunt octo mariti. Idem. Quod fieri non poſſe putes.

Ohe interiectio priorem ſyllabam ancipitem habet.

Vocalis ante alteram in gręcis dictionibus ſubinde longa fit. ut dicite Pierides. Reſpice Laerten. Et in poſſeſſiuis. ut Aeneia nutrix. Rhodopeius Orpheus. {n. p.}

 

DIPHTHONGVS.

Omnis diphthongus apud latinos longa eſt. ut, Aurum neuter, muſæ, niſi ſequente uocali, ut pręire.

 

DERIVATIO.

Deriuatiua eandem cū primitiuis quantitatē ſortiuntur, ut amator, amicus, amabilis, prima breui ab amo.

Excipiuntur tamen pauca, quę à breuibus deducta, primam producunt. Cuius generis ſunt.

 

Vox uocis à uoco

 

Iucundus a iuuo

 

Lex legis á lego

 

Iunior à iuuenis

 

Rex regis à rego

 

Mobilis à moueo

 

Sedes à ſedeo

 

Humanus ab homo

 

Iumentum à Iuuo

 

Vomer á uomo

 

Fomes & fomentū a foueo

 

Pedor á pede

Sunt & contra quæ á longis deducta corripiuntur. ut,

 

Dux ducis a duco,

 

Genui á gigno

 

Dicax maledícus,

 

Fragor

á frango

 

& id genus a dico

 

Fragilis

 

 

Fides a fio

 

Noto, as, á notu

 

Arena

ab areo

 

Nato as á natu

 

Ariſta

 

 

Diſertus á diſſero.

 

Poſui a pono

 

Sopor á ſopio.

Et alia nonnulla ex utroq; genere, quæ reliquuntur ſtudioſis inter legendum obſeruanda.

 

COMPOSITIO.

Compoſita ſimplicium quantitatem ſequuntur, ut

 

Potens

 

Impŏtens

 

Lego, is,

 

Perlĕgo

 

 

Solor

 

Conſôlor

 

Lego, as,

 

Allêgo

 

Excipiuntur tamen hęc breuia á longis enata, nempe

 

Innuba

 

á nubo

 

Detero &

 

á iuro

 

 

Pronuba

 

 

 

Petero

 

 

 

Et ſiqua ſunt alia id genus. {V}

 

PRÆPOSITIO.

Ex prępoſitionibus hę ubiq; producuntur, A, E, De, Prę, Se, niſi uocali ſequente, ut unda dehiſcens.

Sudibuſue pręuſtis apud Vergil. Pro, quoqȜ longa est, pręterquàm in iſtis.

Profugus

Profundus

Proteruus

Proficiſcor

Pronepos

Profari

Propago pro ſtirpe

Propero

Prophanus

Profugio

 

Profecto

Procuro

 

Propulſo

Profundo

 

Propago, as

Propello

 

Primā ſyllabā habent ancipitem.

Propheta &

 

græca ſunt per o paruum, & proinde

Propino

 

primam breuem habent,

Di etiam producitur niſi in

Dirimo &

 

Diſertus

Reliquæ præpoſitiones, ſi poſitio ſinit, corripiuntur. Cuiuſmodi ſunt.

 

Ad

 

 

Sub

 

 

Ob

 

 

Re

 

 

Ab

 

 

In

 

& c.

 

REGVLA.

Omne pręteritum dyſſyllabum priorem habet longam. ut, Legi, Emi.

 

 

Fidi

 

 

Scidi

 

Excipias tamen

 

Bibi

 

 

Steti

 

 

 

Dedi

 

 

Tuli

 

Præteritum geminantia, primam itidem breuem habent, ut {n. p.}

 

Pependi

 

Pepedi

 

Pupugi

 

Tetendi

 

Tutudi

 

Didici

 

Totondi

 

Fefelli

 

Cecǐdi à cado

 

Momordi

 

Tetigi

 

Cecîdi à cedo

Quin & ſupinum diſſyllabum priorem quoqȜ ducit, ut

 

Motum

 

 

 

Quitum

 

Rutum

 

Latum

 

Excipe

 

Situm

 

Ratum

 

Lotum

 

 

 

Litum

 

Datum

 

Cretum

 

 

 

Itum

 

Satum

Et citum á cieo es. Nam citum a cio cis quartæ, priorem habet longam. Diſcāt hic pueri obſeruare ex poetis communes primarum ſyllabarum quantitates, cuius ſortis ſunt.

 

Britannus

 

Criticus

 

Hymen

 

 

 

Bithynus

 

Curetes

 

Italus

 

 

 

Cacus

 

Diana

 

Liquor

 

 

 

Coſyra

 

Fidenæ

 

Liquidus

 

 

 

Crathis

 

Gradiuus

 

Lycas

 

& ſimilia.

 

Pachinus

 

Hinulus

 

Orion

 

 

 

Palatium

 

Pyrene

 

Rudo

 

 

 

Pelion

 

Rubigo

 

Sychæus

 

 

 

 

 

Rutilius

 

Sicanus

 

 

 

DE MEDIIS SYLLABIS.

MEdiæ ſyllabę partim eadē ratione qua primę, partim etiam incrementis genitiui, atqȜ coniugationis analogia cognoſci poſſunt.

De incrementis genitiui nominum polyſyllabarum ſupra in generibus nominum abunde dictū arbitramur, unde petere licebit, ſi quid de hac re hæſitaueris. Cętera frequens lectio & optimorum poetarum obſeruatio facile ſuppeditabunt.

Coniugationis analogiam ex imbibitis rudimentis {V. ii.} pueri didicerunt, nempe à indicem primæ cōiugationis longam eſſe natura, pręterquā in do & eius compoſitis quando huius ſint coniugationis. ut,

 

Dămus

 

Dăbis

 

Circundămus

 

Circundăbis. & c.

Pręterea ſyllabas rimus & ritis in pręterito perfecto modi ſubiunctiui ubiqȜ pro breuibus habendas: In futuro autem, in oratione proſa longas eſſe debere, in carmine uero indifferentes reperiri, quemadmodum contendit Aldus. ut,

pręterito

 

Amauérimus

 

Futuro

 

Amauerîmus

 

 

Amauéritis

 

 

 

Amauerîtis

Eſt & ubi mediæ ſyllabæ uariant apud poetas, ut in his quæ ſubiunximus.

 

Connūbium uel

 

Malêa

uel

 

Malĕa

 

 

Connŭbium

 

Bathâuus

 

Bathăuus

 

 

Ficēdula

 

Pharſālia

 

Sidōnius

 

& ſimilia

 

Ficĕdula

 

Pharſălia

 

Sidŏnius

 

 

Adiectiua in inus latina penult. producunt. ut,

 

 

Clandeſtinus

 

Matutinus

 

 

Mediaſtinus

 

Veſpertinus

 

 

Parietinus

 

Repentinus

 

Diutinus

 

Serotinus

 

Craſtinus

 

Oleaginus

Pręter hæc ſequentia

Priſtinus

 

Faginus

 

Perendinus

 

Cedrinus

 

Ornotinus

 

Carbaſinus

Et item à gręcis uocibus deducta in ινοσ, ut

 

Criſtallinus

 

Hyacintinus

 

& c.

 

Myrrhinus

 

Adamantinus

 

 

Cætera felicius docebit uſus, q̱̃ ullæ grammaticorum regulę, quas ſine ullo fine de mediarum ſyllabarū quantitate tradere ſolent, quare illis prætermiſsis, ad ultimas {n. p.} ſyllabas iam accingimur.

 

DE VLT. SYLLABIS.

QVoniam ultimæ ſyllabæ ipſum literarum numerum aut æquant aut ſuperant, non pigebit illas etiam ordine percurrere.

 

A

Primum a finita producuntur, ut

 

Ama

 

 

 

Puta

 

Contra

 

excipias

 

Ita

 

Erga

 

 

 

Quia

ITEM nominatiuos, accuſatiuos, & uocatiuos in a, cuiuſcūq; fuerint generis, numeri, aut declinatiōis, pręter uocatiuos in a, à græcis in as, ut ô Aenea, ô Thoma.

Numeralia in ginta finalem habent cōmunem, ſed frequentius longam, ut triginta, quadraginta.

 

B, D, T.

IN b, d, t, deſinentia, breuia ſunt, ut, ab, ad, caput.

 

E,

E finita breuia ſunt. ut,

 

Mare

 

Lege

 

Penè

 

Scribe

Excipiendæ ſunt omnes uoces quintę inflexionis in e, ut die, fide: unà cum aduerbijs inde enatis. ut,

 

Hodiè

 

Quare

 

Quotidie

 

Quadere

 

Pridie

 

Eare, &

 

Poſtridie

 

ſimilia.

Et ſecundæ item perſonæ ſing. imperatiuorum actiuorum ſecundæ coniugationis, ut,

 

Doce

 

Mane

 

Moue

 

Caue.

{V. iii.}

Producuntur etiam monoſyllaba in e. ut,

 

Me

 

 

Que

 

 

Te

pręter

 

Ve

Coniūctiones encliticas

 

Se

 

 

Ne.

 

Quin & aduerbia quoqȜ in e ab adiectiuis deducta, longa ſunt.

 

 

Docte

 

 

ut

 

Pulchre

Quibus accedunt

 

Fermè

 

 

Valde pro ualide.

 

Ferè.

Bene tamen & male corripiuntur.

Poſtremo quę a gręcis per ϰ ſcribuntur, natura producuntur, cuiuſcunq; fuerint caſus, generis, aut numeri.

ut

 

Lethe

 

Cete

 

 

Anchiſe

 

Tempe.

 

I.

I finita longa ſunt. ut.

 

 

Domini

 

Amari

 

 

Magiſtri

 

Doceri.

 

 

Mihi

 

Vbi

pręter

 

Tibi

 

Ibi, quę cōmunia ſunt.

 

 

Sibi.

 

 

Niſi uero & quasi corripiuntur. Cuius etiam ſortis ſunt datiui & uocatiui græcorum, quorum genitiuus ſing. in os breue exit. ut,

 

 

Palladi

 

Amarylli

Huic

 

Phyllidi

o

 

Alexi

 

 

Minoidi

 

Daphni.

 

L.

L finita corripiuntur. ut,

 

Animal

 

Mugil

 

Hannibal

 

Sol

 

Mel

 

Conſul

Pręter nil contractum a nihil. Et barbara quædā in el. ut, {n. p.}

 

Michael

 

Raphael

 

Gabriel

 

Daniel.

 

N.

N finita producuntur. ut,

 

Pæan

 

Xenophon

 

 

Hymen

 

Non

 

 

Quin

 

Dæmon.

 

 

 

Forſan

 

Tamen

Excipe

 

Forſitan

 

Attamen

 

 

An

 

Veruntamen. & c.

Corripitur & in, cum compoſitis. ut,

 

Exin

 

Dein

 

Subin

 

Proin.

Accedūt ijs & uoces illę, quę per apocopen caſtrātur. ut

 

Men’

 

Audin’

 

Viden’

 

Nemon’

Nomina item in en, quorum genitiuus in is correptum habet. ut,

 

Carmen

 

Pecten

 

Crimen

 

Tibîcen.

Græca etiam in on per o paruum, cuiuſcunqȜ fuerint caſus. ut,

Ntō

 

Ilion

Actō

 

Caucaſon

 

 

Pelion

 

 

Pylon.

Quædam etiam in in, ut Alexin: in yn, ut Ityn: in an quoq; a nominatiuis in a, ut

Ntō

 

Iphigenia

Actō

 

Iphigenian

 

 

Aegina

 

 

Aeginan.

Nam in an a nominatiuis in as, producuntur. ut,

Ntō

 

Aeneas

Actō

 

Aeneam

 

 

Marſyas

 

 

Marſyan.

 

O.

O finita communia ſunt. ut, {n. p.}

 

Amo

 

Porrò

 

Virgo

 

Legendo, gerundiū.

Preter obliquos in o, qui ſemper producuntur. ut,

Huic

 

Domino

ab hoc

 

Templo

 

 

Seruo

 

 

Damno.

Et aduerbia à nominibus deriuata. ut,

 

Tanto

 

Liquido

 

Primo

 

 

Quanto

 

Falſo

 

Manifeſto. & c.

 

Præter

 

Sedulo

 

Crebro

 

quę ſunt cōmunia.

 

 

Mutuo

 

Sero

 

 

Cæterum modo & quomodo ſemper corripiuntur.

Cito quoq;, ut & ambo, duo, atq; homo, uix leguntur producta.

Monoſyllaba tamen in o, producuntur, ut do, ſto, ut & ergô pro cauſa.

Item græca per ω, cuiuſcunqȜ fuerint caſus. ut,

Hæc

 

Sappho

huius

 

Androgeo

hūc

 

Atho

 

 

Dido

 

 

Apollo

 

 

Apollo

 

R.

R finita corripiuntur. ut,

 

Cæſar

 

Vir

 

Torcular

 

Vxor

 

Per

 

Turtur.

Cor ſemel apud Ouidium productum legitur. ut,

Molle meum leuibus cor eſt uiolabile telis.

 

 

Far

 

Ver

Producuntur etiam

 

Lar

 

Fur

 

 

Nar

 

Cur.

 

 

Compar

 

Par quoq; cum compoſitis. Ut

 

Impar

 

 

 

Diſpar.

 

Græca quędam in er, quę illis in ϰρ deſinunt. ut {n. p.}

 

Aer

 

Character

 

Crater

 

Aether

 

Stater

 

Soter.

Pręter pater & mater, quę apud latinos ultimam breuem habent.

 

S.

S finita cum uocalibus pares habent terminationes, nempe

 

As

 

 

 

Es

 

Os

 

Is

 

Vs.

 

AS.

Primo as finita producuntur. ut,

 

Amas

 

Maieſtas

 

Muſas

 

Bonitas.

Pręter græca, quorum genitiuus ſing. in dos exit. ut,

 

Archas

Gtō

 

Archados

 

Pallas

 

Pallados.

Et pręter accuſatiuos plur. nominum creſcentium. ut,

 

Heros

Heroos

Actō plur.

 

Heroas.

 

Phyllis

Phyllidos

 

 

Phyllidas

 

ES.

Es finita longa ſunt. ut,

 

Anchiſes

 

Doces

 

Sedes

 

Patres.

Excipiuntur nomina in es tertię inflexionis, quę penultimam genitiui creſcentis corripiunt. ut,

 

Miles

 

Diues

 

Seges

 

Prępes.

 

Aries

 

Ceres

 

Abies

 

Pes, cum compoſitis.

 

Paries

 

 

Es quoq; a ſum unà cum compoſitis corripitur, cuiuſcunq; fuerit modi. ut, {n. p.}

 

Potes

 

Prodes

 

Ades

 

Obes.

Quibus penès adiungi poteſt, unà cum neutris ac nominatiuis pluralibus græcorum. ut,

 

Hippomanes

 

Cyclopes

 

Cacoëthes

 

Naïdes.

 

IS.

Is finita breuia ſunt. ut,

 

Paris

 

Triſtis

 

Panis

 

Hilaris.

Excipe obliquos plurales in is, qui producuntur. ut,

 

Muſis

 

Dominis

 

Menſis

 

Templis.

Item quis pro quibus, cum ducentibus penultimā genitiui creſcentis. ut,

 

Samnis

 

Samnîtis

 

Salamis

 

Salamînis.

Adde huc quę in eis diphthongum deſinunt, ſiue gręca ſiue latina, cuiuſcunq; fuerint numeri aut casus. ut,

 

Simoeis

 

Parteis

 

Pyroeis

 

Omneis.

Et monoſyllaba itē omnia, ut uis, lis, pręter is & quis nominatiuos, & bis apud Ouid.

Iſtis accedunt ſecundæ perſonę ſing. uerborum in is, quorum ſecundæ perſonæ plurales deſinunt in îtis penultima producta, unà cum futuris ſubiunctiui in ris. ut,

 

Audis

 

 

Audîtis

 

Velis

plur

 

Velîtis

 

Dederis

 

 

Dederîtis

 

OS.

Os finita producuntur. ut,

 

Honos

 

Dominos

 

Nepos

 

Sernos

Pręter compos, impos, & os oſis, & græca per o paruum. {n. p.} ut,

 

Delos

 

Pallados

 

Chaos

 

Phyllidos.

 

VS.

Vs finita corripiuntur. ut,

 

Famulus

 

Tempus

 

Regius

 

Amamus.

Excipiuntur producētia penultimam gtī creſcentis. ut,

 

Salus

Gtō

 

Salûtis

 

Tellus

 

Tellûris

Longæ ſunt etiam omnes uoces quartæ inflexionis in us, pręter nominatiuum & uocatiuum ſing. ut huius, hę, has, ô, manus.

His accedunt etiam monoſyllaba. ut,

 

Crus

 

Mus

 

Thus

 

Sus. & c.

Et gręca item per us diphthongum, cuiuſcunqȜ fuerint caſus. ut,

Hic

 

Panthus

Huius

 

Sapphus

 

 

Melampus

 

 

Clius.

Atq; pijs cunctis uenerandum nomen Ieſus.

 

V.

Poſtremo u finita producuntur omnia. ut,

 

Manu

 

Amatu

 

Genu

 

Diu.

 

ΤΕΛΟΣ.

Εὰνϰ̄̃σ Φιλομαθϰ́σ ἔσϰ̣ πολνμαθϰ̓ˈσ. {n. p.}

 

LONDINI

EX OFFICINA THOMAE BERTHELETI TYPIS IMPRES.

CVM PRIVILEGIO AD IMPRIMENDVM SOLVM.

ANNO VERBI INCARNATI.

M. D XL. II.

1 Grāmaticæ calumniatores.

2 Laus grāmaticæ.

3 Grāmaticam regi quoqȜ curæ eſſe.

4 Regis ſapientia.

5 Cur edictum ſit ut una tantū grāmatica habeatur.

6 Sententia edicti.

7 Quid tractet hæc inſtitutio.

8 Quę reſp. felix.

9 Laus Regis.

10 Felicitas Angliæ.

11 Rex fauet literis.

12 Puerorū uota pro rege.

13 BO

14 CO

15 DO

16 GO

17 HO

18 MO

19 NO

20 PO

21 RO

22 SO

23 SCO

24 TO

25 CTO

26 VO

27 XO

28 CIO

29 DIO

30 PIO

31 RIO

32 TIO

33 Plico

34 Oleo

35 Pungo

36 DO

37 Pario.

38 Paſco.

39 Cano

40 Placeo.

41 Pango

42 Maneo

43 BI

44 CI

45 DI

46 GI

47 LI

48 MI NI

49 PI QVI

50 RI

51 SI

52 PS

53 TI

54 VI

55 Edo

56 Noſco

ToC