Institutio compendiaria totius grammaticae, quam et eruditissimus atque idem illustrissimus Rex noster hoc nomine evulgari iussit, ut non alia quam haec una per totam Angliam pueris praelegeretur; ; Institutio compendiaria totius grammaticae, quam et eruditissimus atque idem illustrissimus Rex noster hoc nomine evulgari iussit, ut non alia quam haec una per totam Angliam pueris praelegeretur

ToC

Document Type	Modernised
Code	Lily
Printer	Thomas Berthelet
Type	print
Year	1542
Place	London

An Introduction of the Eight Parts of Speech, and the Construction of the Same, Compiled and Set Forth by the Commandment of our Most Gracious Sovereign Lord the King

Anno MDXLII. {n. p.}

Henry the VIII by the grace of God King of England, France, and Ireland, defender of the faith, and of the Church of England, and also of Ireland, in earth the supreme Head, to all schoolmasters and teachers of grammar within this his realm, greeting. Among the manifold business and most weighty affairs appertaining to our regal authority and office, we forget not the tender babes and the youth of our realm, whose good education and godly bringing up is a great furniture to the same and cause of much goodness. And to the intent that hereafter they may the more readily and easily attain the rudiments of the Latin tongue without the great hindrance, which heretofore hath been through the diversity of grammars and teachings, we will and command, and straightly charge all you schoolmasters and teachers of grammar within this our realm, and other our dominions, as ye intend to avoid our displeasure and have our favour to teach and learn your scholars this English introduction here ensuing, and the Latin grammar annexed to the same and none other, which we have caused for your ease and your scholars speedy preferment briefly and plainly to be compiled and set forth. Fail not to apply your scholars in learning and godly education. {n. p.}

To the Reader

Albeit this realm of England hath just cause to think itself most bounden to the goodness of God, for manifold and sundry benefits received of his inestimable bountifulness, yet if we will weigh the just value of things in an equal balance, as a certain wise philosopher did, which affirmed that realm to be most happy, where as either a wise and a learned man had the rule, or the ruler applied himself to wisdom and learning, we may perceive us Englishmen in nothing so fortunate as in that we have a King and governor, both of excellent wisdom, learning and virtue, and also of great study and diligence to increase the same, whose kingly qualities, when they shall hereafter by such godly monuments, as His Majesty shall leave behind him, appear so plainly to his posterity as we now presently see things, many of them already done, some in-doing, and more shall see, which His Majesty by the grace of God, intendeth hereafter to do: out of question all thathave gone before him, may well appear but shadows. And to leave the large fields of his princely acts, wherein the wisest and best learned might walk till wit and eloquence were both weary, what constant judgement and what profound knowledge hath His Majesty showed and declared to all the world, in this variety of judgements and learnings? And what pains, study and travail doth he take to bring things far out of square to a conformity, and to take good heed of Christ’s church to lead his flock into {n. p.} the fold of true doctrine, the hurdles of the same so well underpight that the wolves shall not be able to overthrow them? And as His Majesty purposeth to establish his people in one consent and harmony of pure and true religion, so his tender goodness toward the youth and childhood of his realm, intendeth to have it brought up under one absolute and uniform sort of learning. For His Majesty considering the great encumbrance and confusion of the young and tender wits, by reason of the diversity of grammar rules and teachings (for heretofore every master had his grammar, and every school diverse teachings, and changing of masters and schools did many times utterly dull and undo good wits) hath appointed certain learned men meet for such a purpose, to compile one brief, plain, and uniform grammar, which only (all other set apart) for the more speediness, and less trouble of young wits, His Highness hath commanded all schoolmasters and teachers of grammar within this his realm and other his dominions to teach their scholars. Now consider you fathers in this realm, how much ye be bound to such a gracious King, whose care is not only for you, but for your posterity also, and your tender babes. And you schoolmasters of England, to whom the cure and education of tender youth is committed, with what great study and diligence ought you to follow the example of Our Most Gracious Sovereign? Which among the infinite business appertaining to his regal office, so earnestly mindeth the well bringing up of youth in learning and virtue? How glad, how desirous ought you to be not only to do this his gracious commandment {n. p.} but also busily to apply yourselves to trade and bring up your scholars in good manners, in knowledge of tongues and sciences? And somewhat to declare unto you the condition and quality of this grammar, ye shall understand that the eight parts of speech, and the construction of the same, be not here set forth in English at large, but compendiously and briefly for the weak capacity of young and tender wits. And therefore, if anything seemeth here to want in these English introductions, ye shall understand it was left out of purpose, and shall be supplied in the Latin rules made for the same intent, which children shall be apt to learn, what time they shall have competent understanding by these former rudiments. You tender babes of England, shake off slothfulness, set wantonness apart, apply your wits holy to learning and virtue, whereby you may do your duty to God and your King, make glad your parents, profit yourselves and much advance the commonwealth of your country. Let noble Prince Edward encourage your tender hearts, a Prince of great towardness, a Prince in whom God hath poured his graces abundantly, a Prince framed of such perfectness of nature, that he is like by the grace of God to ensue the steps of his father’s wisdom, learning, and virtue, and is now almost in a readiness to run in the same race of learning with you. For whom ye have great cause to pray that he may be the son of a long living father.

	Learn diligently
	Love God entirely

{n. p.}

Ad pubem Anglicam Hexasticon

O tua parve puer non parva est gloria, Rex est

Commoda qui studiis prospicit ampla tuis.

Rex magnus tibi parve puer, Rex porrigit ultro

Dulcia nectareae pocula grammaticae.

Accipe munifici dulcissima pocula regis,

Haec hauri, haec avidis faucibus ebibito.

God save the King {n. p.}

An Introduction of the Eight Parts of Speech

In speech be these eight parts following:

noun		adverb	undeclined
pronoun	declined	conjunction
verb		preposition
participle		interjection

Of the Noun

A noun is the name of a thing that may be seen, felt, heard or understand. As the name of my hand in Latin is manus, the name of a house is domus, the name of goodness is bonitas.

Of nouns some be substantives some be adjectives.

A noun substantive is that standeth by himself and requireth not another word to be joined with him, as homo, “a man”, and it is declined with one article, as hic magister, “a master”, or with two, as hic et haec parens, “a father or mother”.

A noun adjective is that cannot stand by himself, bur requireth to be joined with another word, as bonus, “good”; pulcher, “fair”. And it is declined either with three terminations, as bonus, bona, bonum, or else with three articles, as hic, haec et hoc felix, “happy”; hic et haec levis, et hoc leve, “light”.

A noun substantive, either is proper to the thing that it betokeneth, as Eduardus is my proper name, {n. p.} or it is common to more, as homo is a common name to all men.

Numbers of Nouns

In nouns be two numbers, the singular and the plural. The singular number speaketh of one, as lapis, “a stone”. The plural number speaketh of more than one, as lapides, “stones”.

Cases of Nouns

Nouns be declined with six cases singularly and plurally: the nominative, the genitive, the dative, the accusative, the vocative, and the ablative.

The nominative case cometh before the verb, and answereth to this question, “who or what?”, as magister docet, “the master teacheth”.

The genitive case is known by this token of, and answereth to this question, “whose or whereof?”, as doctrina magistri, “the learning of the master”.

The dative case is known by this token to, and answereth to this question, “to whom or to what?”, as do librum magistro, “I give a book to the master”.

The accusative case followeth the verb, and answereth to this question, “whom or what?”, as amo magistrum, “I love the master”.

The vocative case is known by calling or speaking to, as o magister, “o master”.

The ablative case is commonly known by these signs: “in”, “with”, “through”, “for”, “from”, “by”, and “than”, as cum magistro, “with the master”.

Articles

Articles be borrowed of the pronoun, and be thus declined: {n. p.}

Singulariter	nominativo hic, haec, hoc		nominativo hi, hae, haec
	genitivo huius		genitivo horum, harum, horum
	dativo huic	Pluraliter	dativo his
	accusativo hunc, hanc, hoc		accusativo hos, has, haec
	vocativo caret		vocativo caret
	ablativo hoc, hac, hoc		ablativo his

Genders of Nouns

Genders of nouns be seven: the masculine, the feminine, the neuter, the common of two, the common of three, the doubtful, and the epicene.

The masculine gender is declined with this article hic, as hic vir, “a man”.

The feminine gender is declined with this article haec, as haec mulier, “a woman”.

The neuter is declined with this article hoc, as hoc saxum, “a stone”.

The common of two is declined with hic et haec, as hic et haec parens.

The common of three is declined with hic, haec et hoc, as hic, haec et hoc felix.

The doubtful gender is declined with hic or haec, as hic vel haec dies, “a day”.

The epicene gender is declined with one article, and under that one article, both kinds be signified, as hic passer, “a sparrow”, haec aquila, “an eagle”, both he and she.

The Declensions of Nouns

There be five declensions of nouns.

The first is when the genitive and the dative case singular end in ae diphthong, the accusative in am, the vocative like the nominative, the ablative in a, {B} the nominative plural in ae diphthong, the genitive in arum, the dative in is, the accusative in as, the vocative like the nominative, the ablative in is, as in example:

	nominativo haec musa		nominativo hae musae
	genitivo huius musae		genitivo harum musarum
Singulariter	dativo huic musae	Pluraliter	dativo his musis
	accusativo hanc musam		accusativo has musas
	vocativo o musa		vocativo o musae
	ablativo ab hac musa		ablativo ab his musis

The second is when the genitive case singular endeth in i, the dative in o, the accusative in um, the vocative for the most part like the nominative, the ablative in o. The nominative plural in i, the genitive in orum, the dative in is, the accusative in os, the vocative like the nominative, the ablative in is, as in example:

	nominativo hic magister		nominativo hi magistri
	genitivo huius magistri		genitivo horum magistrorum
Singulariter	dativo huic magistro	Pluraliter	dativo his magistris
	accusativo hunc magistrum		accusativo hos magistros
	vocativo o magister		vocativo o magistri
	ablativo ab hoc magistro		ablativo ab his magistris

Here is to be noted that when the nominative endeth in us, the vocative shall end in e, as nominativo hic dominus, vocativo o domine. Except filius, that maketh o fili, and deus, that maketh o deus. When the nominative endeth in ius, if it be a proper name of a man, the vocative shall end in i, as nominativo hic Georgius, vocativo o Georgi. {n. p.}

Note also that all nouns of the neuter gender, of what declension soever they be, have the nominative, the accusative, and the vocative like in both numbers. And in the plural number they end all in a, as in example:

	nominativo hoc regnum		nominativo haec regna
	genitivo huius regni		genitivo horum regnorum
Singulariter	dativo huic regno	Pluraliter	dativo his regnis
	accusativo hoc regnum		accusativo haec regna
	vocativo o regnum		vocativo o regna
	ablativo ab hoc regno		ablativo ab his regnis

Except ambo and duo, which make the neuter gender in o, and be thus declined:

	nominativo ambo, ambae, ambo
	genitivo amborum, ambarum, amborum
Pluraliter	dativo ambobus, ambabus, ambobus
	accusativo ambos, ambas, ambo
	vocativo ambo, ambae, ambo
	ablativo ambobus, ambabus, ambobus	likewise duo

The third is when the genitive case singular endeth in is, the dative in i, the accusative most commonly in em, and sometimes in im, and sometimes in both, the vocative like the nominative, the ablative in i, sometimes in e, sometimes in both. The nominative case plural in es, the genitive sometimes in um, and sometimes in ium, the dative in bus, the accusative in es, the vocative like the nominative, the ablative in bus, as in example: {B. ii.}

	nominativo hic lapis		nominativo hi lapides
	genitivo huius lapidis		genitivo horum lapidum
Singulariter	dativo huic lapidi	Pluraliter	dativo his lapidibus
	accusativo hunc lapidem		accusativo hos lapides
	vocativo o lapis		vocativo o lapides
	ablativo ab hoc lapide		ablativo ab his lapidibus
	nominativo hic et haec parens		nominativo hi et hae parentes
	genitivo huius parentis		genitivo horum et harum parentum
	dativo huic parenti		dativo his parentibus
Singulariter	accusativo hunc et hanc parentem	Pluraliter	accusativo hos et has parentes
	vocativo o parens		vocativo o parentes
	ablativo ab hoc et hac parente		ablativo ab his parentibus

The fourth is when the genitive case singular endeth in us, the dative in ui, the accusative in um, the vocative like the nominative, the ablative in u. The nominative plural in us, the genitive in uum, the dative in ibus, the accusative in us, the vocative like the nominative, the ablative in ibus, as in example:

	nominativo hec manus		nominativo hae manus
	genitivo huius manus		genitivo harum manuum
Singulariter	dativo huic manui	Pluraliter	dativo his manibus
	accusativo hanc manum		accusativo has manus
	vocativo o manus		vocativo o manus
	ablativo ab hac manu		ablativo ab his manibus

The fifth is when the genitive and the dative case singular end in ei, the accusative in em, the vocative like the nominative, the ablative in e. The nominative plural in es, the genitive in erum, the dative in ebas, the accusative in es, the vocative like the nominative, {n. p.} the ablative in ebus, as in example:

	nominativo hic meridies		nominativo hi meridies
	genitivo huius meridiei		genitivo horum meridierum
Singulariter	dativo huic meridiei	Pluraliter	dativo his meridiebus
	accusativo hunc meridiem		accusativo hos meridies
	vocativo o meridies		vocativo o meridies
	ablativo ab hoc meridie		ablativo ab his meridiebus

The Declining of Adjectives

A noun adjective of three terminations is thus declined:

	nominativo bonus, bona, bonum		nominativo boni, bonae, bona
	genitivo boni, bonae, boni		genitivo bonorum, bonarum, bonorum
Singulariter	dativo bono, bonae, bono	Pluraliter	dativo bonis
	accusativo bonum, bonam, bonum		accusativo bonos, bonas, bona
	vocativo bone, bona, bonum		vocativo boni, bonae, bona
	ablativo bono, bona, bono		ablativo bonis

There be besides these certain nouns adjectives of another manner of declining, which make the genitive case singular in īus or ius, and the dative in i, which be these that follow with their compounds:

	nominativo unus, una, unum		nominativo uni, unae, una
	genitivo unius		genitivo unorum, unarum, unorum
Singulariter	dativo uni	Pluraliter	dativo unis
	accusativo unum, unam, unum		accusativo unos, unas, una
	vocativo une, una, unum		vocativo uni, unae, una
	ablativo uno, una, uno		ablativo unis

In like manner be declined totus, solus, and also ullus, alius, alter, uter, et neuter, except that these five last rehearsed lack the vocative case. {n. p.}

A noun adjective of three articles is thus declined:

	nominativo hic, haec, et hoc felix		nominativo hi et hae felices, et haec felicia
	genitivo huius felicis		genitivo horum, harum et horum felicium
Singulariter	dativo huic felici	Pluraliter	dativo his felicibus
	accusativo hunc, hanc felicem et hoc felix		accusativo hos et has felices et haec felicia
	vocativo o felix		vocativo o felices et felicia
	ablativo ab hoc, hac, hoc felice vel felici		ablativo ab his felicibus

	nominativo hic, haec tristis et hoc triste		nominativo hi et hae tristes et hec tristia
	genitivo huius tristis		genitivo horum, harum et horum tristium
Singulariter	dativo huic tristi	Pluraliter	dativo his trisibus
	accusativo hunc, hanc tristem, et hoc triste		accusativo hos et has tristes et haec tristia
	vocativo o tristis et o triste		vocativo o tristes et o tristia
	ablativo ab hoc, hac et hoc tristi		ablativo ab his tristibus

Comparisons of Nouns

Adjectives, whose signification may increase or be diminished, receive comparison.

There be three degrees of comparisons:

	the positive
	the comparative
	and the superlative

The positive betokeneth the thing absolutely without excess, as durus, “hard”. {n. p.}

The comparative exceedeth somewhat his positive in signification, as durior, “harder”, and it is formed of the first case of his positive, that endeth in i, by putting thereto or, and us, as of duri, hic et haec durior et hoc durius, of tristi, hic et haec tristior, et hoc tristius, of dulci, hic et haec dulcior et hoc dulcius.

The superlative exceedeth his positive in the highest degree, as durissimus, “hardest”, and it is formed of the first case of his positive that endeth in i, by putting thereto s and simus, as duri, durissimus; tristi, tristissimus; dulci, dulcissimus.

From these general rules be excepted these that follow:

bonus		malus
melior		peior
optimus		pessimus
magnus	parvus		multus plurimus
maior	minor		multa plurima
maximus	minimus		multum plus plurimum

And if the positive end in r, the superlative is formed of the nominative case by putting to rimus, as pulcher, pulcherrimus.

Also these nouns ending in lis make the superlative by changing is into limus, as humilis, humillimus; similis, simillimus; facilis, facillimus; gracilis, gracillimus; agilis, agillimus; docilis, docillimus.

All other nouns ending in lis do follow the general rule afore going. {n. p.}

Of the Pronoun

A pronoun is a part of speech much like a noun, which is used in showing or rehearsing.

There be fifteen pronouns: ego, tu, sui, ille, ipse, iste, hic, is, meus, tuus, suus, noster, vester, nostras, vestras.

To these may be added their compounds, as egomet, tute, idem, and also qui, quae, quod.

These eight pronouns, ego, tu, sui, ille, ipse, iste, hic, and is be primitives, so called for because they be not derived of other. And they be also called demonstratives because they show a thing not spoken of before.

And these six, hic, ille, iste, is, idem, and qui be relatives because they rehearse a thing that was spoken of before.

These seven, meus, tuus, suus, noster, vester, nostras, and vestras be derivatives, for they be derived of their primitives, mei, tui, sui, nostri, and vestri.

There belongeth to a pronoun these five things: number, case, and gender as are in a noun, declension, and person, as here followeth.

The Declensions of Pronouns

There be four declensions of pronouns.

These three ego, tu, sui be of the first declension, and be thus declined: {n. p.}

	nominativo ego		nominativo nos
	genitivo mei		genitivo nostrum vel nostri
Singulariter	dativo mihi	Pluraliter	dativo nobis
	accusativo me		accusativo nos
	vocativo caret		vocativo caret
	ablativo a me		ablativo a nobis

	nominativo tu		nominativo vos
	genitivo tui		genitivo vestrum vel vestri
Singulariter	dativo tibi	Pluraliter	dativo vobis
	accusativo te		accusativo vos
	vocativo o tu		vocativo o vos
	ablativo a te		ablativo a vobis

	nominativo caret		nominativo caret
	genitivo sui		genitivo sui
Singulariter	dativo sibi	Pluraliter	dativo sibi
	accusativo se		accusativo se
	vocativo caret		vocativo caret
	ablativo a se		ablativo a se

These six ille, ipse, iste, hic, is, and qui be of the second declension, and be thus declined:

	nominativo iste ista istud		nominativo isti istae ista
	genitivo istius		genitivo istorum istarum istorum
Singulariter	dativo isti	Pluraliter	dativo istis
	accusativo istum istam istud		accusativo istos istas ista
	vocativo caret		vocativo caret
	ablativo isto ista isto		ablativo istis

Ille is declined like iste, and also ipse, except that the neuter gender in the nominative case and in the accusative case singular maketh ipsum.

Nominativo hic, haec, hoc, genitivo huius, as afore in the noun. {C}

	nominativo is ea id		nominativo ii eae ea
	genitivo eius		genitivo eorum earum eorum
Singulariter	dativo ei	Pluraliter	dativo iis vel eis
	accusativo eum eam id		accusativo eos eas ea
	vocativo caret		vocativo caret
	ablativo eo ea eo		ablativo iis vel eis

		qui				qui
	nominativo	quae		nominativo		quae
		quod				quae
	genitivo cuius					quorum
	dativo cui			genitivo		quarum
Singulariter		quem	Pluraliter			quorum
	accusativo	quam		dativo quibus vel queis
		quod				quos
	vocativo caret			accusativo		quas
		quo				quae
	ablativo	qua	vel qui		vocativo caret
		quo		ablativo quibus vel queis

Likewise quis and quid be declined whether they be interrogatives or indefinites.

Where note that quid is always a substantive of the neuter gender.

These five meus, tuus, suus, noster, and vester be of the third declension, and be declined as nouns adjectives of three terminations, in this wise:

	nominativo meus mea meum		nominativo mei meae mea
	genitivo mei meae mei		genitivo meorum mearum meorum
Singulariter	dativo meo meae meo	Pluraliter	dativo meis
	accusativo meum meam meum		accusativo meos meas mea
	vocativo mei mea meum		vocativo mei meae mea
	ablativo meo mea meo		ablativo meis

{n. p.}

So is noster declined, and tuus, suus, vester except that these three last do lack the vocative case.

Nostras, vestras and this noun cuias, be of the fourth declension, and be thus declined:

	nominativo hic et haec nostras et hoc nostrate		nominativo hi et hae nostrates et haec nostratia
	genitivo huius nostratis		genitivo horum harum horum nostratium
Singulariter	dativo huic nostrati	Pluraliter	dativo his nostratibus
	accusativo hunc hanc nostratem et hoc nostrate		accusativo hos et has nostrates et haec nostrati
	vocativo o nostras et o nostrate		vocativo o nostrates et o nostratia
	ablativo ab hoc hac et hoc nostrate vel nostrati		ablativo ab his nostratibus

Here is to be noted that nostras, vestras, and this noun cuias be called gentiles, because they properly betoken pertaining to countries or nations, to sects or factions.

A pronoun hath three persons:

The first speaketh of himself, as ego, “I”, nos, “we”.

The second person is spoken to, as tu, “thou”, vos, “ye”.

And of this person is also every vocative case.

The third person is spoken of, as ille, “he”, illi, “they”.

And therefore all nouns, pronouns, and participles be of the third person.

Of a Verb

A verb is a part of speech declined with mode and tense, betokening to do, as amo, “I love”; to suffer, as amor, “I am loved”; or to be, as sum, “I am”.

Of verbs such as have persons be called {C. ii.} personals, as ego amo, tu amas. And such as have no persons be called impersonals, as taedet, “it irketh"; oportet, “it behoveth”.

Of verbs personals there be five kinds: active, passive, neuter, deponent, and common.

A verb active endeth in o, as amo, and by putting to r, may be a passive, as amor.

A verb passive endeth in or, as amor, and by putting away r, may be an active, as amo.

A verb neuter endeth in o or m, and cannot take r to make him a passive, as curro, “I run”; sum, “I am”.

A verb deponent endeth in r, and yet in signification is active, as loquor verbum, “I speak a word”, or neuter, as glorior, “I boast”.

A verb common endeth in r, and in signification is both active and passive, as osculor te, “I kiss thee”; osculor a te, “I am kissed of thee”.

Modes

There be six modes: the indicative, the imperative, the optative, the potential, the subjunctive, and the infinitive.

The indicative mode showeth a reason true or false, as ego amo, “I love”, or else asketh a question, as amas tu? “Dost thou love?”

The imperative biddeth, or commandeth, as ama, “love thou”.

The optative wisheth or desireth with these signs “would God”, “I pray God”, or “God grant”, as utinam amem, “I pray God I love”.

The potential mode is known by these signs “may”, “can”, “might”, “would”, “should”, or “ought”, as amem, “I can or may love”. {n. p.}

The subjunctive joineth sentences together, as cum amarem eram miser, “when I loved I was a wretch”.

The infinitive signifieth doing, suffering, or being, and hath neither number nor person nor nominative case before him, and is known commonly by this sign “to”, as amare, “to love”. Also when two verbs come together without any nominative case between them, then the latter shall be the infinitive mode, as cupio discere, “I desire to learn”.

There be moreover belonging to the infinitive mode of verbs certain voices called gerunds ending in di, do, and dum, and have both the active and passive signification, as amandi, “of loving” or “of being loved”; amando, “in loving” or “in being loved”; amandum, “to love” or “to be loved”.

There be also pertaining unto verbs two supines, the one ending in tum, which is called the first supine because it hath the signification of the verb active, as eo amatum, “I go to love”. And the other in tu, which is called the later supine because it hath for the most part the signification passive, as difficilis amatu, “hard to be loved”.

Tenses

There be five tenses or times: the present tense, the preterimperfect tense, the preterperfect, the preterpluperfect, and the future tense.

The present tense speaketh of the time that now is, as amo, “I love”.

The preterimperfect tense speaketh of the time not perfectly past, as amabam, “I loved” or “did love”.

The preterperfect tense speaketh of the time perfectly {C. iii.} past, with this sign “have”, as amavi, “I have loved”.

The preterpluperfect tense speaketh of the time more than perfectly past, with this sign “had”, as amaveram, “I had loved”.

The future tense speaketh of the time to come with this sign “shall” or “will”, as amabo, “I shall or will love”.

Persons

There be also in verbs three persons in both numbers, as singulariter: ego amo, “I love”; tu amas, “thou lovest”; ille amat, “he loveth”. Pluraliter: nos amamus, “we love”; vos amatis, “ye love”; illi amant, “they love”.

Conjugations

Verbs have four conjugations, which be known after this manner:

The first conjugation hath a long before re and ris, as amare, amaris.

The second conjugation hath e long before re and ris, as docere, doceris.

The third conjugation hath e short before re and ris, as legere, legeris.

The fourth conjugation hath i long before re and ris, as audire, audiris.

Verbs in o of the four conjugations be declined after these examples:

Amo, as, amavi, amare, amandi, amando, amandum, amatum, amatu, amans, amaturus, “to love”.

Doceo, doces, docui, docere, docendi, docendo, docendum, doctum, doctu, docens, docturus, “to teach”.

Lego, legis, legi, legere, legendi, legendo, legendum, lectum, lectu, legens, lecturus, “to read”.

Audio, audis, audivi, audire, audiendi, audiendo, audiendum, auditum, auditu, audiens, auditurus, “to hear”. {n. p.}

Indicative

mode the present tense

singular

I love

thou lovest

he loveth

we love

ye love

they love

amo

amas

amat

amamus

amatis

amant

doceo

doces

docet

Pluraliter

docemus

docetis

docent

lego

legis

legit

legimus

legitis

legunt

audio

audis

audit

audimus

auditis

audiunt

The preterimperfect tense singular	amabam	I loved or did love
	docebam		taught
		bas, bat. Pluraliter, bamus, batis, bant
	legebam		read
	audiebam		heard

The preterpluperfect tense singular	amaveram	I had loved
	docueram		taught
		ras, rat. Pluraliter ramus, ratis, rant
	legeram		read
	audiveram		heard

The future tense singular	amabo	I shall or will love
	docebo	bis, bit. Pluraliter bimus, bitis, bunt
			teach
	legam		read
		es, et. Pluraliter emus, etis, ent
	audiam		hear

Imperative mode the present tense singular	love thou	love he, or let him love	love we, or let us love	love ye	love they, or let them love
	ama	amet	amemus	amate	ament
	amato	amato	amemus	amatote	amanto
	teach thou	teach he, or let him teach	teach we, or let us teach	teach ye	teach they, or let them teach
	doce	doceat	doceamus	docete	doceant
	doceto	doceto	doceamus	docetote	docento
	lege	legat	Pluraliter	legite	legant
	legito	legito	legamus	legitote	legunto

{n. p.}

audi	audiat	audiamus	audite	audiant
audito	audito	audiamus	auditote	audiunto

Preterimperfect tense singular	utinam	amarem	would God I loved
		docerem
		legerem	res, ret. Pluraliter utinam remus, retis, rent
		audirem

Preterperfect tense singular	utinam	amaverim	I pray God I have loved
		docuerim
		legerim	ris, rit. Pluraliter utinam rimus, ritis, rint
		audiverim

Preterpluperfect tense singular	utinam	amavissem	would God I had loved
		docuissem
		legissem	ses, set. Pluraliter utinam semus, setis, sent
		audivissem

Future tense singular	utinam	amavero	God grant I love hereafter
		docuero
		legero	ris, rit. Pluraliter utinam rimus, ritis, rint
		audivero

			I may or can love
Potential mode present tense singular	amem, ames, amet. Pluraliter amemus, ametis, ament
	doceam
	legam	as, at. Pluraliter amus, atis, ant
	audiam

{n. p.}

Preterimperfect tense singular	amarem	I might or could love
	docerem		teach
		res, ret. Pluraliter remus, retis, rent
	legerem		read
	audirem		hear

Preterperfect tense singular	amaverim	I might, should or ought to have loved
	docuerim		taught
		ris, rit. Pluraliter rimus, ritis, rint
	legerim		read
	audiverim		heard

Preterpluperfect tense singular	amavissem	I might should or ought to had loved
	docuissem		taught
		ses, set. Pluraliter semus, setis, sent
	legissem		read
	audivissem		heard

Future tense singular	amavero	I may or can love hereafter
	docuero		teach
		ris, rit. Pluraliter rimus, ritis, rint
	legero		read
	audivero		hear

				when I love
Conjunctive mode present singular	cum	amem, ames, amet. Pluraliter amemus, ametis, ament
		doceam			teach
		legam	as, at. Pluraliter amus, atis, ant.		read
		audiam			hear

Preterimperfect tense singular	cum	amarem	when I loved or did love
		docerem		taught or did teach
		legerem	res, ret. Pluraliter remus, retis, rent
		audirem		read or did read
				heard or did hear

Preterperfect tense singular	cum	amaverim	when I have loved
		docuerim		taught
			ris, rit. Pluraliter rimus, ritis, rint
		legerim		read
		audiverim		heard

Preterpluperfect tense singular	cum	amavissem	when I had loved
		docuissem		taught
			ses, set. Pluraliter semus, setis, sent
		legissem		read
		audivissem		heard

{D. i.}

Future tense singular	cum	amavero	when I shall or will love
		docuero		teach
			ris, rit. Pluraliter rimus, ritis, rint
		legero		read
		audivero		hear

Infinitive mode present and preterimperfect tense	amare	to love
	docere	teach
	legere	read
	audire	hear

Preterperfect and preterpluperfect tense	amavisse	to have or had loved
	docuisse	to have or had taught
	legisse	to have or had read
	audivisse	to have or had heard

Future tense	amaturum esse	to love hereafter
	docturum esse	to teach hereafter
	lecturum esse	to read hereafter
	auditurum esse	to hear in time to come

Gerunds	amandi	of loving	amando	in loving	amandum	to love
	docendi	of teaching	docendo	in teaching	docendum	to teach
	legendi	of reading	legendo	in reading	legendum	to read
	audiendi	of hearing	audiendo	in hearing	audiendum	to hear

Supines	amatum	to love	amatu	to be loved
	doctum	to teach	doctu	to be taught
	lectum	to read	lectu	to be read
	auditum	to hear	auditu	te be heard

Participle present	amans	loving
	docens	teaching
	legens	reading
	audiens	hearing

{n. p.}

Participle future	amaturus	to love or about to love
	docturus	to teach or about to teach
	lecturus	to read or about to read
	auditurus	to hear or about to hear

Here before we decline any verbs in or, for supplying of many tenses lacking in all such verbs, we must learn to decline this verb sum, in this wise:

Indicative mode present tense singular	sum, es, fui, esse, futurus sum I am, es, est. Pluraliter sumus, estis, sunt
Preterimperfect singular	eram, I was, eras, erat. Pluraliter eramus, eratis, erant
Preterperfect tense	fui, I have been, fuisti, fuit. Pluraliter fuimus, fuistis, fuerunt vel fuere
Preterpluperfect tense singular	fueram, I had been, fueras, fuerat. Pluraliter fueramus, fueratis, fuerant
Future tense singular	ero, I shall or will be, eris, erit. Pluraliter eriums, eritis, erunt

Imperative mode present tense singular Optative mode present singular Preterimperfect singular Preterperfect tense singular Preterpluperfect tense singular		sis					sitis	sint
		es		be thou sit		pluraliter simus este		sunto
		esto			esto		estote
	utinam	sim, I pray God I be, sis, sit. Pluraliter simus, sitis, sint

	utinam	essem, I would God I were, esses, esset. Pluraliter essemus,
			essetis, essent
	utinam	fuerim, I pray God I have been, fueris, fuerit. Pluraliter fuerimus,
			fueritis, fuerint
	utinam	fuissem, would God I had been, fuisses, ses, set. Pluraliter fuissemus,
			fuissetis, fuissent

{D. ii.}

Future tense singular	utinam	fuero, God grant I be hereafter, fueris, fuerit. Pluraliter fuerimus, fueritis, fuerint
Potential mode present tense singular Preterimperfect tense singular		sim, I may or can be, sis, sit. Pluraliter simus, sitis sint essem, I might or coulde be, esses, esset. Pluraliter essemus, essetis, essent
Preterperfect tense singular	utinam	fuerim, I might should or ought to have been, fueris, fuerit. Pluraliter fuerimus, fueritis, fuerint
Preterpluperfect tense singular	utinam	fuissem, I might should or ought to had been, fuisses, fuisset. Pluraliter fuissemus, fuissetis, fuissent
Future tense singular	utinam	fuero, I may be hereafter, fueris, fuerit. Pluraliter fuerimus, fueritis, fuerint
Conjunctive mode present singular Preterimperfect singular Preterperfect tense singular Preterpluperfecte tense singular	cum	sim, when I am, sis, sit. Pluraliter simus, sitis, sint essem, when I was, esses, esset. Pluraliter essemus, essetis, essent fuerim, when I have been, fueris, fuerit. Pluraliter fuerimus, fueritis, fuerint fuissem, when I had been, fuisses, fuisset. Pluraliter fuissemus, fuissetis, fuissent
	cum
	cum
	cum
Future tense singular	cum	fuero, when I shall or will be, fueris, fuerit. Pluraliter fuerimus, fueritis, fuerint

Infinitive mode present and imperfect tense		preterperfect		to have
	esse, to be	and preterpluperfect	fuisse	or had been
Future tense, fore vel futurum esse, to be hereafter

{n. p.}

Verbs in or of the four conjugations be declined after these examples:

amor, amaris vel amare, amatus sum vel fui, amari, amatus, amandus

doceor, doceris vel docere, doctus sum vel fui, doceri, doctus, docendus

legor, legeris vel legere, lectus sum vel fui, legi, lectus, legendus

audior, auditis vel audire, auditus sum vel fui, audiri, auditus, audiendus

Indicative mode present tense singular	amor amaris, vel amare, amatur	I am loved
	doceor, doceris, vel docere, docetur	I am taught
		Pluraliter mur, mini, tur
	legor, legeris, vel legere, legitur	I am read
	audior, audiris, vel audire, auditur	I am heard

The preterimperfect tense singular	amabar	I was loved
	docebar		taught
		baris, vel bare, batur. Pluraliter bamur, mini, tur
	legebar		read
	audibar		heard

The preterperfect tense singular	amatus	I have been loved		tus es vel fuisti, tus est vel fuit. Pluraliter ti sumus vel imus, ti estis vel istis, ti sunt fuerunt vel fuere
	doctus		taught
		sum vel fui
	lectus		read
	auditus		heard

The preterpluperfect tense singular	amatus	I have been loved		tus eras vel fueras, tus erat vel fuerat. Pluraliter ti eramus vel fueramus, ti eratis vel fueratis, ti erant vel fuerant
	doctus		taught
		eram vel fueram
	lectus		read
	auditus		heard

The future tense singular	amabor	I shall or will be loved
	docebor	beris vel ere, bitur, bimur, bimini, buntur
		taught
	legar	read
		eris vel ere, etur. Pluraliter emur, emini, entur
	audiar	heard

{D. iii.}

Imperative mode present tense singular	be thou loved	let him be loved	let us be loved	be ye loved	let them be loved
	amare	ametur	Pluraliter amemur	amamini	amentur
	amator	amator	Pluraliter amemur	amaaminor	amantor
	docere	doceatur	Pluraliter doceamur	docemini	doceantur
	docetor	docetor	Pluraliter doceamur	doceminor	docentor
	legere	legatur	Pluraliter legamur	legemini	legantur
	legitor	legitor	Pluraliter legamur	legeminor	leguntor
	audire	audiatur	Pluraliter audiamur	audimini	audiantur
	auditor	auditor	Pluraliter audiamur	audiminor	audiuntor

				God grant I be loved
Optative mode the present tense singular	utinam	amer, ameris vel amere, ametur. Pluraliter amemur, amemini, amentur
		docear			taught
		legar	aris, are, atur. Pluraliter amur, amini, antur		read
		audiar			heard

Preterimperfect tense singular	amarer	would God I were loved
	docerer		taught
		eris vel ere, etur. Pluraliter remur, remini, rentur
	legerer		read
	audirer		heard

Preterperfect tense singular	utinam	amatus	would God I have been loved
		doctus	sim vel fuerim, sis vel fueris, tus sit vel fuerit.
		lectus	Pluraliter ti simus vel fuerimus, ti sitis vel
		auditus	fueritis, ti sint vel fuerint

Preterpluperfect tense singular	utinam	amatus	would God I had been loved
		doctus	essem vel fuissem, tus esses vel fuisses, tus esset
		lectus	vel fuisset. Pluraliter ti essemus vel fuissemus, ti
		auditus	essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent

Future tense singular	utinam	amatus	God grant I be loved hereafter
		doctus	ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel
		lectus	fuerit. Pluraliter ti erimus vel fuerimus, ti eritis
		auditus	vel fueritis, ti erunt vel fuerint

{n. p.}

Potential mode present tense singular			I may or can be loved
	amer, ameris vel amere, ametur. Pluraliter amemur, amemini, amentur
	docear			taught
	legar	aris vel are, atur. Pluraliter amur, amini, antur
	audiar			heard

Preterimperfect tense singular	amarer	I would, should or ought to be loved
	docerer		taught
		reris vel rere, retur. Pluraliter emur, emini, entur
	legerer		read
	audirer		heard

Preterperfect tense singular	amatus	I would, should or ought to have been loved
	doctus	sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit vel
	lectus	fuerit. Pluraliter ti simus vel fuerimus, ti sitis
	auditus	vel fueritis, ti sint vel fuerint

Preterpluperfect tense singular	amatus	I would, should or ought to had been loved
	doctus	essem vel fuissem, tus esses vel fuisses, tus esset
	lectus	vel fuisset. Pluraliter ti essemus vel fuissemus, ti essetis
	auditus	vel fuissetis, ti essent vel fuissent

Future tense singular	amatus	I may or can be loved hereafter
	doctus	ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel
	lectus	fuerit. Pluraliter ti erimus vel fuerimus, ti eritis
	auditus	vel fueritis, ti erunt vel fuerint

Conjunctive mode present singular	cum			when I am loved
		amer, ameris vel amere, ametur. Pluraliter amemur, amemini, amentur
		docear			taught
		legar	aris, vel are, atur. Pluraliter amur, amini, antur		read
		audiar			heard

Preterimperfect tense singular	cum	amarer	when I was loved
		docerer		taught
			reris vel rere, etur. Pluraliter emur, emini, rentur
		legerer		read
		audirer		heard

{n. p.}

Preterperfect tense singular	cum	amatus	when I have been loved
		doctus	sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit vel
		lectus	fuerit. Pluraliter ti simus vel fuerimus, ti sitis
		auditus	vel fueritis, ti sint vel fuerint

Preterpluperfect tense singular	cum	amatus	when I had been loved
		doctus	essem vel fuissem, tus esses vel fuisses, tus esset
		lectus	vel fuisset. Pluraliter ti essemus vel fuissemus, ti
		auditus	essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent

Future tense singular	cum	amatus	when I shall or will be loved
		doctus	ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus eris vel
		lectus	fuerit. Pluraliter ti erimus vel fuerimus, ti eritis
		auditus	vel fueritis, ti erunt vel fuerint

Infinitive mode present and preterimperfect tense	amari	to be loved
	doceri	to be taught
	legi	to be read
	audiri	to be heard

Preterperfect and preterpluperfect tense	amatum	to have or had been loved
	doctum	to have or had been taught
		esse vel fuisse
	lectum	to have or had been read
	auditum	to have or had been heard

Future tense	amatum iri vel amandum esse	to be loved hereafter
	doctum iri vel docendum esse	taught hereafter
	lectum iri vel legendum esse	read hereafter
	auditum iri vel audiendum esse	heard hereafter

Participle preterite	amatus	loved	amandus	to be loved hereafter
	doctus	taught	docendus	taught
		participle future
	lectus	read	legendus	read
	auditus	heard	audiendus	heard

{n. p.}

	possum, potes, potui, posse, potens, to may or can
	volo, vis, volui, velle, volendi, volendo, volenddum, supinis caret, volens, to will
	nolo, non vis, nolui, nolle, nolendi, nolendo, nolendum, supinis caret, nolens, to nill
	malo, mavis, malui, malle, malendi, malendo, malendum, supinis caret, malens, to have liefer
	edo, edes vel edis, edi, edere vel esse, edendi, edendo, edendum, esum, esu, edens, esurus, to eat
	fio, fis, factus sum, fieri, factus, fiendus, to be made
	fero, fers, tuli, ferre, ferendi, ferendo, ferendum, latum, latu, ferens, laturus, to bear or to suffer
	feror, ferris, latus sum vel fui, ferri, latus, ferendus, to be born or suffered

Indicative mode present tense singular	Possum, potes, potest			possumus,potestis, possunt
	volo, vis, vult			volumus, vultis, volunt
	nolo, non vis, non vult			nolumus, non vultis, nolunt
	malo, mavis, mavult			malumus,mavultis, malunt
	edo, edis vel es, edit		Pluraliter	edimus, editis vel estis, edunt
	fio, fis, fit vel est			fimus, fitis, fiunt
	fero, fers, fert			ferimus, fertis, ferunt
	feror, ferris	fert		ferimus, ferimini, feruntur
	vel ferre

Preterimperfect tense singular	poteram
	volebam
	nolebam
	malebam	as, at. Pluraliter amus, atis, ant
	edebam
	fiebam
	ferebam
	ferebar	ferebaris vel	ferebatur. Pluraliter ferebamur, ferebamini, ferebatur
		ferebare

{E}

Preterperfect tense singular	potui	isti, it. Pluraliter imus, istis, erunt vel ere
	volui
	nolui
	malui
	edi
	tuli

				sum vel fui, tus es vel fuisti, tus est vel fuit
	factus			Pluraliter ti sumus vel fuimus, ti estis vel
	latus			fuistis, ti sunt fuerunt vel fuere

Preterpluperfect tense singular	potueram	ras, rat. Pluraliter ramus, ratis rant
	volueram
	nolueram
	malueram
	ederam
	tuleram

			eram vel fueram, tus eras vel fueras, tus erat
	factus		vel fuerat. Pluraliter ti eramus vel fueramus, ti
	latus		eratis vel fueratis, ti erant vel fuerant

Future tense singular	potero, poteris, poterit. Pluraliter poterimus, poteritis, poterunt
	volam	es, et. Pluraliter emus, etis, ent
	nolam
	malam
	edam
	fiam feram

ferar		fereris vel		feretur. Pluraliter feremur, feremini, ferentur
		ferere

Imperative mode	possum
	volo	have none imperative mode
	malo

{n. p.}

Singulariter

noli

nolite nolitote

nolito

edat

edite este

edant

es esto

esto

edamus

estote

edunto

ede edito

edito

editote

fitotu, fiat

Pluraliter

fiamus

fite

fiant

fito

fitote

fiunto

fer

ferat

feramus

ferte

ferant

ferto

fertote

ferunto

ferre

feratur

feramur

ferimini

ferantor

fertor

feriminor

feruntor

Optative mode the present tense singular	utinam		possim	is, it. Pluraliter imus, itis, int
			volim
			nolim
			malim
			edam
			fiam	as, at. Pluraliter amus, atis, ant
			feram
		ferar, feraris vel ferare, feratur. Pluraliter feramur, feramini, ferantur

Preterimperfect tense singular	utinam		possem	es, et. Pluraliter emus, etis, ent
			vellem
			nollem
			mallem
			ederem
			vel essem
			fierem
			ferrem
		ferrer, ferreris vel ferrere, ferretur. Pluraliter ferremur, ferremini, ferrentur

Preterperfect tense singular	potuerim	ris, rit. Pluraliter rimus, ritis, rint
	voluerim
	noluerim
	maluerim
	ederim
	tulerim

{E. ii.}

				sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit vel
		factus		fuerit. Pluraliter ti simus vel fuerimus, ti sitis
		latus		vel fueritis, ti sint vel fuerint

Preterpluperfect tense singular	utinam	potuissem	ses, set. Pluraliter semus, setis, sent
		voluissem
		noluissem
		maluissem
		edissem
		tulissem

					essem vel fuissem, tus esses vel fuisses, tus esset vel fuisset. Pluraliter ti essemus vel fuissemus, ti essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent
		factus
		latus

Future tense singular	utinam	potuero	ris, rit. Pluraliter rimus, ritis, rint
		voluero
		noluero
		maluero
		edero
		tulero

					ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Pluraliter ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerint
		factus
		latus

The potential and the subjunctive mode be formed and conjugated or varied like the optative.

Infinitive mode present and preterimperfect tense	posse	preterperfect and preterpluperfect	potuisse	future
	velle		voluisse
	nolle		noluisse
	malle		maluisse
	edere vel esse		edisse		esurum
	ferre		tulisse		laturum esse

{n. p.}

	fieri		preterperfect and		factum esse vel fuisse	present and preterimperfect tense
	ferri		preterpluperfect		latum esse vel fuisse

	factum iri vel faciendum esse	future tense
	latum iri vel ferendum esse

Eo and queo make ibam and quibam in the preterimperfect tense of the indicative mode, and ibo and quibo in the future tense, and in all other modes and tenses are varied like verbs in o of the fourth conjugation, saving that they make the gerunds eundi, eundo, eundum; queundi, queundo, queundum.

Of the preterperfect tense of the indicative mode be formed the preterpluperfect tense of the same mode. The preterperfect tense, the preterpluperfect tense, and the future tense of the optative mode, the potential mode, and the subjunctive mode. The preterperfect and pluperfect tense of the infinitive mode, as of amavi, are formed amaveram, amaverim, amavissem, amavero, amavisse, amaveram, amaverim, and amavero, by changing i into e, sem, and se, keeping i still.

Impersonals be declined in the voice of the third person throughout all modes and tenses, as delectat, delectabat, decet, decebat, and have commonly before their English this sign “it”, as “it delighteth me to read”, delectat me legere.

forming of tenses

{E. iii.}

Of a Participle

A participle is a part of speech derived of a verb and taketh part of a noun as gender and case, part of a verb as tense and signification, and part of both as number and figure.

A participle hath four tenses: the present, the preter, the future in rus, and the future in dus.

A participle of the present tense hath his English ending in ing, as “loving”, and his Latin in ans, or ens, as amans, docens, and it is formed of the preterimperfect tense by changing bam into ens, as amabam, amans, audiebam, audiens.

A participle of the future in rus betokeneth to do like the infinitive mode of the active voice, as amaturus, “to love or about to love”. And is formed of the later supine, by putting to rus, as doctu, docturus.

A participle of the preter tense hath his English ending in “d”, “t”, or “n”, as “loved”, “taught”, “slain”, and his Latin endeth in tus, sus, xus, as amatus, visus, nexus, and one in uus, as mortuus. And is formed of the later supine by putting to s, as lectu, lectus.

A participle of the future in dus, betokeneth to suffer like the infinitive mode of the passive voice, as amandus, “to be loved”. And it is formed of the genitive case of the participle of the present tense by changing tis into dus, as legentis, legendus. And it is also found to have the signification of the present tense, as legendis veteribus proficis, “in reading old authors thou dost profit”. {n. p.}

Of a verb active and of a verb neuter, which hath the supines, come two participles, one of the present tense and another of the future in rus, as of amo cometh amans, amaturus, of curro, currens, cursurus.

Of a verb passive, whose active hath the supines, come two participles, one of the preter tense, and another of the future in dus, as of amor, cometh amatus, amandus.

Of a verb deponent cometh three participles, one of the present tense, one of the preter tense, and another of the future in rus, as of auxilior, auxilians, auxiliatus, auxiliaturus. And if the verb deponent governeth an accusative case after him, it may form also a participle in dus, as of loquor, loquendus.

Of a verb common cometh four participles, as of largior cometh largiens, largiturus, largitus, largiendus.

Participles of the present tense be declined like nouns adjectives with three articles, as hic, haec et hoc amans.

Participles of other tenses be declined like nouns adjectives of three divers endings, as amaturus, amas, amandus, amanda, amandum.

Of an Adverb

An adverb is a part of speech joined to the verbs to declare his signification.

Adverbs some be of time, as hodie, cras, olim, aliquando.

Some of place, as ubi, ibi, hic, istic, illic, foras, foris. {n. p.}

Some of number, as semel, bis, ter, quater.

Some of order, as inde, deinde, denique, postremo.

Some of asking or doubting, as cur, quare, unde, quorsum, num, numquid.

Some of calling, as heus, o, ehodum.

Some of affirming, as certe, nae, profecto, sane, scilicet, licet, esto.

Some of denying, as non, haud, minime, nequaquam.

Some of swearing, as pol, aedepol, hercle, medius fidius.

Some of exhorting, as eia, age, agedum.

Some of flattering, as sodes, amabo.

Some of forbidding, as ne.

Some of wishing, as utinam, si, o si, o.

Some of gathering together, as simul, una, pariter, non modo, non solum.

Some of parting, as seorsum, sigillatim, vicatim.

Some of choosing, as potius, imo.

Some of a thing non finished, as pene, fere, vix, modo non.

Some of showing, as en, ecce.

Some of doubting, as forsan, forsitan, fortassis, fortasse.

Some of chance, as forte, fortuito.

Some of likeness, as sic, sicut, quasi, ceu, tamquam, velut.

Some of quality, as bene, male, docte, fortiter.

Some of quantity, as multum, parum, minimum, paululum.

Some of comparison, as tam, quam, magis, minus, maxime.

Certain adverbs be compared, as docte, doctius, doctissime; fortiter, fortius, fortissime; prope, propius, proxime.

{n. p.}

Of a Conjunction

A conjunction is a part of speech that joineth words and sentences together.

Of conjunctions some be copulatives, as et, que, quoque, atque, nec, neque.

Some disjunctives, as aut, ve, vel, seu, sive.

Some discretives, as sed, quidem, autem, vero, at, ast.

Some causals, as nam, namque, enim, etenim, quia, ut, quod, quando, quum.

Some conditionals, as si, sin, modo, dum, dummodo.

Some exceptives, as ni, nisi, quin, alioquin, praeterquam.

Some interrogatives, as ne, an, verum, necne, anne, nonne.

Some illatives, as ergo, ideo, igitur, quare, itaque, proin.

Some adversatives, as etsi, quamquam, quamvis, licet.

Some redditives to the same, as tamen, attamen.

Some electievs, as quam, ac, atque.

Some diminutives, as saltem, vel.

Of a Preposition

A preposition is a part of speech most commonly set before other parts in apposition, as ad patrem, or in composition, as indoctus.

These prepositions following serve to the accusative case: {F. i.}

ad			to		extra		without		post		after
apud			at		intra		within		trans		on the further side
ante			before		inter		between		ultra		beyond
adversus		against		infra iuxta		beneath		praeter		beside
adversum						beside or nigh to		supra		above
cis	on this side			ob pone		for		circiter		about
citra						behind		usque		until
circum	about			per prope		by or through		secus		by
circa						nigh		versus		towards
contra			against		propter		for		penes		in the power
erga			towards		secundum		after

Where note that versus is set after his casual word, as Londinum versus, “towards London”. And likewise may penes be set also.

These prepositions following serve to the ablative case:

a		pro		or
ab	from or	prae		before or in comparison
abs	fro	palam		openly
cum	with	sine	without
coram	before or in presence	absque
clam	privily	tenus		until or unto
de
e	of or fro
ex

Where note that, if the casual word joined with tenus be the plural number, it shall be put in the genitive case and be set before tenus, as aurium tenus, “up to the ears”. {n. p.}

These prepositions following serve to both cases, as in, with this sign “to”, to the ablative case, as in urbem, “into the city”.

In without this sign “to” to the ablative, as in te spes est, “my hope is in thee”.

Sub noctem, “a little before night”.

Sub iudice lis est, “the matter is before the judge”.

Super lapidem, “upon a stone”.

Super viridi fronde, “upon green leaves”.

Subter terram, “under the earth”.

Subter aqua, “under the water”.

Of an Interjection

An interjection is a part of speech which betokeneth a passion of the mind, under an unperfect voice.

Some are of mirth, as euax, vah.

Some of sorrow, as heu, hei.

Some of dread, as atat.

Some of marvelling, as pape.

Some of disdaining, as hem, vah.

Some of shunning, as apage.

Some of praising, as euge.

Some of scorning, as hui.

Some of exclamation, as proh deum atque hominum fidem. O.

Some of cursing, as vae, malum.

Some of laughing, as hah, ha, he.

Some of calling, as eho, oh, io.

Some of silence, as au. And such other. {F. ii.}

Godly Lessons for Children

It is the first point of wisdom, to know thyself.

Primus est sapientiae gradus te ipsum noscere.

Fear of the Lord is the beginning of wisdom.

Initium sapientiae timor domini.

There is no man that sinneth not.

Non est homo qui non peccet.

If we say we be faultless, we deceive ourselves, and truth is not in us.

Si dixerimus peccatum non habemus, nos ipsos fallimus, et veritas in nobis non est.

So God loved the world that he gave his only begotten son, that none which believeth in him should perish, but enjoy everlasting life.

Sic deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum daret, ut omnis qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam aeternam.

Christ is the lamb of God, which taketh away the sins of the world.

Christus est agnus dei, qui tollit peccata mundi.

There is none other name under heaven, given unto men, by the which we must be saved.

Non est aliud nomen sub caelo datum hominibus, in quo oporteat non salvos fieri.

He that hath my commandments, and keepeth them, it is he that loveth me. {n. p.}

Qui habet praecepta mea, et servat ea, ille est qui diligit me.

Ye be my friends, if ye do whatsoever I command you.

Vos amici mei estis, si feceritis quaecumque ego praecipio vobis.

I give you a new commandment, to love each other as I have loved you.

Praeceptum novum do vobis, ut diligatis mutuo sicut dilexi vos.

Not the hearers of the law be just before God, but they that express the law in their works shall be counted just.

Non qui audiunt legem iusti sunt apud deum, sed qui legem factis exprimunt iusti habebuntur.

Honour thy father and mother, that thou mayest do well, and live long upon the earth.

Honora patrem et matrem, ut bene tibi sit, et sis longaevus in terra.

Be subject to the King as to the most excellent, and to his deputies, which be sent of him.

Regi subditi estote tamquam praecellenti, et praesidibus ut qui ab eo mittantur.

Do reverence to age.

Coram cano capite assurge.

Thou shalt not hurt no widow, ne none that is fatherless.

Viduae et pupillo non nocebis.

Thou shalt upbraid no stranger.

Advenae non exprobrabis.

Nothing is given more truly to Christ than that that is given to the poor.

Nihil verius datur Christo, quam quod egenis confertur. {F. iii.}

See not when thou givest, have an eye when thou takest.

Da caecus, accipe oculatus.

A good conscience is a sure defence.

Murus aeneus sana conscientia.

Be in deed as thou dost pretend.

Quod videri vis esto.

It is true honour to be worshipped for virtue.

Verus honor est venerari ob virtutem.

It is true glory to be well reported for virtue.

Vera gloria est bene audire ob virtutem.

It is true nobility to be like in conditions to the good parents.

Vera nobilitas est bonis parentibus esse moribus similis.

It is true power to have many whom thou mayest do for.

Vera potentia est habere multos quibus probe consulas.

There is no stronger defence than faithful friends.

Nullum potentius satellitium quam amici fideles.

Friendship is the sauce of life.

Sal vitae amicitia.

There is no true friendship but among good men.

Vera amicitia non est nisi inter bonos.

Pleasure is the bait of mischiefs.

Voluptas malorum esca.

Memory is made weak with delicates.

Memoria deliciis enervatur.

Divers meats be noisome to man, but divers sauces more noisome.

Varietas ciborum homini pestilens, pestilentior condimentorum.

Wine is poison to the sinews and the destruction of memory. {n. p.}

Vinum nervorum venenum et memoriae mors est.

Gay garments provoke to pride.

Culta vestimenta sunt instrumenta superbiae.

Be not ashamed to learn things that thou knowest not.

Quae ignoras ne pudeat quaerere.

Learn of fools to be more aware.

Ex stultis disce quo fias cautior.

Learn of wise men that thou mayest be the better.

Ex sapientibus disce quo fias melior.

Time ought to be much set by.

Magno aestimandum tempus.

Truth is the daughter of time.

Veritas temporis filia.

A true man is believed, yea though he lieth.

Veraci creditur et mentienti.

A liar is not believed though he sweareth.

Mendaci non creditur ne iurato quidem.

Let no day scape without profit.

Nullus praetereat sine linea dies.

The Concords of Latin Speech

For the due joining of words in construction it is to be understand that in Latin speech there be three concords: the first between the nominative case and the verb, the second between the substantive and the adjective, the third between the antecedent and the relative.

When an English is given to be made in Latin, {n. p.} look out the principal verb. If there be more verbs than one in a sentence, the first is the principal verb, except it be the infinitive mode, or have before it a relative, as “that”, “whom”, “which”, or a conjunction as ut (that), cum (when), si (if), or such other.

When ye have found the verb, ask this question “who or what?”, and that word that answereth to the question shall be the nominative case to the verb. Which nominative case shall in making and construing Latin be set before the verb, except in asking a question, and then the nominative is set after the verb or after the sign of the verb, as amas tu? “Lovest thou?”; Venit ne rex? “Doth the king come?”

The First Concord

A verb personal agreeth with his nominative case in number and person, as the master readeth and ye regard not, praeceptor legit, vos vero negligitis.

Where note that the first person is more worthy than the second, and the second more worthy than the third.

Many nominative cases singular with a conjunction copulative coming between them will have a verb plural, which verb plural shall agree in person with the nominative case of the most worthy person, as “I and thou be in safeguard”, ego et tu sumus in tuto; “thou and thy father are in jeopardy”, tu et pater periclitamini; “thy father and thy master have sent for thee”, pater et praeceptor accersunt te.

When a verb cometh between two nominative cases of divers numbers, the verb may indifferently accord with either of them, so that they be both of one person, as amantium irae amoris redintegratio est, {n. p.} “the falling out of lovers is a renewing of love”; quid enim nisi vota supersunt? “For what remaineth saving only prayers?”

The Second Concord

When ye have an adjective, ask this question “who or what?”, and that that answereth to the question shall be the substantive.

The noun adjective agreeth with his substantive in case, gender, and number, as “a sure friend is tried in a doubtful matter”, amicus certus in re incerta cernitur.

Likewise, participles and pronouns be joined with substantives, as “a man armed”, homo armatus; “a field to be tilled”, ager colendus; “this man”, hic vir; “it is my master”, meus herus est.

Here note that the masculine gender is more worthy then the feminine, and the feminine more worthy than the neuter.

Many substantives singular, with a conjunction copulative coming between them, will have an adjective plural, which adjective shall agree with the substantive of most worthy gender, as “the King and the Queen blessed”, rex et regina beati.

The Third Concord

When ye have a relative ask this question “who or what?”, and that that answereth to the question shall be the antecedent, which is a word that goeth before the relative, and is rehearsed again of the relative.

The relative agreeth with his antecedent in gender, number, and person, as “that man is wise that speaketh few”, vir sapit qui pauca loquitur. {G}

When this English “that” may be turned into this English “which”, it is a relative, otherwise it is a conjunction, which in Latin is called quod or ut, and it may elegantly be put away by turning the nominative case into the accusative, and the verb into the infinitive mode, as “I am glad that thou art in good health”, gaudeo quod tu bene vales, gaudeo te bene valere; “I bid thee to go hence”, iubeo ut abeas, iubeo te abire.

Many antecedents singular, having a conjunction copulative between them, will have a relative plural, which relative shall agree with the antecedent of the most worthy gender, as “the rule and dignity which thou hast required”, imperium et dignitas quae petiisti. For in things not apt to have life the neuter gender is most worthy, yea and in such case though the substantives or antecedents be of the masculine or of the feminine gender, and none of them of the neuter, yet may the adjective or relative be put in the neuter gender, as “the bow and arrows be good”, arcus et calami sunt bona; “the bow and arrows which thou hast broken”, arcus et calami quae fregisti.

The Case of the Relative

When there cometh no nominative case between the relative and the verb, the relative shall be the nominative case to the verb, as “wretched is that person which is in love with money”, miser est qui nummos admiratur.

But when there cometh a nominative case between the relative and the verb, the relative shall be such case as the verb will have after him, as “happy is he whom other men harms do make to beware”, felix quem faciunt aliena pericula cautum. {n. p.}

When a relative cometh between two substantives of diverse genders, it may indifferently accord with either of them, as “the bird which is called a sparrow”, avis quae passer appellatur, or avis qui passer appellatur.

Nouns interrogatives and infinites follow the rule of the relative, as quis, uter, qualis, quantus, quotus, etc., which ever come before the verb, like the relative, as hei mihi qualis erat, talis erat, qualem numquam vidi.

Construction of Nouns Substantives

When two substantives come together betokening diverse things, the later shall be the genitive case, as “the eloquence of Cicero”, facundia Ciceronis; “the book of Vergil”, codex Vergilii; “a lover of studies”, amator studiorum; “the opinion of Plato”, dogma Platonis.

But if they belong both to one thing, they shall be put both in one case, as “my father being a man, loveth me a child”, pater meus vir, amat me puerum.

When the English of this word res is put with an adjective, ye may put away res and put the adjective in the neuter gender like a substantive, as “many things have let me”, multa me impedierunt.

An adjective in the neuter gender, put alone without a substantive, standeth for a substantive and may have a genitive case after him as if it were a substantive, as “much gains”, multum lucri; “how much business”, quantum negotii; “that work”, id operis.

The praise or dispraise of a thing is used diversely, but most commonly in the ablative or in the genitive case, as “a child of a good towardness”, puer bona indole, puer bonae indolis. {G. ii.}

Opus et usus, Latin for need, require an ablative case, as “I have need of thy judgement”, opus est mihi tuo iudicio; “my son hath need of twenty pounds”, viginti minis usus est filio.

Construction of Adjectives

The Genitive Case

Adjectives that signify desire, knowledge, remembrance, or contrary wise, and such like, require a genitive case, as “covetous of money”, cupidus auri; “expert of warfare”, peritus belli; “ignorant of all things”, ignarus omnium; “bold of heart”, fidens animi; “doubtful of mind”, dubius mentis; “mindful of that is past”, memor praeteriti; “accused of theft”, reus furti.

Nouns partitives and certain interrogatives, with certain nouns of number, require a genitive case, as aliquis, uter, neuter, nemo, nullus, solus, unus, medius, quisque, quisquis, quicumque, quidam, quis, for aliquis, or quis, an interrogative, unus, duo, tres, etc., primus, secundus, tertius etc., as aliquis nostrum. Primus omnium.

When a question is asked, I shall answer by the same case and tense that the question was asked by, as cuius est fundus? Vicini. Quid agitur in ludo literario? Studetur. Except the question be asked by cuius, cuia, cuium, as cuia est sententia? Ciceronis. Or by a word that may govern diverse cases, as quanti emisti librum? Parvo. Or except I must answer by one of these possessives, meus, tuus, suus, noster, vester, as cuius est domus? Non vestra, sed nostra.

Nouns of the comparative and the superlative degree, put partitively, that is to say with this English {n. p.} “of” or “among” after them, require a genitive case, as “of the ears the left is the softer”, aurium mollior est sinistra; “Cicero the most eloquent of orators”, Cicero oratorum eloquentissimus.

Nouns of the comparative degree, having “than” or “by” after them, will have an ablative case, as frigideor glacie, “more cold than ice”; doctior multo, “better learned by a great deal”; uno pede altior, “higher by a foot”.

The Dative Case

Adjectives that betoken profit or disprofit, likeness, unlikeness, pleasure, submitting, or belonging to any thing, require a dative case, as “labour is profitable to the body”, labor est utilis corpori; “equal to Hector”, aequalis Hectori; “fit for war”, idoneus bello; “pleasant to all persons”, iucundus omnibus; “suppliant to his father”, parenti supplex; “proper to me”, mihi proprium. Likewise nouns of the passive signification in bilis, and participials in dus, as flebilis flendus omnibus, “to be lamented of all men”; formidabilis formidandus hosti, “to be feared of his enemy”.

The Accusative Case

The measure of length, breadth, or thickness of anything is put after adjectives in the accusative case, and sometime in the ablative case, as turris alta centum pedes, “a tower an hundred foot high”; arbor lata tres digitos, “a tree three fingers broad”; liber crassus tres pollices, vel tribus pollicibus, “a book thrice inches thick”.

The Ablative Case

Adjectives signifying fullness, emptiness, plenty, {n. p.} or wanting, require an ablative case, and sometimes a genitive, as copiis abundans. Crura thymo plena. Vacuus ira, irae, ab ira. Nulla epistola inanis re aliqua. Ditissimus agri. Stultorum plena sunt omnia. Quis nisi mentis inops oblatum respuat aurum? Integer vitae scelerisque purus. Non eget Mauri iaculis nec arcu. Expers omnium, corpus inane animae.

These adjectives dignus, indignus, praeditus, captus, contentus, with such other, will have an ablative case, as dignus honore, captus oculis, virtute praeditus, paucis contentus.

Construction of the Pronoun

These genitive cases of primitives, mei, tui, sui, nostri, and vestri, be used when suffering is signified, as pars tui, amor mei, but when doing is signified, meus, tuus, suus, noster, and vester be used, as ars tua, imago tua.

These genitive cases, nostrum, vestrum, be used after distributives, partitives, comparatives, and superlatives, as nemo vestrum, aliquis nostrum, maior vestrum, maximus natu nostrum.

Construction of the Verb, and First with the Nominative Case

Sum, forem, fio, existo, and certain verbs passives, as vocor, salutor, and verbs of behaviour or gesture, as bibo, cubo, dormio, will have such case after them as they have before them, as fama est malum; malus cultura fit bonus; Craesus vocatur dives; Horatius salutatur poeta; virtus clara aeternaque habetur; dormit securus bibit ieiunus; Petrus studet videri dives; malo me divitem esse quam haberi. {n. p.}

The Genitive Case

This verb sum, betokening possession or pertaining to anything, will have a genitive case, as haec vestis est patris; insipientis est dicere, non putaram.

Except these nominative cases, meum, tuum, suum, nostrum, vestrum, as meum est iniuriam non adferre, tuum est iuxta omnia pati.

Verbs that betoken to esteem or regard require a genitive case, as parvi ducitur probitas, maximi penditur nobilitas.

Verbs of accusing, condemning or warning and verbs of contrary signification will have a genitive case, or an ablative of the cause, most commonly without a preposition but sometime with a preposition, as hic furti se alligat vel furto, admonuit me errati vel errato; de pecuniis repetundis damnatus est.

Satago, misereor, miseresco require a genitive case, as rerum suarum satagit; miserere mei deus.

Reminiscor, obliviscor, memini will have a genitive or an accusative case, as reminiscor historiae, obliviscor carminis, recordor pueritiam, obliviscor lectionem; memini tui vel de te, “I speak of thee”; memini te, “I remember thee”.

Egeo, indigeo tui vel te, “I have need of thee”; potior urbis, “I conquer the city”; potior voto, “I obtain my desire”.

The Dative Case

All manner of verbs put acquisitively, that is to say, with these tokens “to” or “for” after them, will have a dative case, as non omnibus dormio, “I sleep not to al men”; huic habeo non tibi, “I have it for this man, and not for thee”. {n. p.}

To this rule doth belong also verbs betokening

to profit or disprofit, as		to compare, as
	commodo		comparo
	incommodo		compono
	noceo		confero

to give or restore, as	to promise or to pay, as	to command or to show, as
dono	promitto		impero
reddo	polliceor		indico
refero	solvo		monstro

to trust, as	to obey or to be against, as	to threaten or to be angry
fido	obedio	minor
confido	adulor	indignor
fidem habeo	repugno	irascor

Sum, with his compounds except possum, also verbs compounded with satis, bene, and male, as satisfacio, benefacio, malefacio, finally certain verbs compounded with these prepositions, prae, ad, con, sub, an, post, ob, in, and inter, will have a dative case, as praeluceo, adiaceo, commigro, suboleo, antesto, posthabeo, obiicio, insulto, intersero.

Est, put for habeo, will have a dative case, as est tibi mater. Also sum and many other verbs will have a double dative case, as sum tibi praesidio; do tibi vestem pignori; verto hoc tibi vitio; hoc tu tibi laudi ducis.

The Accusative Case

Verbs transitive are all such as have after them an accusative case of the sufferer, whether they be actives, common, or deponents, as usus promptos facit; feminae ludificantur viros; largitur pecuniam.

Also verbs neuters may have an accusative case of their own signification, as Endimionis somnum dormis; gaudeo gaudium; Vivo vitam.

Verbs of asking, teaching, and arraying, will {n. p.} have two accusative cases, one of the sufferer, and the other of the thing, as rogo te pecuniam, doceo te literas, quod te iamdudum hortor, exuo me gladium.

The Ablative Case

All verbs require an ablative case of the instrument or of the cause, or of the manner of doing, as ferit cum gladio, taceo metu, summa eloquentia causam egit.

The word of price is put after verbs in the ablative case, as vendidi auro, emptus sum argento. Except these genitives when they be put alone without substantives, tanti, quanti, pluris, minoris, tantivis, tantidem, quantivis, quantilibet, quanticumque, as quanti mercatus es hunc equum? Certe pluris quam vellem.

Verbs of plenty or scarceness, filling or emptying, loading or unloading, will have an ablative case, as affluis opibus, cares virtute, expleo te fabulis, spoliavit me bonis omnibus, oneras stomachum cibo, levabo te hoc onere. Likewise fungor, fruor, laetor, gaudeo, dignor, muto, munero, communico, afficio, prosequor.

Verbs that betoken receiving, distance or taking away will have an ablative case with a, ab, e, ex, or de, as accepi literas a Petro, audivi a nuntio, longe distat a nobis, eripui te a malis. And this ablative may be turned into the dative, as subtraxit mihi cingulum.

Verbs of comparison or exceeding may have an ablative case of the word that signifieth the measure of exceeding, as praefero hunc multo, paulo illum superat.

A noun or a pronoun substantive joined with a participle, expressed or understand, and having none other word whereof it may be governed, shall be put in the ablative case absolute, as “the King coming, the enemies fled”, rege veniente hostes fugerunt; “I being {H} captain, thou shalt overcome”, me duce vinces. And it may be resolved by any of these words, dum, cum, quando, si, quamquam, or postquam, as rege veniente id est dum veniret rex; me duce id est si ego dux fuero.

Construction of Passives

A verb passive will have after him an ablative case with a preposition or sometimes a dative of the doer, as Vergilius legitur a me; tibi fama petatur. And the same ablative or dative shall be the nominative case to the verb if it be made by the active, as ego lego Vergilium; petas tu famam.

Gerunds

Gerunds and supines will have such case as the verbs that they come of, as otium scribendi literas; ad consulendum tibi; auditum poetas.

The gerund in di is put after certain substantives, as studium, causa, tempus, otium, occasio, libido, spes, oportunitas, voluptas, modus, gestus, satietas, potestas, licentia, consuetudo, consilium, vis, norma, amor, cupido, locus, and others like.

It cometh also after certain adjectives, as cupidus visendi, certus eundi, peritus medicandi, gnarus bellandi.

When I have the English of the participle of the present tense with this sign “of” or “with” coming after a noun adjective, it shall in Latin making be put in the gerund in do, as defessus sum ambulando.

Also the English of the participle of the present tense, coming without a substantive, with this sign “in” or “by” before him, shall in Latin making be put in {n. p.} the gerund in do, as Caeser dando, sublevando, ignoscendo, gloriam adeptus est; in apparando, totum hunc consumunt diem.

And the gerund in do is used either without a preposition or with one of these prepositions a, ab, de, e, ex, cum, in, as deterrent a bibendo, ab amando, cogitat de edendo, ratio bene scribendi cum loquendo coniuncta est.

Dum

The English of the infinitive mode coming after a reason and showing a cause of the reason may be put in the gerund in dum, as dies mihi ut satis sit ad agendum, vereor.

The gerund in dum is used after one of these prepositions, ad, ob, propter, inter, ante, as ad capiendum hostes; ob, vel propter redimendum captivos; inter cenandum; ante damnandum.

And when ye have this English “must” or “ought”, in a reason where it seemeth to be made by this verb oportet, it may be put in the gerund in dum, with this verb est. And then the word that in the English seemeth to be the nominative case shall be put in the dative case, as “I must go hence”, abeundum est mihi.

Supines

The first supine hath the active signification and is put after verbs and participles that betoken moving to a place, as eo cubitum; spectatum admissi risum teneatis amici?

The later supine hath the passive signification, and is put after nouns adjectives and such like, as dignus, indignus, turpis, foedus, proclivis, facilis, odiosus, mirabilis, optimus. And this supine may also be turned into the infinitive mode passive, as it may be {H. ii.} indifferently said in Latin facile factu, or facile fieri, “easy to be done”; turpe dictu, or turpe dici, “unhonest to be spoken”.

The Time

Nouns that betoken part of time be commonly used in the ablative case, as nocte vigilas, luce dormis, but nouns that betoken continual term of time be used commonly in the accusative case, as sexaginta annos natus, hiemem totam stertis.

Space of Place

Nouns that betoken space between place and place be commonly put in the accusative case, as pedem hinc ne discesseris, “go thou not a foot from this same place”.

A Place

Nouns appellatives or names of great places be put with a preposition if they follow a verb that signifieth “in a place”, “to a place”, “from a place”, or “by a place”, as vivo in Anglia; veni per Galliam in Italiam; proficiscor ex urbe.

“In a place”, or “at a place”, if the place be a proper name of the first declension or second and the singular number, shall be put in the genitive case, as vixit Londini, studuit Oxoniae. And these nouns humi, domi, militiae, belli, be likewise used, as procumbit humi bos; militiae enutritus est; domi bellique otiosi vivitis.

But if the place be the third declension or the plural number it shall be put in the dative or in the ablative case, as militavit Carthagini or Carthagine. Athenis natus est. Likewise we say, ruri or rure educatus est.

“To a place”, if the place be a proper name, it shall be put in the accusative case without a preposition, as eo Romam. Likewise, confero me domum; recipio me rus. {n. p.}

“From a place”, or “by a place”, if the place be a proper name, it shall be put in the ablative case without a preposition, as discessit Londino; profectus est Londino, vel per Londinum, Cantabrigiam. Domus and rus be used likewise, as abiit domo, rure reversus est.

Impersonals

A verb impersonal hath no nominative case before him and this word “it” commonly is his sign.

Interest, refert, and est for interest, require a genitive case of all casual words except mea, tua, sua, nostra, vestra, and cuia, as interest omnium recte agere; tua refert teipsum nosse.

Certain impersonals require a dative case, as libet, licet, patet, liquet, constat, placet, expedit, prodest, sufficit, vacat, accidit, convenit, contigit, and other like.

Some will have an accusative case only, as delectat, decet, iuvat, oportet, some beside the accusative will have also a genitive, as poenitet, taedet, miseret, miserescit, pudet, piget, as nostri nosmet poeniter; me civitatis taedet; pudet me negligentiae; ,miseret me tui.

A verb impersonal of the passive voice hath like case as other verbs passives have, as bene fit multis a principe, yet many times the case is not expressed but understand, as maxima vi certatur.

When a deed is signified to be done of many, the verb being a verb neuter, we may well change the verb neuter in to the impersonal in tur, as inignem posita est, fletur, etc.

A Participle

Participles govern such case as the verb that they come of, as fruiturus amicis, consulens tibi, diligendus ab omnibus.

Here note that participles may four manner ways {H. iii.} be changed into nouns: the first is when the voice of a participle is construed with another case then the verb that it cometh of, as appetens vini, “greedy of wine”. The second when it is componed with a preposition, which the verb that it cometh of, cannot be componed withal, as indoctus, innocens. The third when it formeth all the degrees of comparison, as amans, amantior, amantissimus; doctus, doctior, doctissimus. The fourth when it hath no respect nor express difference of time, as scripturus, “about to write”; homo laudatus, “a man laudable”; puer amandus id est amari dignus, “a child worthy to be loved”. And all these are called nouns participial.

Participles when they be changed into nouns require a genitive case, as fugitans litium, indoctus pilae, cupientissimus tui, lactis abundans.

These participial voices perosus, exosus, pertesus, have always the active signification, and govern an accusative case, as exosus sevitiam, “hating cruelty”; vitam pertesus, “weary of the life”.

The Adverb

Adverbs of quantity, time, and place do require a genitive case, as multum lucri; tunc temporis; ubique gentium.

Certain adverbs will have a dative case like as the nouns that they come of, as venit obviam illi; canit similiter huic.

These datives be used adverbially, tempori, luci, vesperi, as tempori surgendum; vesperi cubandum; luce laborandum.

Certain adverbs will have an accusative case of the prepositions that they come of, as propius urbem, {n. p.} proxime castra.

Where note that prepositions, when they be set without a case, or else do form the degrees of comparison, be changed into adverbs.

The Conjunction

Conjunctions copulatives and disjunctives, and these four quam, nisi, praeterquam, an, couple like cases, as Xenophon et Plato fuere aequales; studui Romae et Athenis, and sometimes they be put between diverse cases, as est liber meus et fratris; emi fundum centum nummis et pluris.

Conjunctions copulatives and disjunctives most commonly join like modes and tenses together, as Petrus et Ioannes precabantur et docebant. And sometimes otherwise, as et habetur et referetur a me gratia.

Preposition

Sometimes this preposition in is not expressed but understanded as the casual word nevertheless put in the ablative case, as habeo te loco parentis id est in logo.

A verb compound sometime requireth the case of the preposition that he is componed with, as exeo domo; praetereo te insalutatum; adeo petrum.

The Interjection

Certain interjections require a nominative case, as o festus dies hominis. Certain a dative, as hei mihi. Certain an accusative, as heu stirpem invisam. Certain a vocative, as proh sancte Iupiter.

And the same proh will have also an accusative, as proh deum, atque hominum fidem.

Finis

Institutio compendiaria totius grammaticae, quam et eruditissimus atque idem illustrissimus Rex noster hoc nomine evulgari iussit, ut non alia quam haec una per totam Angliam pueris praelegeretur.

Londini. Anno MDXLII.

Totius angliae ludimagistris ac grammaticae praeceptoribus.

Res adeo humilis ac reiecticia nonnullis visa est grammatica, viri studiosissimi, ut non desuerint, qui illius tenuitatem hoc epigrammate sint insectati.

Felix grammaticus non est, sed nec fuit unquam,

Nec quisquam est felix nomine grammaticus.

Sed si quis felix praeter fatum extitit umquam,

Is demum excessit grammaticos canonas.

Verum hanc iniquissimam istorum calumniam egregie ulciscitur Quintilianus, ubi asserit hanc vestram professionem plus habere in recessus, quam prima fronte promittat, ubi ait hanc unam docere rectam loquendi, legendi, atque scribendi rationem, neque poetas modo, sed et omne scriptorum genus diligenter excutere, atque de quovis negotio literario iudicium ferre. Proinde istos neutiquam ferendos existimat, qui grammaticam ceu rem tenuem ac ieiunam cavillentur: quae nisi reliquarum scientiarum fundamenta fideliter iecerit, quicquid superstruxeris facile sit corruturum. Est itaque, inquit ille, grammatica necessaria pueris, iucunda senibus, dulcis secretorum {A. ii.} comes, et quae vel sola ex omni studiorum genere plus habet operis quam ostentationis. Non est ergo quod metuat haec ars sycophantarum morsus, quando tantum sit sortita patronum. Quo sit, ut licet non dubitem hanc vestram facultatem, vel unius Fabii calculo comprobatam, vobis displicere nec posse, nec debere: tamen certus sum eam toti populo atque senatui vestro longe chariorem futuram, ubi certo intellexeritis eandem magnificentissimo quoque regi nostro eidemque doctissimo haud quamquam esse neglectui. Is enim ut in quavis disciplina, et praesertim sacrarum literarum studio est exercitatissimus, ita et has quoque grammaticorum minutias nec contemnit, nec praeterit intactas. Caeterum ubi pro incomparabili sapientia sua subodoratus esset, quantum dispendii teneriusculae puerorum aetati, ac velut primaevo totius Reipublicae seminario, in hoc alioqui florentissimo regno suo, vel hinc in dies emergeret, quod per omnes huius regionis partes non haberetur una quaepiam ac simplex instituendae pueritiae ratio, sed passim pro diversorum palatorum varietate, multiplex ac varia: ad haec ubi paulo altius apud animum suum perpendisset tot cotidie ubique locorum exoriri occasiones, cur haud exigua tirunculorum pars subinde sedes suas ac scholas pre re nata immutare cogeretur, et proinde necessario evenire, ut propter alium atque alium docendi modum, prima illa grammatices {n. p.} rudimenta apud diversos praeceptores diversimode etiam auspicaretur, nec interim per tot et toties repetita initia promoveret quicquam, sed vel cancrorum more retrocederet, vel saltem velut in eisdem vestigiis semper consisteret immota.

Ubi haec, inquam, atque huiuscemodi tenerorum ingeniorum remoramenta et cruces, vigilantissima regis cura secum iterum atque iterum revolvisset, suarum esse partium facile perspexit, ut huic tanto reipublicae suae incommodo, aliquod praesentaneum remedium brevi adhibendum curaret. Quare mandatum suum aliquot viris eruditis, et in hac literaria palestra utcunque exercitatis, delegandum censuit, qui facilem quandam et plane compendiariam grammatices institutionem ex optimis quibusque huius generis scriptoribus collectam, velut in unum corpus concinarent, quam et hac lege evulgandam sancivit, ut non aliam quam hanc unam intra ditionis suae pomeria discipulis vestris praelegeretis. Quod tamen optimi et aequissimi principis edictum non ita intelligi debet, quasi iubeat quicquid hic scriptum reperietis eodem etiam, quo scribitur ordine, et sine intervallo, tenellis adhuc ac fastidientibus puerorum stomachis continuo et citra omnem delectum esse obtrudendum: caeterum hoc cuilibet vestrum integrum relinquitur, ut pro captu auditorum suorum, quicquid sibi commodum videbitur, vel omittat pro arbitrio {A. iii.} suo, vel gregi suo proponat ediscendum, modo non aliam quam hanc grammaticam publice aut privatim profiteatur aut doceat. Porro licet methodum quandam summariam totius artis vestrae, quam brevissime fieri potuit, hic congestam habeatis: id tamen hoc consilio potius factum est, ne quid quaerentibus vobis, quod ad simplicem artis rationem pertineret, deesse videretur, quam ut tenella ingeniola primo statim aggressu his omnibus obruenda viderentur. Quare si hanc qualemcumque lucubratiunculam, pro officii vestri ratione, aequi bonique consulueritis, ac quanta potestis diligentia impuberi illi gregi, qui e vestra fide totus pendet, enarrandam sedulo curaveritis, non solum excellentissimi principis expectationi egregie respondebitis, sed vestro quoque officio probe defuncti videbimini, efficientisque, ut hoc qualecumque opusculum in dies et emaculatus vobis prodeat, et si opus videbitur, etiam locupletius.

Valete.

Ad lectorem.

Εγϰὼμιον τοῦ βασιλέοσ.

Tunc fore res hominum faustas, tunc prospera cuncta

Ventura asseruit maximus ille Plato:

Quando sibi comitem iungat sapientia regem,

Aut sophiae studeat, qui tenet imperium.

Istoc si vere censes dixisse Platonem

Anglia, quid cessas iure placere tibi?

Rex tibi talis adest, qualem aspexere priores

Nullum: nec poterit cernere posteritas.

Corporis ut dotes sileam, quibus undique felix

Extat, in immensum praevolat ingenio.

Quod studii genus est, aut quas mihi dixeris artes,

Quas non divinum pectus id intus habet?

Et licet inventis hominum sit doctus abunde,

Sacra tamen Christi lex loca prima tenet.

Christus in ore sedet, Christum pia lingua profatur,

Atque sui regis cor quoque Christus habet.

Quicquid agit, loquitur, meditantur, Christus id omne est.

Pectora, mentem, animum Christus ubique movet.

Hinc est quod nostris pietas, et gloria Christi

Sint curae, et verae religionis amor.

Exulat hinc error, perit et Romana tyrannis,

Et solitas latebras haeresis atra petit.

Hinc sincera fides tandem caput erigit, atque

Sub pedibus premitur vana superstitio. {n. p.}

Tollitur impostor, delator pallet ubique,

Proditor in foveam iam ruit ipse suam.

Hinc ius fasque valent, cunctos pietatis avitae

Maximus ardor habet, nec nisi sancta placent.

Hinc validae leges, hinc et Res publica floret.

Hinc requies, hinc pax, hinc bona cuncta fluunt.

Inde nitent artes, colitur doctrina probata.

Rege sub hoc aetas aurea conspicitur.

Huius et auspiciis regis, velut omine fausto,

Prodit et in lucem, nunc liber iste tibi.

Quem nisi grato animo capias Britannica pubes,

Nec pia, nec grata es, nec memor officii.

Portat opes magnas exili mole libellus.

Quas poterit parvo quisque parare tamen.

At licet evolvas aliorum mille labores,

Pressius invenias utiliusque nihil.

Tu memor ergo puerus, per quem tot commoda sumis,

Tam doctum regem semper in astra feras.

Utque diu vivat felix faustusque precare:

Deinde domos superas scandere promereat.

Κυριε σὣσον τὁν βασιλὲα {n. p.}

Errata insigniora.

Folio	Pagina	Linea	Lege vel dele
2	2	15	tn
ibidem		ult.	ambio
3	1	3	septentriones
5	1	3	origines
7	1	27	compellandis
9	1	19	inflexionis
10	2	20	dele, histrix
11	2	8	ǐri
ibidem		10	presbyter
14	1	16	anomalia
17	2	1	anus
19	2	4	menses profluvium
20	1	28	fructu ac
21	1	ult.	piissimus
ibidem	2	1	ipsissimus
22	2	3	primitivam
23	1	23	tertiae
26	2	19	factane
ibidem		30	gratias
ibidem		31	sanatur
27	1	30	huius
28	1	4	significant
31	1	ult.	dele, et sic
ibidem	2	28	alitumque
33	2	21	dabitur quem
34	2	2	inquio
35	1	25	coniugantur
36	2	10	nexus
37	2	24	doctissimus quisque {n. p.}
Folio	Pagina	Linea	lege, vel dele
40	1	penult.	pedetentim
48	2	4	ingenui
49	2	2	significat
50	1	26	plenae
52	1	6	adsimules
61	2	29	numerumque referre
62	2	12	calidus
63	1	12	consedimus
66	2	11	coactae
67	1	29	laeserunt
ibidem		ult.	studes
76	1	16	inis

Ibidem mox post ultimam lineam, subiunge

	amo		porro
	virgo		legendo, gerundium.

Et dele easdem voces pag. proxima, lin. 7 et 8. {n. p.}

De grammatica et eius partibus

Grammatica est recte scribendi atque loquendi ars.

Grammaticae quatuor sunt partes.

	orthographia		syntaxis
	etymologia		prosodia

De orthographia

Orthographia est recte scribendi ratio, qua docemur quibus quaeque dictio sit formanda literis, ut lectio, non lexio, ab ὀρθός rectus, et γραϕϰ scriptura.

De literis

Ex viginti duabus literis, quinque sunt vocales

	a		o
	e		u
	i		et y graeca

Ex quibus varie compositis coalescunt diphthongi quinque

ae		musae
au		audio
oe	ut	coelum {caelum}
ei		hei
eu		euge

Reliquae literae consonantes appellantur, quarum novem sunt mutae {B}

	b		k
	c		p
	d		q
	f		t
	g

Septem autem semivocales

	l		s
	m		x
	n		z
	r

Ex quibus

l
m		liquidae sunt
n
r

S vero suae cuiusdam potestatis litera: quae interdum etiam liquescit.

X, z et i quoque inter duas vocales, duplices sunt consonantes.

Adduntur etiam consonantibus i et u, quando sibi, vel aliis vocalibus in eadem sillaba praeponuntur, ut

	voluntas		Iuno
	vultus		Iovis

K, y, et z latinis dictionibus numquam admiscentur.

H litera non est, sed aspirationis nota. Praeponitur autem vocalibus omnibus, ut

	hamus		homo
	hebenus		humus
	hiatus		hymnus

Consonantibus vero nullis. Recte itaque enuntiamus

	hiulcus		trisyllaba		Hieronymus		pentasyllaba
	Hiacchus				Hieremias

At in latinis dictionibus interdum h postponitur c, ut {n. p.}

	charus
	pulcher

Bifariam pinguntur literae, maiusculis scilicet characteribus et minusculis: maiusculis inchoantur sententiae, et propria nomina, ut

	Deum time		Henricus
	Regem honora		Anglia

Diligenter observandum venit, quae dictiones diphthongis scribantur: quae quidem vel scribi vel signari debent,

ut		musæ		vel		musae
		præsunt				praesunt

Literae maiusculae cum solae aut paucae scribuntur, aliquando significant praenomen, aliquando numerum, ut

A.	Aulus	P.C.	Patres conscripti
C.	Caius	Q.	Quintus, Quaestor, Quirites
D.	Decius	R.P.	Respublica
G.	Gaius	Sp.	Spurius
L.	Lucius	Sex.	Sextus
M.	Marcus	T.	Titus
P.	Publius	T.C.	Tua Clementia et
P.R.	Populus Romanus		eius generis infinita

	in numeris vero
I.		unum
V.		quinque
IX.		novem
X.		decem
XL.		quadraginta
L.	significat	quinquaginta
XC.		nonaginta
C.		centum
D.		quingenta
M.		mille

{B. ii.}

De syllabarum distinctionibus

Recte scripturo discendum est in primis syllabas inter scribendum apte distinguere, atque connectere. In simplicibus vocibus, bd, vocali sequenti adhaerent, ut

	a – bdomen
	a – bdera

Quam quidem rationem sequuntur et ista

ct, ut	do – ctus	gm	a – gmen
	san – ctus	gn, ut	i – gnis
ps, ut	scri – psi		ve – ster
	sum – psi	st, ut	magi – ster
sc, ut	pi – scis		an – xius
	di – sco	x, ut	di – xi
tn, ut	e – tna et similia

Inter m et n non inseritur p. Male igitur pingeretur

sompnus		pro		somnus
columpna				columna

Post x non scribitur s, ut

excribo		non		exscribo
exolvo				exsolvo

In compositis cum praepositione, auribus et euphoniae serviendum est, ut

occurro		obcurro
officio	potius quam	obficio
aufero		abfero et contra
abstineo		austineo
obtineo	non autem	ottineo
obrepo		orrepo

Atque huius rei gratia etiam consonantes in compositione aliquando inseruntur, ut

	redamo		ambigo
	redeo		ambeo

{n.p.}

De orthoepia

Orthographiae affinis est orthoepia, hoc est emendata recte loquendi ratio: ab ὀρθός, rectus, et ἔποϛ verbum.

Hic in primis curandum est, ut praeceptores tenera ac balbutientia puerorum ora sic effingant et figurent, ne vel continua linguae volubilitate sermonem praecipitent, ut nusquam, nisi ubi spiritus deficit, orationem claudant: vel contra, ad singulas quasque voces longa interspiratione consilescant, ructu, risu, singultu, screatu, vel tussi, sermonis tenorem inepte dirimentes.

Ceterum ante omnia deterrendi sunt pueri ab iis vitiis, quae nostro vulgo pene propria esse videntur.

Cuiusmodi sunt

	iotacismus		traulismus
	lamdacismus		plateasmus
	ischnotes		et similia

Iotacismus dicitur quando i litera pleniore sono, et supra iustum decorem extenditur. Quo vitio ex nostratibus maxime laborant Angli septentrionales.

Lamdacismus est ubi quis l nimis operose sonat, ut

	ellucet	pro		lucet
	sallavus			salvus

Nostrati vulgo diversum vitium impingitur, nempe quod hanc literam pinguius iusto pronunciant, dum

	multus		muultus
pro	mollis	auditur	moollis
	falsus		faalsus

Ischnotes est quaedam loquendi exilitas, quoties syllabas aliquas exilius et gracilius enunciamus, quam par est, ut cum {B. iii.}

	nunc		nync
pro	tunc	proferimus	tync
	aliquis		eliquis
	alius		elius

Traulismus est haesitantia quaedam aut titubantia oris, quando eadem syllaba saepius repetitur, ut

	cacacanit	pro		canit
	Tututullius			Tullius

Huic vitio ut foedissimo ita et periculosissimo, sic succurrendum putat Fabius, si exigatur a pueris, ut nomina et versus affectatae difficultatis ex plurimis et asperrimis inter se coeuntibus syllabis, concatenatis ac velut confragosis quam citissime volvant, ut

Arx, tridens, rostris, sphinx, prester, torrida seps, strix.

Postquam discordia tetra.

Belli ferratos postes, portasque refregit.

Plateasmus est quando crassius et voce plus quam virili loqui nitimur, ut cum

	montes		muntes
pro	fontes		funtes
	pontes	efferimus	puntes	ut etiam
pro	ergo		argo
	sperma		sparma
	perago		parago

Sunt et alibi apud nostrates, qui pro u sonant f, et contra f pro u, ut

folo		volo
fis		vis
folui	pro	volui
felle		velle. Et rursum
vero		fero
vers	pro	fers
verre		ferre

{n. p.}

S vero mediam inter duas vocales, corrupte sonant nonnulli

	laesus		lezus
pro	visus	pronunciantes	vizus
	risus		rizus

H in initio dictionis, lenius, in medio asperius enuntiandum volunt. Male ergo

	homo		omo
pro	hamus		amus
	humus		umus
	Christus		Cristus
pro	chrisma	efferimus	crisma
	chremes		cremes
	thus		tus
pro	diphthongus		diptongus
	sphaera		spaera

Foede quoque erratur a nostris, ubi t et d, velut aspiratas pronuntiant, ut

amath		amat
caputh	pro	caput
aputh		apud

At innumera pene sunt huius generis vitia, quae bonarum literarum candidatis, et praeceptorum diligentiae emendanda relinquimus.

De sententiarum punctis

Neque exigua orthographiae pars, in scriptura recte distinguenda consistere videtur. Proinde de clausularum distinctionibus paucula annotasse non fuerit supervacaneum. Puncta ergo sive notae, quibus in scribendo utuntur eruditi, nostris dicuntur {n. p.}

subdistinctio		comma
media distinctio	graecis	colon
plena ac perfecta distinctio		periodus

Subdistinctio seu comma, est silentii nota, qua pronuntiationis terminus, sensu manente, ita suspenditur, ut quod sequitur continuo succedere debeat, notatur autem puncto deorsum caudato, ut

Utendum est aetate, cito pede praeterit aetas:

Nec bona tam sequitur, quam bona prima fuit.

Hac item nota distinguuntur orationum singulae partes, ut

Grammaticus, rhetor, geometres, pictor, aliptes

Graeculus esuriens in caelum, iusseris, ibit.

Media distinctio seu colon, est ubi tantum fere de sententia restat, quantum iam dictum est, et est perfecta periodi pars, notaturque duobus punctis, ut quemadmodum horologii umbram progressam sentimus, progredientem non cernimus, et fruticem aut herbam crevisse apparet, crescere autem nulli cernitur: ita et ingeniorum profectus, quoniam minutis constat auctibus, ex intervallo sentitur.

Plena distinctio, quae et periodus dicitur, ponitur post perfectam sententiam, quae et puncto plano notatur, ut

Dic mihi musa virum captae post tempora Troiae:

Qui mores hominum multorum vidit et urbes.

Huc annumerari solent

	parenthesis
	interrogatio

Parenthesis est sententia duabus semilunulis inclusa, qua remota, sermo tamen manet integer, ut

Princeps (quia bella miniantur hostes) militibus urbes praemunit et armis.

Interrogatio signatur duobus punctis, at superiore sursum caudato, ut

Et quae tanta fuit Romam tibi causa videndi? {n. p.}

De etymologia

Etymologia versatur in primis circa investigandas dictionum origenes, ut num caelebs dicatur quasi caelestem vitam agens: num lepus quasi levipes. Ceterum etymologia, quatenus nos hoc loco de ea disserimus, est ratio cognoscendi casuum discrimina, ut fortis, fortiter; lego, legit. Cicero notationem seu veriloquium vocat. Componitur autem ab ἔτυμοσ verus, et λόγοσ sermo.

De partibus orationis

Partes orationis sunt octo.

	nomen		adverbium
	pronomen		coniunctio
	verbum		praepositio
	participium		interiectio

De nomine

Nomen est pars orationis quae rem significat sine nulla temporis aut personae differentia.

Nomen dupliciter dicitur		substantivum
		adiectivum

Substantivum est, quod nihil addi postulat ad eius significationem exprimendam.

Est autem substantivum duplex		appellativum
		proprium

Appellativum est, quod rem multis communem significat, ut {C}

	homo		iustitia
	lapis		bonitas

Proprium est, quod rem uni individuo propriam significat, ut

	Iesus		Londinum
	Maria		Thamesis

Proprii nominis tria sunt genera. Praenomen, quod vel differentiae causa, vel veteri ritu praeponitur, ut

	Lucius		Aulus
	Publius		Marcus

Nomen, quod suum est cuique, ut

	Petrus		Cato
	Paulus		Tullius

Cognomen, quod vel a cognatione impositum est, ut

	Gracchus		Scipio
	Fabius		Cicero

Vel ab eventu aliquo, ut

	Africanus
	Macedonicus
	Germanicus

Adiectivum est, quod substantivo indiget, cui in oratione adhaereat, ut

	piger		candidus
	alacris		clemens

Adiectivum est duplex

	commune
	proprium

Commune est quod affectionem multis communem significat, ut

	bonus		solers
	malus		satur

Proprium est quod affectionem uni individuo peculiarem significat, ut

	Gradivus, Marti
	Quirinus, Romulo

{n. p.}

De accidentibus nomini

Nomini accidunt septem

	species		genus
	figura		declinatio
	numerus		comparatio
	casus

De specie

Species nominum est duplex

	primitiva, quae aliunde non trahitur
	derivativa, quae aliunde formatur

Primitivae subiciuntur haec quae sequuntur, et huiusmodi.

Collectivum scilicet, quod singulari numero multitudinem significat, ut

	concio		plebs
	caetus		turba

Facticium, quod a sono fingitur, ut

	sibilus		stridor
	tintinnabulum		clangor

Interrogativum, ut

	quis		quantus
	uter		quot
	qualis		numquis

Quae aliquando migrant in infinita, aliquando in relativa.

Redditivum, quod interrogativo respondet, ut

	talis
	tantus
	tot

Numerale, cuius species hae numerantur.

Cardinale, a quo ceu a fonte alii numeri dimanant, ut

	unus		tres
	duo		quatuor

Ordinale, ut

	primus		tertius
	secundus		quartus

{C. ii.}

Distribuitivum, ut

Partitivum, quod significat vel multa singulatim, ut

	quisque		uterque
	unusquisque		neuter

Vel unum et multis, ut

	alter		cetera
	aliquis		reliquus

Universale, ut

	omins		nullus
	cunctus		nemo

Particulare, ut

	aliquis		ullus
	quisquam		quidam

Derivativa autem has species subiectas habet.

Nimirum verbale, ut

	lectio		auditus
	litura		aratrum

Patrium, ut

	Eboracensis		Oxoniensis
	Londinensis		Etonensis

Gentile, ut

	Graecus		Hebraeus
	Latinus		Anglus

Patronymicum quod vel a patre, vel ab alia quapiam suae familiae persona derivatur, ut

	Aeacides, filius vel nepos Aeaci
	Nerine, filia vel neptis Nerei
	Latoides, filius Latonae
	Menelais, uxor Menelai

Diminutivum, ut

	regulus		maiusculus
	popellus		minusculus

Possessivum, ut

	herilis		regius
	servilis		paternus

Materiale, ut

	faginus		gemmeus
	lapideus		aureus

Locale, ut

	hortensis		marinus
	agrestis		montanus

{n. p.}

Adverbiale, ut

	hesternus		crastinus
	hodiernus		clandestinus

Participiale, ut

	amandus
	docendus

Et quae in lis exeunt, ut

De figura

Figura aut est simplex, ut iustus, aut composita, ut iniustus. Sunt qui addunt et decompositam, ut irreparabilis.

De numero

Numeri sunt duo.

Singularis, de uno, ut pater.

Pluralis, de pluribus, ut patres.

De casu

Casus sunt sex.

Nominativus, qui et rectus dicitur, est prima vox, qua rem aliquam nominamus.

Genitivus, qui significat cuius sit res quaepiam. Atque hic patrius, gignendi, aut interrogandi casus dici solet.

Dativus, sive dandi casus dicitur, quo quid cuipiam attribuimus. Sub hac voce octavum etiam casum comprehenderunt, ut, it clamor caelo, id est, in caelum.

Accusativus, qui et incusativus vel causativus dici potest, qui verbum sequitur, ut amo patrem.

Vocativus, quem et salutatorium vocant, vocandis compellandisve personis accomodatur.

Ablativus, quo quippiam ab aliquo auferri significamus. Hic sextus atque latinus casus appellatur, nempe quod latinorum sit proprius. {C. iii.}

De genere

Genus est sexus discretio. Et sunt genera numero septem.

	masculinum, cuius nota est hic
	femininum, haec
	neutrum, hoc
	commune, hic et haec
	commune trium, hic, haec, et hoc
	dubium, hic vel haec
	epicoenum seu promiscuum, cum sub una generis nota, utrumque sexum complectimur, ut hic anser, haec aquila

Ut autem genera nominum adamussim calleas, hi sequentes canones tibi summa diligentia imbibendi sunt: quos et Guilielmo Lilio acceptos referre debes.

Regulae generales propriorum

Propria quae maribus tribuuntur, mascula dicas, ut sunt divorum, Mars, Bacchus, Apollo; virorum, ut Cato, Vergilius; fluviorum, ut Tybris, Orontes; mensium, ut october; ventorum, ut Libs, Notus, Auster.

Propria femineum referentia nomina sexum.

Femineo generi tribuuntur: sive dearum

Ssunt, ut Iuno, Venus; mulierum ceu Anna, Philotis;

urbium, ut Elis, Opus; regionum, ut Graecia, Persis;

Insulae item nomen, ceu Creta, Britannia, Cyprus.

Excipienda tamen quaedam sunt urbium, ut ista

Mascula, Sulmo, Agragas. Quaedam neutralia, ut Argos,

Tibur, Praeneste, et genus Anxio quod dat utrumque. {n. p.}

Regulae generales appellativorum

Appellativa arborum erunt muliebria, ut alnus,

Cupressus, cedrus. Mas spinus, mas oleaster.

Et sunt neutra, siler, suber, thus, robur, acerque.

Epicoena

Sunt etiam volucrum, ceu passer, hirundo; ferarum,

Ut tigris, vulpes, et piscium, ut ostrea, coetus.

Dicta epicoena, quibus vox ipsa genus feret aptum.

Attamen ex cunctis, quae diximus ante, notandum

Omne quod exit in um, seu graecum, sive latinum,

Esse genus neutrum. Sic invariabile nomen.

Sed nunc de reliquis, quae appellativa vocantur,

Aut quae sunt tamquam appellativa, ordine dicam.

Nam genus his semper dignoscitur ex genitivo,

Infra ut monstrabit specialis regula triplex.

Prima regula specialis

Nomen non crescens genitivo, ceu caro, carnis;

Capra, caprae; nubes; nubis, genus est muliebre.

Quoniam Lilius noster genus nominum appellativorum ex genitivo dignoscendum docet, admonendi hoc loco sunt pueri, hanc primam regulam esse omnium nominum appellativorum, non crescentium in genitivo.

Cuius generis sunt omnia primae et quartae inflexionis, ut et secundae etiam, praeter paucula quaedam, quae infra in tertia regula excepta reperies. Pertinent etiam ad hanc classem, pleraque tertiae declinationis, cuiusmodi sunt {n. p.}

Masculina

Mascula nomina in a, dicuntur multa virorum,

Ut scriba, assecla, scurra, et rabula, lixa, lanista,

Mascula graecorum, quot declinatio prima

Fundit in as, et in es, et ab illis quot per a fiunt,

Ut satrapas, satrapa; athletes, athleta. Leguntur

Mascula item verres, natalis, aqualis, ab asse

Nata, ut centussis. Coniuge lienis, et orbis,

Callis, caulis, follis, collis, mensis, et ensis,

Fustis, funis, panis, penis, crinis, et ignis,

Cassis, fascis, torris, sentis, piscis, et unguis,

Et vermis, vectis, postis, societur, et axis.

Mascula in er, ceu venter. In os, vel us, ut logos, annus.

Feminei generis sunt mater, humus, domus, alvus,

Et colus, et quartae pro fructu ficus, acusque,

Porticus, atque tribus, socrus, nurus, et manus, idus,

Huc anus addenda est, huc mystica vannus Iacchi.

His iungas os in us, vertentia graeca, papyrus,

Antidotus, costus, diphthongus, byssus, abyssus,

Crystallus, synodus, saphirus, eremus, et arctus,

Cum multis aliis, quae nunc perscribere longum est.

Neutra

Neutrum nomen in e si gignit is, ut mare, rete.

Et quot in on, vel in um, fiunt, ut barbiton, ovum.

Est neutrum hippomanes genus, et neutrum cacoethes,

Et virus, pelagus: neutrum modo, mas modo vulgus. {n. p.}

Dubia

Incerti generis sunt talpa et dama, canalis,

Halcyonis, finis, clunis, restis, penus, amnis,

Pampinus et corbis, linter, torquis, specus, anguis.

Pro fructu ficus fici dans, atque phaselus,

Lecythus, ac atomus, grossus, pharus, et paradisus.

Communia

Compositum a verbo dans a, commune duorum est,

Graiugena a gigno, agricola a colo, id advena monstrat

A venio, adde senex, auriga, et verna, sodalis,

Vates, extorris, patruelis, perque duellis,

Affinis, iuvenis, testis, civis, canis, hostis.

Secunda regula specialis

Nomen crescentis penultima si genitivi

Syllaba acuta sonat, velut haec, pietas, pietatis;

Virtus, virtutis, monstrant, genus est muliebre.

Huc spectant quae acuunt penultimam genitivi crescentis, qualia sunt omnia quintae inflectionis, praeter fides. Omnia item monosyllaba, praeter vis. Reliqua omnia sunt tertiae declinationis, ut sunt omnia desinentia

	c		halec, halecis
			delphin	nis
	n		titan
in		ut	infans	antis
	ans		quadrans
	ens		continens	entis
			triens
	uns		decuns, decuntis

{D}

In er quae graecis per ir scribuntur, ut

	crater		êris
	character

Latina in er, ad tertiam regulam pertinent, quare mulier haud recte in hac classe collocatur.

	inx		Syrinx, Syringis
	anx		phalanx, phalangis
				deunx	uncis
in	unx	ut		septunx
				effrons	ontis
	ons			bifrons
				cohors	ortis
	ors			consors

Praeterea in o latina, quae ônis et ênis habent in genitivo,

	lectio	ônis
ut	ligo
	anio	ênis

Praeter pauca gentilia, quae ad tertiam regulam pertinent,

	Macedo
	Brito
ut	Saxo	ǒnis
	Vangio
	Lingo

In al neutra sunt, ut

	vectigal		âlis	cetera in l sunt tertiae regulae
	animal

In en, quae ênis habent in genitivo, ut

	lien		ênis	cetera sunt tertiae regulae
	Siren

In ων graeca, que retinent ω in genitivo, ut

	damon		ωnis
	Ladon

Quaedam variant, ut {n. p.}

Orion		cetera sunt tertiae regulae
Edon	ônis ǒnis
Egeon

In ar, ut

			iubar
laquear			nectar	ǎris
exemplar	âris	praeter	arar
calcar			hepar	hepǎtis

In or latina, ut

	timor	ôris
	soror
	arbor
	marmor		rhetor
praeter	aequor	ǒris et graeca quaedam	Hector	ǒris
	ador		Nestor
	memor

In as latina, ut

maiestas	âtis.		Anas, Anǎtis
lenitas		praeter	et graeca quaedam
			lampas
			monas	ǎdis

In es, ut

quies		haeres	êdis
magnes	êtis	merces
locuples		meridies	meridiêi

Et graeca, quorum genitivus exit in êtis, ut

	lebes		êtis	cetera sunt tertiae regulae
	tapes

In is, quae faciunt îtis in genitivo, gentilia, ut

	Samnis		îtis
	Quiris

	Salamis		înis
	Trachis
	semis essis.

	Psophis		îdis
	Crenis

Cetera sunt tertiae regulae. {D. ii.}

In os, ut

	custos	ôdis	praeter	compos	ǒtis
	rhinoceros	ôtis		impos

In us, que in genitivo ûtis, ûdis, et ûris, faciunt, ut

	salus, ûtis
	palus, ûdis	praeter pecus pecǔdis
	tellus, ûris

In ax, ut

limax		abax
fornax		smilax
thorax	âcis. Praeter	dropax	ǎcis
bibax		storax
nugax		styrax

Et gentilia quaedam, ut

Syphax autem variat âcis vel ǎcis

In ex, ut		vervex, vervêcis		composita a lex,
		vibex, vibîcis		exlex, exlêgis.

Cetera sunt tertiae regulae.

	lodix		et verbalia in trix, ut
	histrix		victrix	îcis
In ix, ut	phaenix	îcis	nutrix
	pernix		cetera sunt tertiae regulae
	felix

In yx, ut

	bombyx, bombŷcis
	Bebryx tamen variat Bebrŷcis, Bebry̌cis. Cetera sunt tertiae regula

In ox, ut

	celox
	velox		ôcis	preter Cappadox, Cappadǒcis

In ux, ut Pollux, Pollûcis. Cetera sunt tertiae regulae.

In s graeca, praecedente p, ut

	hydrops		ôpis
	Cyclops

	conops		ôpis
	cercops

Cetera sunt tertiae regulae. {n. p.}

Masculina

Mascula dicuntur monosyllaba nomina quaedam,

Sal, sol, ren, et splen, car, ser, vir, vas vadis, as, mas,

Bes, cres, pres, et pes, glis gliris, habens genitivo,

Mos, flos, ros, et tros, mus, dens, mons, pons, simul et fons

Seps pro serpente, gryps, Thrax, rex, grex gregis, et Phryx.

Mascula sunt etiam polysyllaba in n, ut Acarnan,

Lichen, et delphin. Et in o signantia corpus,

Ut leo, curculio, sic senio, ternio, sermo.

Mascula in er, or, et os, ceu crater, conditor, heros,

Sic torrens, nefrens, oriens, cum pluribus in dens,

Quale bidens, quando pro instrumento reperitur.

Adde gigas, elephas, adamas, Garamasque, tapesque,

Atque lebes, cures, magnes, unumque meridies,

Nomen quintae, et quae componuntur ab asse,

Ut dodrans, semis. Iungantur mascula, Samnis,

Hydrops, nycticorax, thorax, et mascula vervex,

Phoenix, et bombyx, pro vermiculo. Attamen ex his

Sunt muliebre genus, siren, mulier, soror, uxor.

Neutra

Sunt neutralia et haec monosyllaba nomina mel, sel,

Lac, far, ver, cor, aes, vas vasis, os ossis et oris,

Rus, thus, ius, crus, pus. Et in al polysyllaba, in arque,

Ut capital, laquear. Neutrum halec, et muliebre.

Dubia

Sunt dubia haec, python, scrobis, serpens, bubo, rudens, grus,

Perdix, linx, limax, stirps pro trunco, pedis et calx,

Adde dies, numero tantum mas esto secundo.

Communia

Sunt commune parens, autor, infans, adolescens,

Dux, illex, haeres, exlex: a fronte creata,

Ut bifrons, custos, bos, fur, sus, atque sacerdos. {D. iii.}

Tertia et ultima regula specialis

Nomen crescentis, penultima si genitivi

Sit gravis, ut sanguis, genitivo sanguinis, est mas

Haec contra penultimam genitivi gravant. Cuius generis sunt paucula quaedam secundae inflexionis, videlicet

	socer
	gener		ěri				levir
	puer				composita a vir		triumvir		ǐri
	adulter						decemvir
	presbyter, vox ecclesiastica						centumvir

		armiger				a fero	caducifer	ěri
a gero		claudiger		ěri			Lucifer
		et adiectiva				tener	ěri
		quaedam				satur	ǔri

	a		poema	ǎtis
			dogma
in	yr		martyr	marty̌ris
	ur	ut	augur	ǔris
			murmur
	t		caput	pitis
			occiput

Praeterea nonnulla in

o	imago		or	arbor	ǒris
	ordo	inis		Aeginor
l	Hannibal		as	chilias	chiliâdis
	consul	lis		anas	anâtis
ut	mugil
	tibicen		es	fomes	itis
in en	carmen	inis		limes
	canon		in is	lapis	idis
on	daemon	onis		pollis	inis

{n. p.}

iubar

ǎris

puer

ěri

nectar

anser

ěris

s praeeunte

princeps

principis

compos

ǒtis

consonate

hiems

hiěmis

impos

in us ut

corpus

ǒris

abax

ǎcis

vellus

ěris

storax

index

icis

fornix

icis

vindex

calix

precox

ǒcis

coniux

ǔgis

Cappadox

redux

ǔcis

Feminina

Feminei generis sit hyperdisyllabon in do,

Quod dinis, atque in go, quod dat ginis in genitivo.

Id tibi dulcedo faciens dulcedinis, idque

Monstrat compago compaginis. Adice virgo,

Grando, fides, compes, teges, et seges, arbor, hiemsque,

Sic bacchar, sindon, Gorgon, icon et Amazon.

Graecula in as vel in is finita, ut lampas, iaspis,

Cassis, cuspis, in us vox una pecus, pecudis dans.

His forfex, pellex, carex, simulatque suppellex,

Appendix, histrix, coxendix, adde filixque.

Neutra

Est neutrale genus, signans rem non animatam

Nomen in a, ut problema, en, ut omen, ar, ut iubar, ut dans,

ut iecur, us ut onus, put, ut occiput. Attamen ex his

Mascula sunt pecten, furfur. Sunt neutra cadaver,

Verber, iter, suber, pro fungo tuber, et uber,

Gingiber, et laser, cicer, et piper, atque papaver,

Et siser, atque siler. Neutra aequor, marmor, adorque, {n. p.}

Atque pecus, quando pecoris facit in genitivo.

Dubia

Sunt dubii generis cardo, margo, cinis, obex,

Pulvis, adeps, forceps, pumex, ramex, anas, imbrex,

Adde culix, natrix, et onyx cum prole, silexque,

Quamvis haec melius vult mascula dicier usus.

Communia

Communis generis sunt ista, vigil, pugil, exul,

Praesul, homo, nemo, martyr, Ligur, augur, et Archas,

Antistes, miles, pedes, interpres, comes, hospes,

Sic ales, praeses, princeps, auceps, eques, obses,

Atque alia a verbis, quae nomina multa creantur,

Ut coniux, index, vindex, opifex, et aruspex.

Regula adiectivorum generalis

Adiectiva unam duntaxat habentia vocem,

Ut felix, audax, voce est genus omne sub una.

Sub gemina si voce cadant, velut omnis et omne,

Vox commune duum prior est, vox altera neutrum.

At si tres variant voces, sacer, ut sacra, sacrum,

Vox prima est mas, altera femina, tertia neutrum.

At sunt que flexu prope substantiva vocares,

Adiectiva tamen natura usque reperta,

Talia sunt pauper, puber, cum degener, uber,

Et dives, locuples, sospes, comes, atque superstes,

Cum paucis aliis quae lectio iusta docebit.

Haec proprium quendam sibi flexum asciscere gaudent,

Campester, volucer, celiber, celer, atque saluber,

Iunge pedester, equester, et acer, iunge paluster,

Ac alacer silvester. At haec tu sic variabis

Hic celer, haec celeris, neutro hoc celere. Aut aliter, sic

Hic atque haec celeris, rursum hoc celere est tibi neutrum.

Sunt quae deficiunt genere, adiectiva notanda,

De quibus atque aliis alibi tibi mentio fiet. {n. p.}

De declinatione

Declinatio est variatio dictionis per casus. Sunt autem declinationes numero quinque.

Prima declinatio

Prima declinatio complectitur quatuor terminationes

a		mensa
as	ut	Aeneas
es		Anchises
e		Penelope

Porro graeca sunt omnia, quae in

as			Thomas
es	finiuntur	ut	Ioannes
e			Phebe

Sunt et qui huc addunt hebraea quaedam in am, ut

	Adam, Adae
	Abraham, Abrahae

Quae tamen melius ad latinorum formam redacta, ad hunc modum inflectas

	Adamus, Adami
	Abrahamus, Abrahami

As accusativum in an facit, ut

	Aeneas		vocativum in a, ut		Aeneas
	Aenean				Aenea

Es accusativo en sumit, ut

	Anchises		vocativo et ablativo e vel a, ut		Anchise, vel
	Anchisen				Anchisa

E genitivum in es mittit, dativum in e, accusativum in en, vocativum et ablativum in e, ut

	Penelope		Penelopen
	Penelopes		Penelope
	Penelope		Penelope

Familias in genitivo nominum latinorum interdum reperitur {E} ad graecorum imitationem, ut

	pater familias
	filius familias etc.

Id quod veteres observabant in multis aliis.

Ennius, dux ipse vias.

Livius Andronicus, Mercurius, cumque eo filius Latonas.

Sic Nevius, filii terras, pro terrae.

Vergilius, nec auras, nec sonitus memor.

Aulai et pictai, et id genus alia, priscis relinquito.

Genitivus pluralis interdum syncopen admittit, ut

	Aneaduum		pro		Aeneadarum
	Graiugenuum				Graiugenarum

Haec dativos et ablativos plurales mittunt in abus.

dea		equa
mula		liberta. Haec tam in is quam abus
filia	is vel abus
nata

Secunda declinatio

Secundae declinationis terminationes sunt

er		aper
ir		vir
ur	ut	satur
us		dominus
um		templum

Et graecorum

os		Delos
on	ut	Ilion
eus		Orpheus

Attica in os genitivum in o mittunt, accusativum in on, ut

Androgeos		accusativo Androgeon
Androgeo

Quaedam graeca contracta in us, vocativum formant in u, ut {n. p.}

	Panthus	o		Panthu
	Oedipus			Oedipu

Notabis et latina quaedam tam in us quam in e mittere vocativum singularem, ut

Eus, genitivum format in ei vel eos, dativum in ei, accusativum in ea, vocativum in eu, ut

Notandae sunt denique syncopationes illae

	deuum		pro		deorum
	viruum				virorum

Item anomalia illa in ambobus et duobus, ut et in ambo et duo, quas duas voces poetae etiam in accusativo masculino usurpant.

Vergilius, si duo praeterea tales idea tulisset terra viros.

Horatius, ne vos titillet gloria, iureiurando obstringam ambo.

Tertia declinatio

Tertia declinatio admodum varia est: cuius difficiliores dumtaxat casus hoc loco attingemus.

Quidam accusativi flectuntur tantum in im, ut

vim		maguderim
ravim		amussim	ut et quidam fluviorum
tussim		Charibdim	accusativi, ut
sitim
	Tibrim
	Ararim

{E. ii.}

Quaedam accusativos flectunt in im et in em, ut

	buris		turris
	pelvis		restis
	clavis		febris
	securis		navis
	puppis		bipennis
	torquis		aqualis

Ablativus regulariter in e desinit, ut

	pectus		ablativo		pectore
	salus				salute

Propria nomina adiectivis similia, ablativos in e mittunt, ut

	felice		Martiale
	clemente		Iuvenale etc.

At neutra desinentia in al, ar, et e, ablativum magna ex parte mittunt in i, ut

vectigal		vectigali
calcar	ablativo	calcari
mare		mari

Ablativus rete a nominativo retis est, non a nominativo rete.

Par cum compositis tam e quam i habet, ut

	par		ablativo		pare		vel ri
	compar				compare

Haec tamen e retinent

	far		nectar
	hepar		gausape
	iubar		praesepe, ut et haec propria
	Soracte
	Praeneste
	Reate

Festorum nomina, quae tantum pluralia sunt, genitivum interdum in orum mittunt, ut

	Agonalia		genitivo		Agonaliorum
	Vinalia				Vinaliorum

{n. p.}

Interdum autem in ium, ut

	Floralia		genitivo		Floralium
	Feralia				Feralium

Aliquando vero tam in orum quam ium, ut

	Parentalia		genitivo		Parentaliorum		vel ium
	Saturnalia				Saturnaliorum

Dativos vero et ablativos in bus, ut

Saturnalibus
Bacchanalibus		praeter quinquatriis

quod iuxta secundum declinationem format hos casus.

Mensium nomina in er et is ablativum in i solum mittunt, ut

September		ablativo		Septembri
Aprilis				Aprili

Quorum accusativus in im tantum desinit, iis ablativus exit in i, ut

sitim		ablativo		siti
tussim				tussi

Adiectiva, quae nominativum in is vel er, et e neutrum faciunt, ablativum mittunt in i solum, ut

fortis		forti
mollis	ablativo	molli
dulcis		dulci	sic
acer
acris	ablativo	acri
acre

Licet poetae interdum metri causa e pro i usurpent.

Cetera adiectiva tam in e quam in i mittunt, ut

	capax		ablativo		capace	vel ci
	duplex				duplice
		pauper			sospes
praeter		degener			hospes
		uber		quae in e tantum faciunt ablativum

{n. p.}

Comparativa etiam bifariam faciunt ablativum, ut

melior		ablativo		meliore		vel ri
doctior				doctiore

Similiter et substantiva quaedam, ut

ignis		igne
amnis		amne
anguis		angue
suppellex	ablativo	supellectile	vel i
unguis		ungue
vectis		vecte

raris autem civis	ablativo		cive vel civi
rarius etiam Arpinas			Arpinate vel Arpinati

Et sic de caeteris id genus gentilibus. Denique ad eundem modum ablativos formant, quorum accusativi per em et im fiunt, ut

	puppis		ablativo		puppe		vel i
	navis				nave

Et verbalia item in trix, ut

	victrix		ablativo		victrice		vel ci
	altrix				altrice

Neutra quorum ablativus singularis exit in i tantum, vel in e et i, nominativum pluralem mittunt in ia, ut

	molli		mollia
	duplice vel duplici		duplicia. Praeter
	ubera
	plura vel pluria
	aplustra vel aplustria. Et comparativa, ut
	meliora		doctiora
	fortiora		priora

Ex ablativis in i tantum, vel in e et i, fit pluraliter genitivus in ium, ut

	utili		utilium
	puppe vel puppi		puppium. Praeter

{n. p.}

Comparativa, ut

	maiorum
	meliorum. Item praeter ista
	supplicum		veterum
	complicum		memorum
	strigilum		pugilum
	artificum		inopum
	vigilum

At plus plurium format. Sunt et quae syncopam aliquando admittunt, cuiusmodi sunt

	sapientum		pro		sapientium
	serpentum				serpentium

Quando nominativi singulares duabus consonantibus finiuntur, genitivi plurales exeunt in ium, ut

pars		partium
urbs		urbium
falx	genitivo	falcium
glans		glandium
trabs		trabium
merx		mercium	Excipe
hyemum		forcipum
principum		inopum
participum		caelibum
munificum

Ubi in nominativo et genitivo singularibus reperiuntur pares syllabae, genitivus pluralis exit in ium, ut

collis			collium
mensis	is	genitivo	mensium
auris			aurium	Adde istis
litium			salium
ditium			manium
vitium			penatium

Excipe tamen {n. p.}

canum		iuvenum
panum		opum
vatum		apum	Ad haec
as, format assium	os, ossium
mas, marium	faux, faucium
vas, vadium	mus, murium
nox, noctium	caro, carnium
nix, nivium	cor, cordium

Alituum, ab ales assumit u. Boum anomalum est, ut etiam bobus vel bubus.

Quorum genitivi plurales desinunt in ium, accusativum formant per es et eis diphthongum, ut

	partium			partes		vel eis
	omnium			omnes

Graeca pleraque, quando iuxta linguae suae morem variantur, genitivum mittunt in os, ut

Titan		Titanos
Pan	genitivo	Panos
Daphnis		Daphnidos
Phyllis		Phyllidos

Dativum vero in i breve, ut

	Titani		Daphnidi
	Pani		Phyllidi

Accusativum in a, nisi sint neutri generis, ut

	Pana		Amaryllida
	Phyllida		Orphea

Is tamen et ys per os purum declinata in genitivo, accusativum faciunt, s nominativi mutata in n, ut

Tethys, Tethyos		Tethyn
Decapolis, Decapolhos	accusativo	Decapolin
Denesis, Denesios		Genesin
Metamorphosis, Metamorphosios		Metamorphosin

Sunt etiam quae tam m n quam a desinunt, ut {n. p.}

Paris

accusativo

Parin

Parida

Themis

Themin

Themida

a genitivis

Parios et Paridos

Themyos et Themydos

Feminina in o, genitivum in us, et accusativum in o mittunt, ut

Sappho, Sapphus		Sappho
Manto, Mantus	hanc	Manto
Clio, Clius		Clio

Vocativus nominativo magna ex parte similis est, in nonnullis tamen a nominativo abiicitur s, ut

Pallas, Pallantis		Palla
Theseus, Theseos		Theseu
Phyllis, Phyllidos	o	Phylli
Tethys, Tethyos		Tethy
Alexis, Alexios		Alexi
Achilles, Achilleos		Achille

Neutra singularia in a graeca sunt, ut problema, poema. Quae veteres iuxta latinam quoque formam declinabant, addita syllaba tum, ut hoc problematum, hoc poematum. Quorum dativi et ablativi plurales adhuc in frequentiore usu sunt, ut problematis, poematis.

Quarta declinatio

Quartae declinationi nihil fere difficultatis inest. Nam duas tantum sortitur terminationes in recto singulari, nempe

	us		ut		manus
	u				genu

U neutrorum est solum, atque in singulari per omnes vagatur casus.

Veteres a nominativis {F}

anus		anuis
tumultus	dixerunt	tumulti	in genitivo
ornatus		ornati

Terentius, eius anuis causa. Idem, nihil ornati, nihil tumulti.

Dativus ui habet et interdum etiam u, ut

	fructui		rarius		fructu
	concubitui				concubitu

Vergilius, quod neque concubitu indulgent.

Currûm autem pro curruum, synaeresis est, ut in aliis declinationibus fieri solet. Iesus in accusativo Iesum habet, in reliquis vero casibus ubique Iesu. Haec dativum et ablativum pluralem in ubus formant

acus		specus
lacus		quereus
artus	ubus	partus	ubus
acus		portus
tribus		veru
ficus

Cetera omnia in ibus, ut

	fructibus		manibus
	fetibus		motibus

Quinta declinatio

Quinta declinatio genitivum, dativum, et ablativum pluralem in paucioribus sortita est, quemadmodum infra in heteroclitis fusius tradetur.

Olim iuxta hanc declinationem flectebantur quaedam nomina tertiae inflexionis, ut plebes, plebei.

Genitivus huis declinationis olim etiam in es, ii, et e exiit.

Cicero, equites vero daturos illius dies poenas.

Vergilius, munera laetitiamque dii.

Sallustius, vix decima parte die reliqua. {n. p.}

Caeterum praeter ista quae iam diximus, notabis diligenter ea nomina, quae a grammaticis heteroclita dicuntur. Haec partim varia probatorum auctorum lectione, partim a sequentibus regulis discere licebit.

De nominibus heteroclitis

Quae genus aut flexum variant, quaecumque novato ritu deficiunt, superantve, heteroclita sunt.

Variantia

Haec genus ac partim flexum variantia cernis,

Pergamus infelix urbs Trou Pergama gignit.

Quod, nisi plurali careat, facit ipsa suppellex.

Singula femineis, neutris, pluralia gaudent.

Dat prior his numerus neutrum genus, alter utrumque

Rastrum cum freno, filum simulatque capistrum.

Argos item, et caelum, sunt singula neutra, sed audi

Mascula duntaxas caelos, vocitabis et Argos.

Frena sed et frenos, quo pacto et cetera formant.

Nundinum, et hinc epulum, quibus addito balneum. Et haec sunt

Neutra quidem primo, muliebria rite secundo.

Balnea plurali, Iuvenalem constat habere.

Haec maribus dantur singularia, plurima neutris.

Maenalus, atque sacer mons Dindimus, Ismarus, atque

Tartara, Taygetus, sic Taenera, Massica, et altus

Gargarus. At numerus genus his dabit alter utrumque

Sibilus atque iocus, locus, et Campanus Avernus.

Defectiva

Quae sequitur, manca est numero casuve propago. {F. ii.}

Aptota

Quae nullum variant casum, ut fas, nil, nihil, instar,

Multa et in u simul i, ut sunt haec cornuque genuque.

Sic gummi, frugi, sic tempe, tot, quot, et omnes

A tribus ad centum numeros, aptota vocabis.

Monoptota

Est que monoptoton nomen cui vox cadit una

Ceu noctu, natu, iussu, iniussu, simul astu,

Promptu, permissu. Plurali legimus astus.

Legimus inficias: nam vox ea sola reperta est.

Diptota

Sunt diptota quibus duplex flexura remansit,

Ut fors forte dabit sexto, spontis quoque sponte.

Sic plus pluris habet, repetundarum repetundis.

Iugeris, et sexto dat iugere. Verbis autem

Verbere. Suppetiae quarto quoque suppetias dant.

Tantumdem dat tantidem. Simul impetis hoc dat

Impete. Iunge vicem sexto vice, nec lego plura.

Verberis atque vicem, sic plus, cum iungere cunctos

Quatuor haec numero casus tenuere secundo.

Triptota

Treis quibus inflectis casus, triptota vocantur,

Ut precis atque precem, petit et prece blandus amicam.

Sic opis est nostrae, fer opem, legis, atque ope dignus.

At tantum recto frugis caret, et ditionis.

Integra vox vis est, nisi desit forte dativus.

Omnibus his mutilus numeros prior, integer alter.

Quae referunt, ut qui, quae percontantur ut ecquis,

Et quae distribuunt, ut nullus, neuter et omnis,

Infinita solent his iungi, ut quilibet, alter,

Quinto haec saepe carent casu, et pronomina, praeter {n. p.}

Quatuor haec infra, noster, nostras, meus et tu.

Propria cuncta notes, quibus est natura coercens.

Plurima ne fuerint, ut Mars, Cato, Gallia, Roma,

Ida, Tagus, Lelaps, Pernasus, Bucephalusque.

His frumenta dabis, pensa, herbas, uda, metalla.

In quibus, autorum quae sint placita, ipse requiras.

Est ubi pluralem retinent haec, est ubi nolunt.

Ordea, farra, forum, mel, mulsum, defruta, thusque

Tres tantum similes voces pluralia servant.

Hesperus et vesper, pontus, limusque finimusque,

Sic penus et sanguis, sic aether, nemo, sed ista

Mascula sunt, numerum vix excedentia primum.

Singula feminei generis, pluralia raro.

Pubes, atque salus, sic talio, cum indole tussis.

Pix, humus, atque lues, sitis et fuga, iunge quietem.

Sic cholera atque fames, bilisque senecta iuventus.

Sed tamen haec, soboles, labes, ut et omnia quintae,

Treis similes casus plurali saepe tenebunt.

Excipe res, species, facies, aciesque diesque,

Quas voces numero totas licet esse secundo.

Istis multa solent muliebria nectere, ut haec sunt,

Stultitia, invidia, et sapientia, desidia atque

Id genus innumerae voces, quas lectio praebet,

Quam tibi praefixam, ceu certum collige filum.

Rarius his numerum quandoque sed adde secundum.

Nec licet his neutris, numerum deferre secundum.

Delicium, senium, letum, cenumque, salumque,

Sic barathrum, virus, vitrum, viscumque, penumque.

Iustitium, nihilum, ver, vas, gluten, simul halec,

Adde genu, solium, iubar hic ac talia pone, {n. p.}

Quae tibi, si observes, occurrent multa legenti.

Mascula sunt tantum numero contenta secundo,

Manes, maiores, cancelli, liberi, et antes,

Menses profluvium, lemures, fasti, atque minores,

Cum genus assignant natales, adde penates,

Et loca plurali, quales Gabiique, Locrique,

Et quaecumque legas passim similis rationis.

Haec sunt feminei generis, numerique secundi,

Exuviae, phalerae, gratesque, manubie, et idus,

Antiae, et induciae, simul insidiaeque, minaeque,

Excubiae, nonae, nugae, tricaeque, calendae,

Quisquiliae, thermae, cunae, dirae, exequiaeque,

Feriae et inferiae, sic primitiaeque, plagaeque

Retia signantes, ut valuae, divitiaeque,

Nuptiae, item et lactes. Addantur Thebae et Athenae,

Quod genus invenias et nomina plura locorum.

Rarius haec primo plurali neutra leguntur:

Moenia cum tesquis, praecordia, lustra ferarum,

Arma, mapalia sic bellaria, munia, castra.

Funus iusta petit, petit et sponsalia virgo.

Rostra disertus amat, puerique crepundia gestant,

Infantesque colunt cunabula, consulit exta

Augur, et absolvens superis effata recantat.

Festa deum poterunt, ceu Bacchanalia iungi.

Quod si plura leges, licet hac quoque classe reponas.

Redundantia

Haec quasi luxuriant, varias imitantia formas.

Nam genus et vocem variant tonitrus tonitruque.

Sic clypeus clypeum, baculus baculum atque bacillum. {n. p.}

Sensus et hoc sensum, tignus tignumque. Tapetum

Atque tapete tapes, punctus punctumque, sinapi,

Quod genus immutans fertur scelerata sinapis.

Sinus et hoc sinum vas lactis, mendaque mendum.

Viscus et hoc viscum, sic cornu et flexile cornum,

At Lucanus ait, cornus tibi cura sinistri.

Eventus simul eventum. Sed quid moror istis?

Milia doctorum tibi lectio talia praebet.

Sed tibi praetera quaedam sunt graeca notanda.

Quae quarto casu fetum peperere latinum.

Nam panther panthera creat, crateraque crater,

Cassida cassis habet, sed et aether, sic caput ipsum

Cassida magna tegit, nec vult panthera domari.

Vertitur his rectus, sensus manet et genus unum.

Gibbus et hic gibber, cucumis cucumer, stipis et stips.

Sic cinis atque ciner, vomis vomer, scobis et scobs.

Pulvis item pulver, pubis puber. Quibus addes

Quae pariunt or et os, honor, et labor, arbor, odorque,

His et apes et apis, plebs plebes. Sunt quoque multa

Accepta a Graecis, geminam referentia formam,

Ut delphin delphinus, et hic elephas elephantus.

Sic congrus conger, meleagrus sic meleager,

Teucrus item Teucer. Dabis huc et cetera cuncta,

Quae tibi par ratio dederint et lectio casta.

Haec simul et quarti flexus sunt atque secundi.

Laurus enim lauri facit et laurus genitivo.

Sic quercus, pinus, pro fructu et arbore ficus.

His colus atque penus, cornus quando arbor habetur.

Sic lacus, atque domus, licet haec nec ubique recurrat.

His quoque plura leges, quae priscis iure relinquas. {n. p.}

Et quae luxuriant sunt adiectiva notanda

Multa. Sed in primis quot et haec tibi nomina fundunt,

Arma, iugum, neruvus, somnus, clivusque, animusque,

Et quot limus habet, quot frenum, et cera, bacillum.

A quibus us simul is formes, ut inermus inermis.

Rarior ast hilarus, vox est hilaris bene nota.

De comparatione nominum

Comparantur nomina, quorum significatio augeri minuive potest.

Gradus comparationis sunt tres.

Positivus, qui rem sine excessu significat, ut

	albus		probus
	niger		improbus

Comparativus, qui significationem sui positivi, per adverbium magis auget, ut

	albior		id est		magis albus
	probior				magis probus

Fit autem regulariter a primo positivi casu in i, addita syllaba or, ut

ab		amici		fit		amicior
		pudici				pudicior

Superlativus, qui supra positivum cum adverbio valde significat, ut

	doctissimus		id est		valde doctus
	iustissimus				valde iustus

Fit autem regulariter a primo positivi casu in i, adiectis s et simus, ut

a		candidi		fit		candidissimus
		prudenti				prudentissimus

Quae vero in r desinunt, adiecto rimus superlativum {n. p.} formant, ut

	pulcher			pulcherrimus
	niger			nigerrimus
		dextimus	a		dexter
excipiuntur		maturrimus sive			ab antiquo
		maturissimus			matur

Sex ista in lis superlativum formant in limus, nempe

	facilis		facillimus
	docilis		docillimus
	agilis		agillimus
	gracilis		gracillimus
	humilis		humillimus
	similis		simillimus

Quae derivantur a

	dico		volo
	loquor		facio

Ad hunc modum comparantur

maledicus		magniloquus
maledicentior	a dico	magniloquentior	a loquor
maledicentissimus		magniloquentissimus
benevolus		magnificus
benevolentior	a volo	magnificentior	a facio
benevolentissimus		magnificentissimus

Quoties vocalis praecedit us finale, comparatio sit per adverbia magis et maxime, ut

	idoneus		arduus
	magis idoneus		magis arduus
	maxime idoneus		maxime arduus

Interim acre iudicium adhibendum est, ut quae in legendis autoribus raro occurrunt, raro itidem usurpentur.

Cuiusmodi sunt, quae sequuntur

	assiduior		egregiissimus
	strenuior		mirificissimus
	pientissimus vel		ipsissimus

{G}

	piissimus		exiguissimus apud Ovidium
	perpetuissimus		multissimus apud Ciceronem

Comparatio anomala

bonus	malus	magnus	parvus
melior	peior	maior	minor
optimus	pessimus	maximus	minimus

multus, plurimus	vetus	deterior
multa, plurima	veterior	deterrimus
multum, plus, plurimum	veterrimus	ab antique deter

nequam	citra	intra	infra
nequior	citerior	interior	inferior
nequissimus	citimus	intimus	infimus

extra	supra	post	ultra
exterior	superior	posterior	ulterior
extimus vel	supremus	postremus	ultimus
extremus	vel summus

prope	pridem	diu	saepe
propior	prior	diutior	saepius
proximus	primus	diutissimus	saepissime
a quo proximior

Comparatio defectiva

	inclytus		meritus		opimus		sinister
	inclytissimus		meritissimus		opimior		sinisterior

ocior	novus	iuvenis
ocissimus	novissimus	iunior
ab ὠκύς

	adolescens		senex		potior		ante
	adolescentior		senior		potissimus		anterior

	longinquus		nuper		pene
	longinquior		nuperrimus		penissimus

{n. p.}

Interdum etiam a substantivis sit comparatio, sed abusive, ut

Neronior		Nerone
Cynaedior	a	Cynaedo
Punior		Poeno

De pronomine

Pronomen est pars orationis, qua, in demonstranda, aut repetenda re aliqua, utimur.

Pronomina sunt quindecim

	ego		meus
	tu		tuus
	sui		suus
	ille		noster
	ipse		vester
	iste		nostras
	hic		vestras
	is

Quibus addi possunt et illorum composita, ut

	egomet		ut etiam
	tute		qui
	idem et		quae
	similia		quod

De accidentibus pronomini

Accidunt pronimini

	species		declinatio
	numerus		persona
	casus		figura
	genus

De specie pronominum

Species pronominum est duplex {G. ii.}

	primitiva
	derivativa

Ad primitivum spectant ista

ego	ille	hic
tu	ipse	is
sui	iste

Ex primitivis alia sunt

	demonstrativa, alia
	relativa

Demonstrativa dicuntur eadem, quae et primitiva nimirum

ego	ille	hic
tu	ipse	is
sui	iste

Relativa autem sunt

	ille		hic		idem
	ipse		is		qui

Derivativa sunt

meus	noster	nostras
tuus	vester	vestras
suus

Derivativorum alia sunt

	possessiva, alia
	gentilia
		meus	noster
possessiva sunt		tuus	vester
		suus

Gentilia dicuntur, quod gentem et nationem, vel partes et sectas significent, ut

	nostras		et cuias
	vestras		nomen

De numero

Numerus pronominum duplex est {n. p.}

	singularis		ut		ego
	pluralis				no

De casu

Casus autem sunt sex quemadmodum in nomine.

Vocativo carent omnia pronomina, praeter haec quatuor

	tu		noster
	meus		nostras

De genere

Genera sunt in pronominibus perinde ut in adiectivis nominum. Nam per tria genera variantur pronomina.

De declinatione

Declinationes pronominum sunt quatuor. Genitivus autem primae declinationis exit in i, ut

	ego	genitivo		mei		et sui, quod recto caret
	tu			tui		in utroque numero

Genitivus secundae desinit in iūs vel ius. Cuius formae sunt

ille		illius
ipse		ipsius
iste	genitivo	istius
hic		huius
is		eius
qui		cuius

Genitivus tertiae declinationis exit in i, ae, i, cuius sortis sunt

meus, mea, meum		mei, meae, mei
tuus, tua, tuum		tui, tuae, tui
suus, sua, suum	genitivo	sui, suae, sui
noster, nostra, nostrum		nostri, nostrae, nostri
vester, vestra, vestrum		vestri, vestrae, vestri

Genitivus quartae habet atis, ex quo ordine sunt {G. iii.}

nostras		nostratis
vestras	genitivo	vestratis
cuias		cuiatis

De persona

Personae pronominum sunt tres

prima		ego
secunda	ut	tu
tertia		ille

De figura

Figura est duplex

	simplex		ut		ego
	composita				egomet

Pronomina inter se componuntur, ut

egoipse

suiipsius

tuipse

meiipsius

istic

istunc

istoc

nominativo

istaec

accusativo

istanc

ablativo

istac

istoc vel

istoc

istuc

plurali

nominativo et

illic

accusativo

istaec. Sic et

illaec

declinatur

componuntur etiam cum nominibus, ut

illoc

cuiusmodi

istiusmodi

huiusmodi

illiusmodi

Componuntur et cum praepositionibus, ut

mecum	nobiscum	quicum
tecum	vobiscum	quibuscum
secum

Componuntur itidem et cum adverbiis, ut

eccum		ellum
eccam	ab ecce	ellam	ab ecce
eccos		ellos	idem quoque ab
eccas		ellas	is et demum

{n. p.}

Cum coniunctione quoque componuntur, ut

	hiccine		hunccine		hoccine
nominativo	haeccine	accusativo	hanccine	ablativo	haccine
	hoccine		hoccine		hoccine

plurali haeccine, neutrum.

Componuntur denique cum syllabicis adiectionibus, ut

	met		ce
	te		pte

Met adiicitur primae et secundae personae, ut

	egomet		mihimet
	meimet		memet

Tumet autem in recto non dicimus, ne putetur esse verbum a tumeo, sed

	tuimet		temet
	tibimet		vosmet etc.
te adiicitur istis		tu et		ut	tute
		te			tete

Ce adiicitur obliquis horum pronominum.

	hic
	ille
	iste quoties in s desinunt, ut
	huiusce		hosce
	illiusce		illosce
	istiusce		istosce

Pte apponitur ablativis,

mea		meapte
tua		tuapte
sua	ut	suapte
nostra		nostrapte
vestra		vestrapte

Interdum masculinis et neutris adiici solet, ut

	meopte Marte		suopte iumento
	tuopte labore		nostropte damno etc.

{n. p.}

Quis et qui ad hunc modum componuntur.

Quis in compositione hisce particulis postponitur.

en		ecquis
ne		nequis
alius	ut	aliquis
num		nunquis
si		siquis

Et haec tam in feminino singulari, quam in neutro plurali

qua habent, non quae		ut	siqua mulier
				nequa flagitia etc.

His autem particulis praeponitur quis in compositione

nam		quisnam
piam		quispiam
putas	ut	quisputas
quam		quisquam
que		quisque

Et haec ubique praeterquam in ablativo singulari

quae habent, non qua		ut	quaenam doctrina
				negotia quaepiam

Quis quoque secum componitur, ut quisquis, quod et in hunc modum variatur

nominativo	quisquis	accusativo	quicquid	ablativo	quoquo
	quicquid				quaqua
					quoquo

Qui in compositione praeponitur his particulis

dam		quidam
vis		quivis
libet	ut	quilibet
cumque		quicumque

Et haec ubique, praeterquam in ablativo singulari

quae retinent non qua		ut	quaedam puella
				quaecumque facinora

{n. p.}

De verbo

Verbum est pars orationis, quae modis et temporibus inflexa, esse aliquid, agereve, aut pati significat

		sum
ut		moveo
		moveor

Verbum dividitur in primis in

	personale		ut		doceo
	impersonale				oportet

Personale est, quod certis personis distinguitur, ut

	ego lego		hic legit
	tu legis		illi legunt

Contra, impersonale dicitur, quod personis non distinguitur, ut

	poenitet		miseret
	taedet		oportet

De accidentibus verbo

Verbo quidem accidunt ista

	genus		species
	modus		persona
	tempus		numerus
	figura		coniugatio

De genere

activum

deponens

Quinque sunt verborum genera

passivum

commune

neutrum

Activum

Activum est quod in o finitum, passivum in or formare potest, ut {h}

	doceo		doceor
	lego		legor

Passivum

Passivum est quod in or finitum, activam formam r dempto resumere potest, ut

	amor		amo
	afficior		afficio

Neutrum

Neutrum est quod in o vel m finitum, nec activam nec passivam formam integre induere potest, ut

	curro		iaceo
	ambulo		sum

Neutrorum tria sunt genera. Nam aliud substantivum dicitur, ut

	sum		est
	es		sumus etc.

Aliud absolutum, sic dictum, quod sensum per se absolvat. Atque hoc rursus duplex est. Nam alterum actionem completam in ipso verbo significat, ut

	ambulo		pluit
	dormio		ningit

Alterum vero passionem in ipso completam indicat, ut

	palleo		albesco
	rubeo		nigresco

Est praeterea et aliud, quod in actionem cognatae significationis transit, ac tertiam personam passivae vocis usurpat, ut

	bibo vinum		vinum bibitur
	curro stadium		stadium curritur
	vivo vitam		vita vivitur

Sunt denique que simplicia quidem neutra sunt, composita {n. p.} vero activa, ut

	eo		adeo
	venio		advenio
	mingo		commingo

Deponens

Deponens, quod or finitum, vel activi significationem habet, ut loquor, vel neutri, ut philosophor.

Commune

Commune, quod or finitum, tam activam quam passivam significationem obtinet, ut

veneror	osculor	interpretor
criminor	adulor	amplector
consolor	frustror	meditor
stipulor	dignor	experior
speculor	testor	ementior

Multaque id genus alia, quae passim apud veteres reperias. De modo

Modi verborum sex enumerantur.

Indicativus, qui simpliciter aliquid fieri aut non fieri definit, ut probitas laudatur et alget. Hic modus aliquando per interrogationem, aliquando per dubitationem usurpatur, ut quis leget haec? An in astu venit aliud ex alio malum?

Imperativus, quo imperando utimur. Hic modus futurum non habet, sed praesens duplex, ut apud Propertium, aut si es dura, nega: sin es non dura, venito.

Vergilius, Tityre dum redeo, brevis est via, pasce capellas.

Et potum pastas age Tityre, et inter agendum. {H. ii.}

Occursare capro (cornu ferit ille) caveto.

Praeteritum autem a subiunctivo mutuatur. Cicero, sed amabo te, nihil incommodo valetudinis tuae feceris.

Martialis, dic quotus es, quanti cupias cenare, nec ullum addideris verbum: cena parata tibi est.

praeceptum sit

quin et illa passiva

dictum sit

determinatum sit

Praeteriti imperativi esse fatetur Priscianus. Hic modus etiam permissivus dicitur, quod interdum per hunc permissio significetur, ut apud Vergilium, si sine pace tua, atque invito numine Troes Italiam petiere, luant peccata, nec illos iuveris auxilio.

Denique aliquando etiam suppositivus aut hortativus appellatur, ut eamus, et in media arma ruamus.

Optativus, quo optamus fieri rem aliquam, nec refert, facta ne sit, an fiat, an sit facienda, ut utinam bonis literis, suus detur honos.

Modus optativus, potentialis, et subiunctivus, quinque separata iisdem vocibus tempora habere videntur, ut est autor Linacrus.

Praeterea notandum est praesens huius modi, assumere quandoque significationem futuri, ut utinam aliquando tecum loquar.

Potentialis, quo posse, velle, aut debere fieri aliquid significamus, ut expectes eadem a summo minimoque poeta. Pro potes expectare. Non expectes, ut statim gratia agat, qui satiatur invitus. Pro, non debes expectare.

Quis enim rem tam veterem, pro certo affirmet? Pro vult affirmare? {n. p.}

Graeci hunc modum nunc per indicativum, nunc per optativum modum, et particulam ἄν exprimunt.

Subiunctivus, qui nisi alteri subiciatur orationi, per se sententiam non absolvit, ut

Si fueris felix, multos numerabis amicos

Tempora si fuerint nubila, solus eris.

Infinitivus, qui agere quidem aut pati significat, ac citra certam numeri et personae differentiam, ut malim probus esse, quam haberi.

De tempore

Tempora sunt quinque.

Praesens, quo actio nunc geri significatur, ut scribo.

Imperfectum, quo prius quidem aliquid agi significatur, non tamen absolutam esse actionem.

Vergilius, hic templum Iunoni ingens, Sydonia Dido condebat.

Erat enim adhuc in opere.

Perfectum, quo praeterita absolutaque significatur actio. Hoc in passivis, deponentibus, et communibus duplex est, et ob id duplici circuitione explicatum.

Alterum, quo proxime praeteritum exprimitur, ut pransus sum: alterum, quo ulterius praeteritum indicatur, ut pransus fui. Non enim si modo pransus sis, pransus fui commode dixeris.

Plusquamperfectum, quo actio iam olim praeterita significatur.

Futurum, quo res in futuro gerenda significatur. Hoc promissivus modus a nonnullis vocatur, quod videatur aliquid promittere, aut velle facere.

Ovidius, ibimus o Nymphae, monstrataque saxa petemus.

Huis aliud genus est, quod exactum vocant, ut videro, abiero.

Terentius, si te aequo animo ferre accipiet, negligentem {H. iii.} feceris.

Quod quidem exactum futurum etiam in subiunctivo modo reperitur.

Plinius, ero securior dum legam, statimque timebo, quum legero.

De figura

Figura est duplex

	simplex	ut	facio
	composita		calefacio

Verba composita quorum simplicia exoleverunt, sunt

	defendo		aspicio		experior
	offendo		conspicio etc.		comperior

	expedio		deleo		compello		incendo
	impedio		imbuo		appello		accendo

	ingruo		infligo		impleo		et id genus
	congruo		instigo		compleo		alia

Quaedam etiam videntur a graecis nata, ut

	impleo a πλῶ
	procello a ϰελλω

De specie

Species est duplex.

Primitiva, quae est prima verbi positio, ut ferveo.

Derivativa quae a primitiva deducitur, ut fervesco.

Derivativae genera sunt quinque.

Inchoativa, quae Valla meditativa et augmentativa appellat, in sco desinunt, ut labasco, calesco, ingemisco, edormisco.

Haec aut inchoationem significant, ut lucescit id est incipit lucere, aut certe gliscere et intendi, ut apud Vergilium, explere mentem nequit, ardescitque tuendo.

Ex his pleraque pro thematibus primariis, usurpantur, ut timesco, hisco, conticesco id est timeo, hio, taceo.

Frequentativa desinunt in to, so, xo, aut tor, ut {n. p.}

visito	pulso	nexo	sector
affecto	viso	texo	scitor
scriptito	quasso	vexo	sciscitor

Significant autem vel assiduitatem quandam vel conatum, ut dicito id est frequenter dico, viso id est eo ad videndum.

Huc pertinent et illa, vellico, fodico, albico, et similia id genus, quae a grammaticis etiam apparativa appellari solent.

Desiderativa finiunt in rio, ut lecturio, parturio, esurio, cenaturio. Haec ad significationem suorum primitivorum, studium atque appetentiam quandam adiciunt.

Diminutiva in lo vel sso exeunt, ut sorbillo, cantillo, pitisso id est parum ac modice sorbeo, canto, bibo.

Imitativa sunt quae imitationem significant, ut patrisso, atticisso, platonisso. At latini hac forma non adeo delectati sunt. Unde pro graecisso, graecor usi sunt, ut cornicor a cornice, vulpinor a vulpe, Bacchor a Baccho.

De persona

	prima		lego
Tres sunt verbi personae	secunda	ut	legis
	tertia		legit

De numero

Numeri sunt item duo

	singularis	ut		lego
	pluralis			legimus

De coniugatione

Quandoquidem de coniugandorum verborum ratione in rudimentis Anglicis traditum est, quae pueri tamquam ungues suos exactissime callere debent: proximum fuerit, ut hae Guilelmi Lilii de praeteritis et supinis regulae, lucidissimae quidem illae nec sane minus utiles, avide imbibantur. {n. p.}

De simplicium verborum praeteritis

Prima coniugatio

As in praesenti perfectum format in avi,

Ut no nas navi; vocito vocitas vocitavi,

Deme, lavo lavi; iuvo iuvi, nexoque nexui.

Et seco, quod secui, neco, quod necui, mico verbum

Quod micui, plico quod plicui, frico quod fricui dat

Sic domo, quod domui, tono quod tonui, sono verbum,

Quod sonui, crepo, quod crepui, veto quod vetui dat.

Atque cubo, cubui. Raro haec formantur in avi.

Do das rite dedi, sto stas formare steti vult.

Secunda coniugatio

Es in praesenti perfectum format ui dans,

Ut nigreo, nigres, nigrui; iubeo excipe iussi.

Sorbeo sorbui habet, sorpsi quoque. Mulceo, mulsi.

Luceo vult luxi, sedeo, sedi, videoque

Vult vidi, sed prandeo, prandi; strideo, stridi.

Quatuor his infra geminatur syllaba prima.

Pendeo namque pependi, mordeo vultque momordi,

Spondeo habere spopondi, tondeo vultque totondi,

Suadeo, suasi; rideo, risi, habet ardeo et arsi.

L vel r ante geo si stet, geo vertitur in si,

Urgeo ut ursi, mulgeo mulsi dat quoque mulxi.

Frigeo, frixi; lugeo, luxi; habet augeo et auxi.

Dat fleo, fles flevi; leo, les levi, indeque natum

Deleo, delevi; pleo, ples, plevi; neo, nevi.

A maneo mansi formatur; torqueo, torsi;

Haereo vult haesi. Veo fit vi, ut ferveo, fervi. {n. p.}

Niveo, et inde satum poscit conniveo, nivi,

Et nixi. Iunge his cieo, civi, vieoque vievi.

Tertia coniugatio

Tertia praeteritum formabit, ut hic manifestum.

Bo sit bi, ut lambo, lambi. Scribo excipe scripsi.

Et nubo, nupsi, antiquum cumbo, cubui dat.

Co sit ci, ut vinco vici; vult parco peperci

Et parsi. Dico, dixi; duco quoque duxi.

Do fit di, ut mando, mandi. Sed scindo, scidi dat.

Findo, fidi; fando, fudi; tundo, tutudique;

Pendo, pependi; tendo, tetendi; pedo, pepedi.

Iunge cado, cecidi et pro verbero, cedo, cecidi.

Cedo pro discedere, sive locum dare, cessi.

Vado, rado, laedo, ludo, divido, trudo,

Claudo, plaudo, rodo, ex do semper faciunt si.

Go fit xi, ut iungo iunxi. Sed r ante go vult si,

Ut spargo, sparsi; lego, legi, et ago facit egi.

Dic tango, tetigi; pungo, punxi, pupugique.

Dat frango, fregi, quum signat pango, pacisci,

Vult pepigi pro iungo pegi, pro cano panxi.

Ho fit xi traho ceu traxi docet, et veho, vexi.

Lo fit ui, colo ceu colui. Psallo excipe cum p,

Et sallo sine p nam salli format utrumque.

Dat vello velli, vulsi; quoque fallo, fefelli.

Caello pro frango ceculi, pello pepulique.

Mo fit ui, vomo ceu vomui. Sed emo facit emi.

Como petit compsi; promo, prompsi. Adice demo,

Quod format dempsi; sumo, sumpsi; premo, pressi.

No fit vi, sino ceu sivi. Temno excipe tempsi.

Dat sterno, stravi; sperno, sprevi; lino, levi.

Interdum lini et livi. Cerno quoque crevi. {I}

Gigno, pono, cano genui, posui, cecini dant.

Po fit psi, ut scalpo, scalpsi. Rumpo excipe rupi.

Et strepo, quod format strepui, crepo quod crepui dat.

Quo fit qui, ut linquo liqui: coquo demito coxi.

Ro fit vi, sero ceu pro planto et semino sevi,

Quod servi melius dat, mutans significatum

Vult verro, verri et versi; uro, ussi; gero, gessi;

Quaero, quaesivi; tero, trivi; curro, cucurri.

So velut accerso, arcesso, incesso, atque lacesso

Formabit sivi. Sed tolle capesso, capessi,

Quodque capessivi facit, atque facesso, facessi.

Sic viso, visi sed pinso, pinsui habebit.

Sco fit vi, ut pasco, pavi, vult posco, poposci.

Vult didici, disco, quexi formare quinisco.

To fit ti, ut verto, verti. Sed sisto notetur

Pro facio stare activum, nam iure stiti dat.

Sterto, stertui habet, meto, messui. Ab ecto fit exi,

Ut flecto, flexi, pecto dat pexui habetque

Pexi. Etiam necto dat nexui, habet quoque nexi.

Dat mitto, misi; petii, peto sive petivi.

Vo fit vi, ut volvo, volvi; vivo excipe vixi.

Nexo, ut nexui habet, sic texo, texui habebit:

Fit cio ci, ut facio, feci; iacio quoque ieci.

Antiquum lacio, lexi; specio quoque spexi.

Fit dio, di, ut fodio, fodi; gio, ceu fugio, fugi.

Fit pio, pi, ut capio, caepi; cupio excipe cupivi.

Et rapio, rapui; sapio, sapui atque sapivi.

Fit rio, ri, ut pario, peperi, tio ssi geminans, s,

Ut quatio, quassi, quod vix reperitur in usu.

Denique uo fit ui, ut statuo, statui; pluo, pluvi,

Format sive plui. Struo sed struxi, fluo, fluxi. {n. p.}

Quarta coniugatio

Quarta dat is, ivi, monstrat scio, scis, tibi scivi,

Excipias venio dans veni, cambio, campsi;

Raucio, rausi; farcio, farsi; sarcio, sarsi;

Sepio, sepsi; sentio, sensi; fulcio, fulsi;

Haurio item hausi; sancio, sanxi; vincio, vinxi;

Pro salto, salio, salui, et amicio, amicui dat.

Parcius utemur cambivi, haurivi, amicivi,

Sepivi, sancivi, sarcivi, atque salivi.

De compositorum verborum praeteritis

Praeteritum dat idem simplex et compositivum,

Ut docui, edocui monstrat. Sed syllaba semper

Quam simplex geminat, composto non geminatur.

Praeterquam tribus his, praecurro, excurro, repungo.

Atque a do, disco, sto, posco, rite creatis.

A plico compositum, cum sub, vel nomine, ut ista

Supplico, multiplico, gaudet formare plicavi.

Applico, complico, replico, et explico, vi vel in avi.

Quamvis vult oleo simplex olui, tamen inde

Quodvis compositum, melius formabit olevi.

Simplicis at formam redolet sequitur, suboletque.

Composita a pungo, formabunt omnia punxi.

Vult unum pupugi interdumque repungo repunxi.

Natum a do, quando est inflexio tertia, ut addo,

Credo, edo, dedo, reddo, perdo, abdo vel obdo.

Condo, indo, trado, prodo, vendo, didi. At unum:

Abscondo, abscondi. Natum a sto stas stiti habebit.

Mutantia primam vocalem in e.

Verba haec simplicia presentis, praeteritique, {I. ii.}

Si componantur, vocalem primam in e mutant.

Damno, lacto, sacro, fallo, arceo, tracto, fatiscor.

Parcio, carpo, patro, scando, spargo, parioque,

Cuius nata peri, duo comperit et reperit dant.

Cetera sed per ui, velut haec, aperire, operire.

A pasco pavi, tantum composta notentur

Haec duo, compesco, dipesco, pescui habere.

Cetera, ut epasco, servabunt simplicis usum.

Mutantia primam vocalem in i.

Haec, habeo, lateo, salio, statuo, cado, laedo.

Pango dans pegi, cano, quaero, caedo, cecidi.

Tango, egeo, teneo, taceo, sapio, rapioque,

Si componantur, vocalem primam in i mutant.

Ut rapio, rapui; eripio, eripui. A cano natum

Praeteritum per ui, ceu concino concinui dat.

A placeo sic displiceo, sed simplicis usum

Haec duo, complaceo, cum perplaceo bene servant.

Composita a pango retinent a quatuor ista.

Depango, oppango, circumpango, atque repango.

A maneo, mansi, minui dant quatuor ista:

Praemineo, emineo, cum promineo, immineoque.

Simplicis at verbi servabunt cetera formam.

Composita a scalpo, calco, salto, a per u mutant,

Id tibi demonstrat exculpo, inculco, resulto.

Composita a claudo, quatio, lavo, reiciunt a,

Id docet a claudo, occludo, excludo, a quatioque

Percutio, excutio, a lavo proluo, diluo, nata.

Haec si componas, ago, emo, sedeo, rego, frango,

Et capio, iacio, lacio, specio, praemo semper

Vocalem primam praesentis in i sibi mutant.

Praeteriti numquam, ceu frango, refringo, refregi.

A capio, incipio, incepi. Sed pauca notentur. {n. p.}

Namque suum simplex perago sequitur, satagoque.

Utque ab ago, dego dat degi; cogo, coegi,

A rego sic pergo, perrexi, vult quoque surgo

Surrexi, media praesentis syllaba adempta.

Nil variat facto, nisi praeposito praeeunte.

Id docet olfacio cum calfacio, inficioque.

A lego nata, re, se, per, sub, vel trans praeeunte,

Praesentis servant vocalem, in i cetera mutant:

De quibus haec, intelligo, diligo, negligo tantum,

Praeteritum lexi faciunt: reliqua omnia legi.

De simplicium verborum supinis

Nunc ex praeterito discas formare supinum.

Bi sibi tum sumit, sic namque bibi, bibitum fit.

Ci fit ctum, ut vici, victum, testatur et ici

Dans ictum; feci, factum; ieci quoque iactum.

Di fit sum, ut vidi, visum; quaedam geminant s,

Ut pandi, passum; sedi, sessum. Adde scidi, quod

Dat scissum, atque fidi, fissum, fodi quoque fossum.

Hic etiam advertas, quod syllaba prima supinis

Quam vult praeteritum geminare non geminatur.

Idque totondi dans tonsum docet, atque cecidi

Quod caesum, et cecidi quod dat casum, atque tetendi

Quod tensum, et tentum, tutudi, tunsum, atque pepedi

Quod format peditum, adde dedi quod iure datum vult.

Gi fit ctum; legi, lectum; pegi, pepigique

Dat pactum; fregi, fractum; tetigi quoque tactum,

Egi, actum; pupugi, punctum; fugi, fugitum dat.

Li fit sum, ut salli stans pro sale condio, salsum.

Dat pepuli, pulsum; ceculi, culsum atque fefelli,

Falsum, dat velli, vulsum, et sic tuli habet quoque latum. {I. iii.}

Mi, ni, pi, qui, tum fiunt, velut hic manifestum.

Emi, emptum; veni, ventum; cecini a cano, cantum.

A capio, cepi dans captum, a coepio, coeptum.

A rumpo, rupi, ruptum, liqui quoque lictum.

Ri sit sum, ut verri, versum, peperi excipe partum.

Si sit sum, ut visi visum, tamen s geminato,

Misi formabit missum, fulsi excipe fultum,

Hausi, haustum; sarsi, sartum; farsi quoque fartum,

Ussi, ustum; gessi, gestum; torsi duo, tortum

Et torsum; indulsi, indultum, indulsumque requirit.

Psi fit ptum, ut scripsi, scriptum; campsi excipe campsum.

Ti fit tum, a sto namque steti, a sistoque, stiti fit

Praeterito, commune statum, verti excipe versum.

Vi fit tum, flavi, ut flatum, pavi excipe pastum.

Dat lavi, lotum, interdum lautum atque lavatum.

Potavi, potum, interdum facit et potatum.

Sed favi, fautum; cavi, cautum, a sero sevi

Formes rite satum. Levi, livique, litum dat.

Solvi a solvo, solutum, volvi a volvo, volutum.

Vult singultivi, singultum; veneo, venis;

Venivi, venum. Sepelivi rite sepultum.

Quod dat ui dat itum, ut domui, domitum, excipe quodvis

Verbum in uo, quia semper ui formabit in utum,

Exui, ut exutum, a ruo deme rui, ruitum dans.

Vult secui, sectum; necui, nectum; fricuique

Frictum; miscui item mixtum, et amicui dat amictum.

Torrui habet tostum; docui, doctum; tenuique,

Tentum; consului, consultum; alui, altum, alitumque.

Sic salui, saltum; colui, occului quoque cultum.

Pinsui habet pistum; rapui, raptum; servique

A sero vult sertum, sic texui habet quoque textum,

Haec sed ui mutant in sum, nam censeo, censum. {n. p.}

Cellui habet celsum; meto, messui, habet quoque messum,

Nexui item nexum, sic pexui habet quoque pexum.

Dat patui, passum; carui, cassum, caritumque.

Xi fit ctum, ut vinxi, vinctum, quinque abiciunt n.

Nam finxi, fictum; minxi, mictum; inque supino

Dat pinxi, pictum; strinxi, rinxi quoque rictum.

Xum flexi, plexi, fixi dant, et fluo, fluxum.

De compositorum verborum supinis

Compositum ut simplex formatur quodque supinum,

Quamvis non eadem stat semper syllaba utrique.

Compositum a tunsum, dempta n, tusum, a ruitum sit,

I media dempta rutum, et a saltum quoque sultum.

A sero quando satum format, composta situm dant.

Haec captum, factum, iactum, raptum, a per e mutant,

Et cantum, partum, carptum, sartum quoque fartum.

Verbum edo compositum, non estum, sed facit esum.

Unum duntaxat comedo, formabit utrumque.

A nosco tantum duo, cognitum et agnitum habentur.

Cetera dant notum, nullo est iam noscitum in usu.

De praeteritis verborum in or

Verba in or admittunt ex posteriore supino

Praeteritum verso u per us, et sum consociato

Vel fui, ut a lectu, lectus sum vel fui. At horum

Nunc est deponens, nunc est commune notandum.

Nam labor, lapsus, patior dat passus, et eius

Nata, ut compatior, compassus; perpetiorque

Formans perpessus; fateor quod fassus et inde

Nata, ut confiteor, confessus; diffiteorque

Formans diffessus; gradior dat gressus, et inde

Nata, ut digredior, digressus. Iunge fatiscor

Fessus sum; mensus sum, metior; uter et usus. {n. p.}

Pro texo orditus, pro incoepto dat ordior orsus.

Nitor, nisus vel nixus sum, ulciscor et ultus.

Irascor simul iratus, reor atque ratus sum,

Obliviscor vult oblitus sum, fruor optat

Fructus vel fruitus, misereri iunge misertus.

Vult tuor et tueor non tutus, sed tuitus sum,

Quamvis et tutum et tuitum sit utrique supinum.

A loquor adde loquutus, et a sequor adde sequutus.

Experior facit expertus, formare paciscor,

Gaudet pactus sum, nanciscor, nactus, apiscor

Quod vetus est verbum, aptus sum, unde adipiscor, adeptus.

Iunge queror questus, proficiscor iunge profectus,

Expergiscor sum experrectus. Et haec quoque comminiscor

Commentus; nascor, natus; moriorque

Mortuus, atque orior, quod praeteritum facit ortus.

De verbis geminum praeteritum formantibus

Praeteritum activae et passivae vocis habent haec,

Ceno cenavi et cenatus sum tibi format;

Iuro, iuravi et iuratus; potoque potavi

Et potus; titubo, titubavi, vel titubatus.

Sic careo, carui et cassus sum; prandeo, prandi

Et pransus; pateo, patui et passus; placeoque

Dat placui et placitus; suesco suevi atque suetus.

Vaeneo pro vendor, vaenivi, venditus et sum.

Nubo, nupsi, nuptaque sum; mereor, meritus sum

Vel merui, adde libet, libuit, libitum. Et licet adde,

Quod licuit, licitum. Taedet quod taeduit, et dat

Pertaesum. Adde pudet, faciens puduit, puditumque,

Atque piget, tibi quod format piguit, pigitumque.

De neutropassivorum praeteritis

Neutropassivum, sic praeteritum tibi format.

Gaudeo, gavisus sum; fido, fisus; et audeo

Ausus sum; fio, factus sum; soleo, solitus sum.

Maereo, sum maestus, sed Phocae nomen habetur.

De verbis praeteritum mutuantibus

Quaedam praeteritum verba accipiunt aliunde.

Inceptivum in sco, stans pro primario, adoptat

Praeteritum eiusdem verbi, vult ergo tepesco

A tepeo, tepui; fervesco a ferveo, ferui.

A video cerno vult vidi; a concutio vult

Praeteritum quatio, concussi; a percutioque,

Percussi ferio; a mingo vult meio, minxi.

A sedeo, sido vult sedi; a suffero, tollo,

Sustuli; et a suo, sum fui, et a tulo rite fero, tuli;

A sto, sisto, steti, tantum pro stare; furoque

Insanivi, a verbo eiusdem significati.

Sic poscunt vescor, medeor, liquor et reminiscor,

Praeteritum a pascor, medicor, liquefio, recordor.

De verbis praeterito carentibus

Praeteritum fugiunt: vergo, ambigo, glisco, fatisco,

Polleo, nideo. Ad haec inceptiva, ut puerasco.

Et passiva, quibus carvere activa supinis,

Ut metuor, timeor. Meditativa omnia, praeter

Parturio, esurio, quae praeteritum duo servant.

De verbis supinum raro admittentibus

Haec raro aut numquam retinebunt verba supinum: {K}

Lambo, mico, micui, rudo, scabo, parco, peperci,

Dispesco, posco, disco, compesco, quinisco,

Dego, ango, sugo, lingo, mingo, satagoque,

Psallo, volo, nolo, malo, tremo, strideo, strido,

Flaveo, liveo, avet, paveo, conniveo, fervet.

A nuo compositum, ut renuo, a cado, ut incido, praeter

Occido, quod facit occasum, recidoque recasum.

Respuo, linquo, luo, metuo, cluo, frigeo, caluo,

Et sterto, timeo. Sic luceo et arceo, cuius

Composita ercitum habent. Sic a gruo, ut ingruo natum.

Et quaecumque in ui formantur neutra secundae.

Exceptis oleo, doleo, placeo, taceoque.

Pareo, item careo, noceo, pateo, lateoque,

Et valeo, caleo, gaudent haec namque supino.

De verbis defectivis

Sed nunc ut totum percurras ordine verbum,

Istis pauca dabis mutilata et anomala verba:

Quae quia clauda quidem remanent, nec versibus apta

Qui rectis pedibus, plenisque incedere gaudent,

Hisce sequens datur his quem cernis sermo solutus.

Aio

	aio
praesens indicativus	ais	plurali aiunt
	ait
	aiebam			aiebamus
praeter imperfectus	aiebas		plurali	aiebatis
	aiebat			aiebant

{n. p.}

imperativus

praesens optativus		aias	plurali		aiamus
potentialis et subiunctivus		aiat			aiant

praesens participium

aiens

Ausim

praesens optativus	ausim
potentialis et subiunctivus	ausis	plurali	ausint
	ausit

Ave

imperativus		ave	plurali		avete
		aveto			avetote

Cedo

imperativus

cedo

plurali

cedite

Faxo

	faxo
futurus	faxis	pro faciam, vel fecero. Plurali faxint
	faxit

Forem

imperfectus optativus	forem		essem
potentialis et subiunctivus	fores	pro	esses	plurali forent
	foret		esset

infinitivus

fore

id est

futurum esse

Quaeso

praesens indicativus

quaeso

pluralis

quaesumus

Infit

Infit sola vox est, dicit seu dixit significans. {K. ii.}

Inquio et inquam

	inquo, vel inquam
praesens indicativus	inquis	pluralis inquiunt
	inquit

praeterperfectum		inquisti
		inquit

futurus		inquies
		inquiet

imperativus		inque apud Terentium
		inquito apud Plautum

praesens optativus		inquiat
potentialis et subiunctivus

participium

inquiens

Haec quatuor sequentia

	odi		coepi
	memini		novi

Omnes voces praeteriti perfecti, plusquamperfecti et futuri, omnium modorum integras habent: in reliquis magna ex parte deficiunt, nisi quod memini in imperativus singularis memento, pluralis mementote habeat.

Notabunt praeterea pueri

	dor		der
	furo		fera
	for		for, simplicia non reperiri

Praeterea

	dic		dice
	duc		duce
	fer		fere
	fac		face

Voces esse per apocopen concisas.

Denique notabis {n. p.}

	eo et	habere in imperfectus		ibam	in futurum		ibo
	queo			quibam			quibo

De verbis impersonalibus

Et de personalibus quidem hactenus dictum est, deinceps vero de impersonalibus dicendum, quae nominativum certae personae non recipiunt, sed mutatur nominativus personae in obliquos, ut quod anglice personaliter dicimus I must read Virgil, latine impersonaliter effertur, oportet me legere Vergilium.

Sunt autem impersonalia duplicia		activae vocis
		passivae vocis

Impersonalia activae vocis sunt haec et his similia.

est	accidit	vacat	iuvat
interest	contingit	prestat	constat
refert	evenit	restat	conducit
placet	expedit	decet	miseret
libet	liquet	oportet	piget
poenitet	licet	potest	pudet
taedet	solet

Horum quaedam personaliter usurpantur, ut

	virtus placet probis
	pecunia omnia potest
	ars iuvat egentes

		oportet
Quaedam vero semper manent impersonalia, ut		pudet
		poenitet

Coniugantur autem in tertia persona per omnes modos

	a liquet non extat praeteritum
	taedet, pertaesum est, format
	miseret, et miserescit, misertum est

{K. iii.}

Inveniuntur etiam in usu

placitum est		placet
libitum est		libet
puditum est	praeterit. A	pudet
licitum est		licet
pigitum est		piget

Impersonalia passivae vocis fiunt ab omnibus verbis

activis et neutris, ut		curritur
		turbatur

Impersonalia supinis et gerundiis carent.

De gerundiis

Gerundia, participialia vocari possunt, quod similia participiis sunt, sicut proverbialia dicimus, quae sunt similia proverbiis.

Proinde quia videbamus parum convenire inter grammaticos, utrum ad verba, an ad participia propius pertinerent, hic in confinio utriusque partis reliquimus, ut utri velint sese regno addicant.

Porro a nomine casum, a verbo agendi vel patiendi, vel neutrius significationem accipiunt. Et quia temporum discrimen discretis vocibus non recipiunt, nec numeros aut personas, iusta esse participia non possunt.

		di, genitivi casus
gerundiorum terminationes sunt tres		do, dativi et ablativi
		dum, nominativi et accusativi

Hec autem active magna ex parte significare nulli dubium est, interdum passivae significant. Passivae significationis exempla erunt ista. Athenas quoque missus erudiendi causa id est, ut erudiretur. Uritque videndo femina id est dum videtur. Satis ad cognoscendum illustria. Ars ad discendum facilis. {n. p.}

De supinis

Supina quoque merito participialia verba dicuntur, omniaque cum gerundiis communia habent. Exeunt autem

	prius, in um	ut		visum
	posterius, in u			visu

De participio

Participium est pars orationis inflexa casu: quae a nomine genera et casus, a verbo tempora et significationes. Ab utroque numerum et figuram, velut precario accipit.

De accidentibus participio

	genus	significatio
accidunt participio sex	casus	numerus
	tempus	figura

De genere autem et casu, idem hic statuendum, quod et in nomine supra factum est.

Tempus

Tempora participiorum sunt quatuor.

Praesens in ans, vel in ens, ut		amans
		legens

Caeterum iens participium ab eo, simplex non reperitur

sed		euntis		euntem		in obliquis
		eunti		eunte

{n. p.}

Ut et composita quoque velut

abeuntis

praeter

ambiens

redeuntis

hanc formam sequuntur etiam horum gerundia, ut

ambientis etc.

Significatio

Active significant ea participia quae ab activis cadunt, ut

	docens		docturus
	verberans		verberaturus

A neutris cadentia neutraliter significant, ut

	currens		cursurus
	dolens		doliturus

A quibusdam neutris reperiuntur etiam participia in dus, ut

	dubitandus		carendus
	vigilandus		dolendus

Passive significant, quae a passivis descendunt, ut

	lectus		legendus
	auditus		audiendus

Fiunt et participia passiva ab huiusmodi neutris, quorum tertiae personae passive usurpantur, ut aratur terra, hinc arata et aranda terra.

Participia formata a deponentibus imitantur significationem suorum verborum, ut

	loquens
	loquutus		a loquor
	loquuturus

{n. p.}

Deponentibus, quae olim communia fuerunt, manet futurum in dus, ut

	sequendus		patiendus
	loquendus		obliviscendus
	utendus		et alia id genus

Habent et deponentia praeteriti temporis participia, quae nunc active, nunc passive significant.

Vergilius, nunc oblita mihi tot carmina.

Terentius, meditata sunt mihi omnia mea incommoda.

Vergilius, mentitaque tela agnoscunt.

Communium denique verborum participia, ipsorum significationem induunt, ut

	criminans		criminaturus
	criminatus		criminandus

Ab impersonalibus nulla extant participia, praeter

	poenitens		pertaesus
	decens		poenitendus
	libens		pudendus

Haec participia praeter analogiam a verbis suis deducuntur.

	pariturus		nosciturus
	nasciturus		moriturus
	sonaturus		oriturus
	arguiturus		osurus
	luiturus		futurus
	eruiturus

Similia participiis sunt ista.

	tunicatus		personatus
	togatus		larvatus

Et innumera huius sortis vocabula.

Numerus

Est et numerus in participiis, ut in nomine. {L} Singularis ut legens, pluralis ut legentes.

De figura

Figura est duplex	simplex	ut		spirans
	composita.			respirans

Participia aliquando degenerant in nomina participalia: vel cum alium casum quam suum verbum, regunt, ut

	abundans lactis		patiens inediae
	appetens alieni		fugitans litium

Vel cum componuntur cum dictionibus, cum quibus ipsorum verba componi non possunt, ut

	infans		indoctus
	innocens		ineptus

Vel cum comparantur, ut

	amans		doctus
	amantior		doctior
	amantissimus		doctissimus

Vel cum tempus significare desinunt. Cuiusmodi sunt participia in rus, et dus, ut expectem, qui me numquam visurus abisti? Hoc est, qui eo animo discessisti, ut me amplius non videres?

Nullam mentionem fecit cometarum, non praetermissurus, si quid explorati haberet, id est, ita affectus, ut non praetermitteret.

Amandus est doctissimusque quisque, id est, dignus est, vel debet amari.

Eiicienda est haec mollities animi, id est, debet eiici.

Participia praesentis temporis non raro fiunt substantiva nomina, modo in masculino genere, ut

{n. p.}

Modo in neutro, ut		contingens		antecedens
		accidens		consequens

Modo in communi genere pro verbalibus in tor vel trix, ut

	appetens		sitiens
	diligens		indulgens

Animans modo femininum, modo neutrum reperitur.

De adverbio

Adverbium est pars orationis non flexa, quae adiecta verbo, sensum eius perficit atque explanat.

Explanat enim interdum, sicut nomen, ut homo egregie impudens. Ne parum sis leno.

Aliquoties ut adverbium, ut parum honeste se gerit.

De accidentibus adverbio

Adverbio accidunt

	significatio		species
	comparatio		figura

Significationis varietas ex verborum circumstantiis colligenda est.

Adverbia loci

In loco, significant haec

hic	ubique	alicubi
illic	ubicunque	necubi
istic	ubilibet	sicubi
intus	utrobique	inibi
foris	ubivis	ibidem
usquam	ubiubi	inferius
nusquam	ibi	superius
ubi	alibi

{L. ii.}

Ad locum vero respiciunt

huc	siquo	aliorsum
illuc	eo	dextrorsum
istuc	eodem	sinistrorsum
intro	quolibet	sursum
alio	quovis	deorsum
quo	quocunque	utroque
aliquo	foras	neutro
nequo	horsum	quoquoversum
quoquo

A loco, denotant

hinc	aliunde	undevis
illinc	alicunde	undecunque
istinc	sicunde	superne
foras	necunde	inferne
inde	indidem	caelitus
unde	undelibet	funditus

Denique per locum

hac	ea	qua
illac	eadem	siqua
istac	alia	nequa
quacunque	aliqua	quaque

Temporis

Adverbia temporis sunt

quando	aliquoties	nudiustertius
aliquando	heri	nudiusquartus
quandiu	hodie	nudiusquintus
quandudum	cras	nudiussextus etc.
quampridem	pridie	diu
usque	postridie	noctu
quousque	perendie	interdiu
toties	mane	nunc
quoties	vesperi	iam

{n. p.}

nuper	saepe	numquam
alias	raro	unquam
olim	subinde	adhuc
idem	identidem	etiam, pro adhuc
pridem	plerunque	hactenus
dudum	quotidie	indiem
tantisper	quotannis	inhoram
paulisper	in dies	et similia
parumper

Usque temporis et loci adverbium est, ut usque sub obscurum noctis. Ab Aethiopia est usque haec. Est et ubi pro semper aut continuo ponitur, ut usque metu micuere sinus.

Numeri

Adverbia numeri, ut

	semel		septies
	bis		centies
	ter		millies
	quarter		pluries
	quinquies		infinities etc.

Ordinis

Ordinis sunt

	inde		postremo
	deinde		primum
	hinc		iamprimum
	dehinc		denique
	novissimo		tandem
	imprimis		adsummum etc.

Interrogandi

Adverbia interrogandi sunt {L. iii.}

	cur		num
	quare		quid ita
	quomodo		quo
	ecquid		unde
	quin pro cur		quantum

Vocandi

Vocandi sunt, o, heus, et si qua sunt similia.

Negandi

	haud	nequaquam
Negandi, ut	non	ne pro non
	minime	et similia

Affirmandi

Affirmandi, ut

etiam	prorsus	profecto
sic	nempe	adeo
quidni	nimirum	plane
sane	certe	scilicet

Iurandi

	hercule	pol
Iurandi, ut	mehercules	aedepol
	mediusfidius	castor
	diusfidius	ecastor

Hortandi

	age	agedum
Hortandi, ut	sodes	ehodum
	sultis	eia
	amabo	agite

Prohibendi

Prohibendi, ut ne.

Optandi

Optandi, ut utinam, o, o si, si. {n. p.}

Excludendi

	modo	tantum
Excludendi, ut	dummodo	solum
	tantummodo	duntaxat
	solummodo	demum

Congregandi

	simul	populatim
Congregandi, ut	una	universim
	pariter	coniunctim etc.

Segregandi

	seorsim	privatim
	gregatim	speciatim
Segregandi, ut	egregie	bifariam
	nominatim	trifariam
	viritim	omnifariam
	oppidatim	plurifariam

Diversitatis

Diversitatis, ut aliter, secus.

Eligendi

Eligendi, ut		potius		imo
		potissimum		satius

Intendendi

	valde	prorsus
	nimis	penitus
Intendendi, ut	nimium	funditus
	immodice	radicitus
	impendio	omnino
	impense

Remittendi

	vix	sensim
Remittendi, ut	aegre	pedetentim
	paulatim

{n. p.}

Concedentis

Concedentis, ut		licet		sit ita
		esto		sit sane

Negatae solitudinis

Negatae solitudinis, ut		non solum		non modo
		non tantum		nedum

Qualitatis

Qualitatis, ut		docte		fortiter
		pulchre		graviter

Quantitatis

	parum	summum
Quantitatis, ut	minime	adsummum
	maxime	et similia

Comparandi

	tam	maxime
Comparandi, ut	quam	minime
	magis	aeque
	minus

Rei non peractae

	ferme	propemodum
Rei non peractae, ut	fere	tantum non
	prope	modo non

Demonstrandi

Demonstrandi, ut en, ecce, sic, ut sic scribito.

Explanandi

	id est	puta
Explanandi, ut	hoc est	utputa
	quasi dicas	utpote

Dubitandi {n. p.}

	forsan	fors
Dubitandi, ut	forsitan	fortasse
	fortassis

Eventus

Eventus, ut		forte		forte
		casu		fortuna

Similitudinis

	sic	tamquam
	sicut	quasi
Similitudinis, ut	sicuti	ceu
	ita	uti
	item	velut
	itidem	veluti

De comparatione

Adverbia a nominibus adiectivis nata et comparantur regunt casus comparativi et superlativi, ut

	docte
	doctius illo
	doctissime omnium

Similiter et quaedam alia, ut

	bene		saepe
	melius		saepius
	optime		saepissime
	male		nuper
	peius		nuperrime
	pessime

De specie

Species est duplex. Principalis, quae ex se originem habet, ut heri, cras.

Derivativa est eorum quae nata sunt aliunde, ut {M}

	furtim a furor
	strictim a stringo
	humaniter ab humanus

Aliquando neutra adiectiva induunt formam adverbiorum, ad graecorum imitationem, ut

	recens		pro		recenter
	torvum				torve

De figura

Figura est duplex		simplex	ut		prudenter
		composita			imprudenter

De coniunctione

Coniunctio est pars orationis, quae sententiarum clausulas apte connectit.

De accidentibus coniunctioni

		figura
Coniunctioni accidunt		potestas
		ordo

De figura

Figura est duplex		simplex	ut		nam
		composita			namque

De potestate

Potestas, id est, significatio est varia, aliae enim e coniunctionibus copulatiuae sunt, ut

et	atque	item
ac	quoque	itidem
que	etiam	cum
		tum et tum

{n. p.} Item geminatum, ut vir tum probus, tum eruditus. Huc spectant et his contrariae, ut

	nec		Neu
	neque		neve

Hae quatuor sequentes, et, que, nec, neque, cum geminantur, suspensivae etiam evocantur, quod aliud semper expectari faciunt, ut et fugit, et pugnat. Nec sapit ista, nec sentit.

	aut	seu
Aliae disiunctivae, ut	vel	sive
	ve

Atque istae cum geminantur, suspensivae etiam vocantur, ut, vel scribit, vel dictat.

Aliae discretivae, ut

sed	quidem	vero
sed enim	autem	enimvero
at	quoque	quodsi
ast	scilicet	verum
atqui	caeterum	porro
		quin

Aliae rationales seu illativae, ut

	ergo		quare
	ideo		quamobrem
	igitur		quocirca
	itaque		proinde
	idcirco		propterea
			eare

Cicero, eare statim ad te Aristocritum misi.

Aliae causales, ut

nam	quia	propterea quod
namque	quippe	quoniam
enim	utpote	quando
etenim	siquidem	quatenus
quod	quandoquidem	et pro quia

{M. ii.}

Aliae perfectivae seu absolutivae, ut

	uti
	quo, pro ut
	ne et ut, pro ne non. Terentius, sed patris vim, ut queas ferre.
	ne, pro ut non. Cicero, opera datur, iudicia ne fiant.

Aliae continuativae, ut			si			ni
			sin			nisi
			ne			num		utrum
Aliae dubitativae, ut			an			numquid		necne
			anne
			etsi			licet
Aliae adversativae, ut			quamquam			tametsi
			quamvis			et aliae id genus
Aliae redditivae earundem, ut				tamen			sedtamen
				attamen			verumtamen
Aliae diminutivae, ut			saltem			certae
			at			vel, ut ne vel latum digitum cessit
			quam
Aliae electivae, ut			ac
			atque, quando pro quam accipiuntur
		quidem			nam
		equidem			profecto
Aliae expletivae, ut		nimirum			vero
		autem			enimvero
		scilicet			sedenim
		quoque			enim pro certe

Vergilius, nam quis te iuvenum confidentissime nostras iussit adire domos?

Terentius, enim non sinam.

Sunt dictiones, quae nunc adverbia, nunc coniunctiones {n. p.} nunc praepositiones esse inveniuntur, ut cum quoties casui iungitur, praepositio est.

Quando vero subiunctivo modo praeponitur, coniunctio est.

At quoties pro quando usurpatur, adverbium est.

In genere coniunctiones adeo tenui discrimine ab adverbiis discernuntur, ut saepe numero confundantur, ut quando, proinde, et similia.

Ordo

Ordo coniunctionum est triplex, nempe

	praepositivus
	subiunctivus
	communis

Ex coniunctionibus, hae in primis praeponi solent

	nam	aut		quatenus
	quare	vel		sin
	ac	nec		seu
	ast	neque		sive
	atque	si		ni
	et	quin		nisi
		quidem	vero
Subiunctivae vero sunt		quoque	enim
		autem	et
Et tres encliticae, que, ne, ve, sic dictae: quod accentum in praecedentem syllabam inclinent, ut

Ludere qui nescit, campestribus abstinet armis,

Indoctusque pilae, discive trochive quiescit.

Communes denique dicuntur, quae indifferenter et praeponi et postponi possunt, quales sunt reliquae fere omnes, praeter praedictas, ut

	equidem		saltem
	ergo		tamen
	igitur		quamquam etc.

{M. iii.}

De praepositione

Praepositio est pars orationis indeclinabilis, quae aliis orationis partibus vel compositione, vel appositione praeponitur.

Appositione, ut Christus sedet ad dexteram patris.

Compositione, ut adactum iuramentum adhibendum admonuit.

Quaedam praepositiones postponi inveniuntur, ut

cum		quibuscum
tenus	ut	pube tenus
versus		Angliam versus
usque		ad occidentem usque

De accidentibus praepositioni

Praepositioni accidit casuum regimen, sive constructio. Caeterum in iisdem casibus mira est significationis varietas: quae non tam regulis, quam assiduo legendi atque scribedi usu discenda est. Exempli causa.

Secundum.

Aliud significat secundum, cum dico. Secundum aurem vulnus accepit. Aliud vero hic. Secundum deum patria colenda est. Aliud in hac oratione. Secundum quietem satis mihi felix visum sum.

Praepositiones accusativi

Ex praepositionibus, istae accusativo casui adiunguntur.

Ad calendas graecas.

Apud

Et bene apud memores, veteris stat gratia facti. {n. p.}

Ante

Dicique beatus ante obitum nemo supremaque funera debet.

Adversus

Ne Hercules quidem adversus duos.

Cis

Cis Thamesim sita est Aetona.

Citra, ultra

Est modus in rebus, sunt certi denique fines:

Quos ultra citraque nequit consistere rectum.

Intra

Crede mihi bene qui latuit, bene vixit, et intra

Fortunam debet quisque manere suam.

Extra

Extra omnem ingenii aleam positus Cicero.

Circum

Locale est, ut circum montem.

Circa

Circa forum, circa viginti annos.

Circiter

Tempus et numerum significat. Circiter horam decimam. Circiter duo millia desiderati sunt.

Contra

Ne contra stimulum calces.

Erga

Princeps erga populum clemens.

Inter

Multa cadunt inter calicem, supremaque labra.

Infra

Quem ego infra omnes homines esse puto.

Supra

Dux hostium cum exercitu supra caput est.

Iuxta

Cum lucubrando iuxta ancillas lanam faceret. {n. p.}

Foeda mors ob oculos versabatur.

Per

Impiger extremos currit mercator ad Indos.

Per mare pauperiem fugiens, per saxa, per ignes.

Prope

Prope urbem, prope mortem.

Praeter

Ita fugias, ne praeter casam.

Propter

Aliquid mali, propter vicinum malum.

Post

O cives, cives, quaerenda pecunia primum, virtus post nummos.

Penes

Me penes est unum vasti custodia mundi.

Trans

Caelum, non animum mutant, qui trans mare currunt.

Praepositiones ablativi

A Iove principium musae, Iovis omnia plena.

Haec vocalibus praeponitur.

Ab alio expectes, alteri quod feceris.

Abs

Abs quivis homine beneficium accipere, gratum est.

Absque

Absque eo esset.

Cum

Damnum appellandum est, cum mala fama, lucrum. {n. p.}

Clam

Clam patre, et Plautus, clam patrem.

Coram

Coram senatu acta res est.

Sophistae rixantur de lana caprina.

Qui falsum testimonium dixisse convictus erat, e saxo Tarpeio deiciebatur.

Ex malis moribus bonae leges natae sunt.

Pro

Comes facundus in via pro vehiculo est.

Prae

Huic aliquid prae manu dederis.

Sine

Nulla dies sine linea ducenda est.

Tenus

Capuloque tenus ferrum impulit ira.

Praepositiones utriusque casus

Hae quatuor utrumque casum exigunt, sed fere in diversa significatione.

In tempore veni, quod omnium rerum est primum.

Inque domos superas scandere cura fuit.

Sub

Sub lucem exportant calathis.

Vasto vidisse sub antro.

Super

Super se collocavit.

Fronde super viridi. {N}

Subter

Subter terram.

Densa subter testudine.

Sunt et praepositiones quae numquam extra compositionem inveniuntur, nimirum

an		ambio
di		diduco
dis	ut	distraho
re		recipio
se		sepono
con		condono

De interiectione

Interiectio est pars orationis quae sub incondita voce animi affectum demonstrat.

Tot autem sunt interiectionum significationes, quot animi perturbati sunt motus.

Exultantis, ut euax, vah. Plautus, euax iurgio tandem uxorem abegi.

Dolentis, ut heu, hoi, hei, o, ah. Terentius, i intro, hoi, hei. Vergilius, o dolor atque decus magnum.

Timentis, ut hei, at, atat. Terentius, hei vereor ne quid Andria apportet mali.

Admirantis, ut pape. Terentius, pape nova figura oris.

Vitantis, ut apage, apagesis. Terentius, apagesis, egon formidolosus?

Laudantis, ut euge. Martialis, cito, nequiter, euge, beate.

Vocantis, ut eho, oh, io. Terentius, oh qui vocare.

Deridentis, hui. Terentius, hui tu mihi illam laudas?

Ex improviso aliquid deprehendentis, ut atat. Terentius, atat, data hercle mihi sunt verba.

Exclamantis, ut o, pro, pro nefas. Seneca, o paupertas {n. p.} felix.

Imprecantis, ut malum, vae malum. Terentius, quid hoc, malum infelicitatis est?

Ridentis, ut ha ha he. Terentius, ha ha he defessa iam misera sum te ridendo.

Silentium iniungentis, ut au. Terentius, au ne comparandus hic quidem ad illum est.

Illud hic observandum est nomina quoque et verba quandoque interiectionis loco poni, ut apud Vergilium, navibus infandum amissis. Cicero, sed amabo te cura. Imo quaevis orationis pars affectum animi incondite significans interiectionis vice fungitur. {n. p.}

De constructione octo partium

Atque de octo orationis partibus earumque speciebus, quatenus ad etymologiam attinet, hactenus dictum est, deinceps de eisdem, quatenus ad syntaxim, quae constructio dicitur, agemus.

Est igitur constructio debita partium orationis inter se compositio, iuxta rectam grammatice rationem. Ea vero est qua veterum probatissimi, tum scribendo tum loquendo sunt usi.

Caeterum priusquam de partium orationis structura singulatim pertractabimus, quaedam in genere de tribus grammaticae concordantis, paucis edisserenda sunt.

Concordantia nominativi et verbi

Verbum personale cohaeret cum nominativo, numero et persona, ut numquam sera est ad bonos mores via. Fortuna numquam perpetuo est bona.

Nominativus primae vel secundae personae non exprimitur, nisi causa discretionis, ut vos damnastis, quasi dicat, praeterea nemo, aut emphasis gratia, ut tu es patronus, tu pater, si deseris tu, perimus, quasi dicat, praecipue et prae aliis tu patronus es.

In verbis quorum significatio ad homines tantum pertinet, tertiae personae nominativus saepe subauditur, ut est, fertur, dicunt, ferunt, aiunt, praedicant, clamitant et similia, ut fertur atrocia flagitia designasse.

Teque ferunt irae poenituisse tuae.

Non semper vox casualis est verbo nominativus, sed aliquando verbum infinitum, ut mentiri non est meum. {n. p.} Aliquando oratio, ut adde quod ingenuas didicisse fideliter artes, emollit mores, nec sinit esse feros.

Aliquando adverbium cum genitivo, ut partim virorum ceciderunt in bello. Partim signorum sunt combusta.

Exceptio prima

Verba infiniti modi pro nominativo accusativum ante se statuunt, ut te rediisse incolumen gaudeo. Te fabulam agere volo. Resolvi potest hic modus per quod et ut, ad hunc modum. Quod tu rediisti incolumis gaudeo, ut tu fabulam agas, volo.

Exceptio secunda

Impersonalia praecedentem nominativum non habent, ut, taedet me vitae, pertaesum est coniugii. De quibus suo loco.

Nomen multitudinis singulare quandoque verbo plurali iungitur, ut pars abiere. Uterque deluduntur dolis.

Concordantia substantivi et adiectivi

Adiectivum cum substantivo, genere, numero, et casu consentit, ut rara avis in terris nigroque simillima cygno.

Ad eundem modum participia et pronomina, substantivis adnectuntur, ut donec eris felix, multos numerabis amicos,

Nullus ad amissas ibit amicus opes.

Seneca. Non hoc primum pectora vulnus mea senserunt, graviora tuli. Aliquando oratio supplet locum substantivi, ut audito regem Doroberniam proficisci.

Concordantia relativi et antecedentis

Relativum cum antecedente concordat genere, numero {N. iii.} et persona, ut vir bonus est quis?

Qui consulta patrum, qui leges iuraque servat.

Nec unica vox solum sed interdum etiam oratio ponitur pro antecedente, ut in tempore ad eam veni, quod omnium rerum est primum.

Relativum inter antecedentia diversorum generum collocatum, nunc cum priori convenit, ut senatus assiduam stationem eo loci peragebat, qui hodie senaculum appellatur.

Non procul ab eo flumine, quod Saliam vocant.

Propius a terra Iouis stella fertur, quae Phaeton dicitur.

Nunc cum posteriori, ut homines tuentur illum globum, quae terra dicitur. Est locus in carcere quod Tullianum appellatur. In coito lunae, quod interlunium vocant.

Aliquando relativum, aliquando et nomen adiectivum respondet primitivo, quod in possessivo intelligitur, ut et laudare fortunas meas, qui haberem filium tali ingenio praeditum. Nostros vidisti flentis ocellos.

Quoties nullus nominativus inseritur inter relativum et verbum, relativum erit verbo nominativus, ut felix qui potuit boni, fontem visere lucidum.

At si nominativus relativo et verbo interponatur, relativum regetur a verbo, aut ab alia dictione, quae cum verbo in oratione locatur, ut Ovidius, gratia ab officio, quod mora tardat, abest.

Cuius numen adoro.

Quorum optimum ego habeo.

Cum similem non vidi.

Quo dignum iudicavi.

Quo melius nemo scribit.

Quem videndo obstupuit.

Lego Vergilium, prae quo, caeteri poetae sordent etc. {n. p.}

De substantivorum constructione

Quum duo substantiua diversae significationis concurrunt, posterius in genitivo ponetur, ut crescit amor nummi, quantum ipsa pecunia crescit

rex pater patriae	cultor agri
princeps spes Angliae	arma Achillis

At hic genitivus aliquando in possessivum mutatur, ut

patris domus	heri filius
paterna domus	herilis filius

Est ubi etiam in dativum vertitur, ut urbi pater est, urbique maritus.

Herus tibi, mihi pater.

Exceptio

Excipiuntur quae in eodem casu per appositionem connectuntur, ut effodiuntur opes irritamenta malorum.

Ignavum fucos pecus a praesepibus arcent.

Adiectivum in neutro genere absolute positum, aliquando genitivum postulat, ut paulum pecuniae, hoc noctis. Non videmus manticae quod in tergo est.

Quantum quisque sua nummorum servat in arca, tantum habet et fidei.

Ponitur interdum genitivus, propter substantivum subauditum, ut in huiusmodi locutionibus.

Ubi ad Dianae Veneris, ito ad dexteram.

Ventum erat ad Vestae. Utrobique subauditur templum.

Hectoris Andromache, subauditur uxor. Delphobe Glauci, subauditur filia. Huius video Byrriam, subaudi servum.

Laus et vituperium

Laus et vituperium rei variis modis effertur, at frequentius {n. p.} in ablativo vel genitivo, ut Edouardum nostrum eximia spe, summaque virtute principem fac erudias. Vir nulla fide. Obscuri generis nebulo. Ingenui vultus puer, ingenuique pudoris.

Opus et usus

Opus et usus ablativum exigunt, ut autoritate tua nobis opus est. Gellius, pecuniam qua sibi nihil esset usus, ab iis quibus sciret usui esse, non accepit.

Opus autem adiective pro necessarius quandoque ponitur. Cicero, dux nobis et autor opus est. Idem, dicis nummos mihi opus esse, ad apparatum triumphi. Terentius, alia quae opus sunt, para.

De adiectivorum constructione

Genitivus

Adiectiva quae desiderium, notitiam, memoriam, atque iis contraria significant, genitivum adsciscunt, ut est natura hominum novitatis avida.

Mens futuri praescia. Memor esto brevis aevi.

Imperitos rerum eductos libere in fraudem illicis.

Non sum animi dubius, sed devius aequi.

Graecarum literarum rudis.

Adiectiva verbalia in ax etiam in genitivum feruntur

	audax ingenii	utilium sagax
ut	tempus edax rerum	propositi tenax
	virtus est vitiorum fugax	pecuniarum petax etc.

Ingens praeterea adiectivorum turba nullis certis regulis colligata casum patrium postulant. Quorum farraginem satis quidem amplam congesserunt, Linacrus et Despauterius, tu vero crebra lectione, ea tibi reddes admodum familiaria.

Nomina partitiva aut partitive posita interrogativa {n. p.} quaedam et numeralia quaedam genitivo, a quo et genus mutuantur, gaudent, ut quorum alter te scientia augere potest, altera exemplis. Utrum horum mavis accipe. Quisquis fuit ille deorum. An quisquam gentium est aeque miser, ut ego? Dium promittere nemo auderet.

Tres fratrum. Quatuor iudicium.

Sapientum octavus quis fuerit, non dum constat.

Primus regum Romanorum fuit Romulus.

In alio tamen sensu ablativum exigunt cum praepositione, ut primus ab Hercule. Tertius ab Aenea. In alio vero sensu dativum, ut nulli pietate secundus. Usurpantur autem et cum his praepositionibus e, de, ex, inter, ante, ut est deus e vobis alter. Solus de superis.

Primus inter omnes.

Primus ibi ante omnes, magna comitante caterva.

Interrogativum, et eius redditivum, eiusdem casus et temporis erunt, ut quarum rerum est nulla satietas? Divitiarum. Quid rerum nunc geritur in Anglia? Consulitur de religione.

Fallit haec regula quoties interrogatio sit per cuius, cuia, cuium, ut cuium pecus? Laniorum. Aut per dictionem variae syntaxeos, ut furti ne accusas, an homicidi, an utroque? Fallit denique cum per possessiva meus, tuus, suus etc., respondendum est, ut cuius hic codex? Meus.

Comparativa et superlativa accepta partitive genitivum, unde genus sortiuntur, exigunt. Comparativa duo, superlativa plura, inter se conferuntur, ut manuum fortior est dextera, digitorum medius est longissimus. Accipiuntur autem partitive cum per, e, ex, aut inter, exponuntur, ut Vergilius poetarum doctissimus id est ex poetis, vel inter poetas.

Comparativa cum exponuntur per quam, ablativum adsciscunt, ut, vilius argentum est auro, virtutibus aurum. {O} Asciscunt et alterum ablativum qui mensuram excessus significat, ut quanto doctior es, tanto te geras submissius.

Tanto, quanto, multo, longe, aetate, natu, utrique gradui apponuntur, ut tanto pessimus omnium poeta, quanto tu optimus omnium patronus. Nocturnae lucubrationes longe periculosissimae habentur. Longe caeteris peritior es, sed non multo melior tamen.

Omne animi vitium, tanto conspectius in se crimen habet, quanto maior qui peccat habetur.

Maior et maximus natu. Maior et maximus aetate.

Dativus

Adiectiva quibus commodum, incommodum, similitudo, dissimilitudo, voluptas, summissio, aut relatio ad aliquid, significatur in dativum transeunt, ut sis bonus o felixque tuis.

Turba gravis paci, placidaeque inimica quieti.

Est finitimus oratori poeta.

Qui color albus erat, nunc est contrarius albo.

Iucundus amicis, omnibus supplex.

Si facis ut patriae sit idoneus, utilis agro.

Huc referuntur adiectiva ex con praepositione composita, ut, contubernalis, commilito, conservus, cognatus, etc. Quaedam ex his quae similitudinem significant, etiam genitivo gaudent, ut quem metuis, par huius erat. Patres aequum esse censent, nos iamiam a pueris, illico nasci senes, neque illarum affines esse rerum, quas fert adolescentia.

Domini similis es. Mens conscia recti.

Praeterea regina, tui fidissima, dextra occidit ipsa, sua.

Communis, alienus, immunis, variis casibus serviunt, ut Cicero, commune animantium omnium est coniunctionis {n. p.} appetitus, procreandi causa. Mors omnibus communis hoc mihi tecum commune est. Sallustius, non aliena consilii. Seneca, alienus ambitioni. Cicero, non alienus a Scevolae studiis. Ovidius, vobis immunibus huius esse mali dabitur. Plinius, caprificus omnibus immunis est.

Immunes ab illis malis sumus.

Natus, commodus, incommodus, utilis, inutilis, vehemens, aptus, interdum etiam accusativo iunguntur, ut natus ad gloria.

Verbalia in bilis, ut participia in dus, accepta passive

Dativo adduntur, ut o mihi post nullos, multum memorande sodales, nulli penetrabilis astro, lucus erat.

Accusativus

Magnitudinis mensura subicitur adiectivis in accusativo, ut gnomon septem pedes longus, umbram non amplius quatuor pedes longam reddit. Interdum et in ablativo, ut fons latus pedibus tribus, altus triginta. Interdum etiam et genitivo. Columella, in morem horti areas latas pedum denum, longas pedum quinquagenum facito.

Ablativus

Adiectiva quae ad copiam, egestatemve pertinent, nunc ablativo, interdum et genitivo gaudent, ut amor et melle et felle est fecundissimus.

Dives agris, dives positis in fenore nummis.

Referunt se nocte minores, crura thymo plena.

Quae regio in terris, nostri non plena laboris?

Dives opum, dives pietati vestis et auri.

O curvae in terras animae et caelestium inanes.

Nomina diversitatis ablativum sibi cum praepositione subiciunt, ut alter ab illo. Aliud ab hoc. Diversus ab isto. {O. ii.}

Adiectiva regunt ablativum significantem causam, ut pallidus ira, incurvus senectute, livida armis brachia, trepidus morte futura.

Forma, vel modus rei adicitur nominibus in ablativo, ut facies miris modis pallida. Nomine grammaticus.

Re Barbarus. Sum tibi natura parens, praeceptor consiliis. Troianus origine Caesar. Spe dives, re pauper.

Syrus natione.

Dignus, indignus, praeditus, captus, contentus, extorris, auferendi casui adiciuntur, ut dignus es odio. Qui filium haberem tali ingenio praeditum.

Atque oculis capti fodere cubilia talpae.

Sorte tua contentus abi.

Horum nonnulla genitivum interdum vendicant, ut militia est operis altera digna tui.

Discendam magnorum haud quamquam indignus aurorum.

De pronominum constructione

Mei, tui, sui, nostri, vestri, genitivi primitivorum ponuntur cum passio significatur, languet desiderio tui.

Parsque tui latitat corpore clausa meo. Imago nostri.

Meus, tuus, suus, noster, vester, adiciuntur cum actio denotatur, ut favet desiderio tuo, imago nostra.

Nostrum et vestrum genitivi sequuntur distributiva, partitiva, comparativa et superlativa, ut unusquisque vestrum.

Nemo nostrum. Ne cui vestrum sit mirum.

Maior nostrum. Maximus natu vestrum.

Haec possessiva meus, tuus, suus, noster vester, hos genitivos post se recipiunt, ipsius, solius, unius, duorum, trium et sic deinceps, omnium, plurium, paucorum, cuiusque {n. p.} et genitivos participiorum, ut ex tuo ipsius animo coniecturam feceris. Dico mea unius opera rempublica esse liberatam. Meum solius peccatum corrigi non potest. Noster duorum eventus ostendat, utra gens sit melior. In sua cuiusque laude praestantior. Nostra omnium memoria. Vestris paucorum respondet laudibus.

Cum mea nemo scripta legat, vulgo recitare timentis.

Sui et suus reciproca sunt, hoc est, semper reflectuntur ad id quod praecessit in eadem oratione, ut nimium admirantur se. Parcit erroribus suis. Aut annexa per copulam, ut magnopere Petrus rogat, ne se deseras. Cicero reminiscitur clientum suorum.

Ipse ex pronominibus trium personarum significationem representat, ut ipse vidi, ipse loquere, ipse dixit.

Et nominibus pariter ac pronominibus adiungitur, ut ipse ego, ipse ille, ipse Hercules.

Idem etiam omnibus personis iungi potest, ut ego idem adsum. Idem has nuptias perge facere.

Idem iungat vulpes et mulgeat hircos.

Haec demonstrativa hic, ille, iste, sic distinguntur.

Hic, mihi proximum demonstrat iste, cum qui apud te est, ille, cum qui ab utroque remotus est, indicat.

Ille tum usurpatur cum ob eminentiam, rem quampiam demonstramus, ut Alexander ille magnus. Iste vero ponitur, quando cum contemptu rei alicuius mentionem facimus, ut istum aemulum quo ad poteris ab ea pellito.

Hic et ille, cum ad duo anteposita referuntur, hic ad posterius et propius, ille ad prius et remotius referri debet, ut Agricolae contrarium est pastoris propositum, ille quam maxime subacto et puro solo gaudet, hic novali graminosque, ille fructum e terra sperat, hic e pecore. {O. iii.}

De verborum constructione

Nominativus post verbum

Verba substantiva, ut sum, forem, fio, existo, verba vocandi passiva, ut nominor, appellor, dicor, vocor, nuncupor, et iis similia, ut scribor, salutor, habeor, existimor. Item verba gestus, ut sedeo, dormio, incedo, curro, utrinque nominativum expetunt, ut deus est summum bonum. Perpusilli vocantur nani.

Fides, religionis nostrae fundamentum habetur.

Malus pastor dormit supinus.

Homo incedit erectus in caelum.

Denique omnia fere verba post se nominativum habent, adiectivi nominis, ut rex mandavit primus extirpari idololatriam. Pii orant taciti. Boni discunt seduli.

Infinitum quoque utrinque eosdem casus habet, praecipue cum verba optandi eisque similia accedunt, ut hypocrita cupit videri iustus, hypocrita cupit se videri iustum. Malo dives esse quam haberi, malo me divitem esse quam haberi.

Natura beatis omnibus esse dedit, si quis cognoverit uti.

Nobis non licet esse tam disertis, vel disertos.

Expedit bonas esse vobis.

Quo mihi commisso non licet esse piam?

Genitivus post verbum

Sum genitivum postulat quoties significat possessionem, aut ad aliquid pertinere, ut pecus est Melibaei.

Adolescentis est, maiores natu ve reri.

Regum est parcere subiectis et debellare superbos. {n. p.}

Excipiuntur hi nominativi, meum, tuum, suum, nostrum, vestrum, humanum, belvinum, et similia, ut non est meum contra autoritatem senatus dicere. Eia haud vestrum est iracundos esse. Humanum est irasci. At hic subintelligi videtur officium, quod aliquando etiam exprimitur, ut tuum est officium, has bene ut adsimules nuptias.

Verba aestimandi genitivis gaudent, ut plurimi passim fit pecunia. Pudor parvi penditur.

Nihili, vel pro nihilo habentur literae.

Pluris opes nunc sunt, quam prisci temporis annis.

Aestimo, vel genitivum, vel ablativum adsciscit, ut non huius te aestimo. Magno ubique virtus aestimanda est.

Flocci, nauci, nihili, pili, assis, huius, teruncii, his verbis aestimo, pendo, facio peculiariter adiciuntur, ut ego illum flocci pendo. Nec huius facio, qui me pili aestimat. Singularia sunt illa. Aequi boni consulo.

Aequi boni facio id est in bonam accipio partem.

Verba accusandi, damnandi, monendi, absolvendi et consimilia, genitivum postulant, qui crimen significet, ut qui alterum incusat probri, ipsum se intueri oportet. Etiam sceleris condemnat generum suum.

Parce tuum vatem sceleris damnare cupido.

Admoneto illum pristinae fortunae.

Monachi, voti absoluti sunt.

Vertitur hic genitivus aliquando in ablativum vel cum, vel sine praepositione, ut si in me iniquus es iudex?

Condemnabo te eodem crimine.

Uxorem de pudicitia graviter accusavit.

Putavi ea de re admonendum esse te.

Uterque, nullus, alter, neuter, alius, ambo et superlativus gradus, non nisi in ablativo id genus verbis subduntur, ut accusas furti, an stupri, an utroque? Sive de utroque? Ambobus? Vel de ambobus? Neutro vel de neutro. {n. p.} De plurimis simul accusaris.

Satago, misereor, miseresco, genitivum admittunt, ut is rerum suarum satagit. Oro miserere laborum.

Tantorum, miserere animi non digna ferentis.

Et generis miseresce tui.

At misereor et miseresco, rarius cum dativo leguntur.

Seneca, huic succurro, huic misereor.

Boetius, dilige iure bonos et miseresce malis.

Reminiscor, obliviscor, memini, genitivum aut accusativum desiderant, ut datae fidei reminiscitur. Proprium est stultitiae, aliorum vitia cernere, oblivisci suorum. Faciam, ut meique et huius diei ac loci, semper memineris. Omnia quae curant, senes meminerunt. Memini de hac re, de armis, de te id est mentionem feci.

Potior aut genitivo aut ablativo iungitur, ut Romani signorum et armorum potiti sunt.

Egressi optata potiuntur Troes arena.

Dativus post verbum

Omnia verba acquisitive posita, adsciscunt dativum eius rei, cui aliquid quocumque modo acquiritur, ut mihi istic nec seritur nec metitur.

Nescio quis teneros oculus mihi fascinat agnos.

Huic regulae appendent varii generis verba.

In primis verba significantia commodum aut incommodum, regunt dativum, ut illa seges demum votis respondet avari Agricolae.

Non potes mihi nec commodare nec incommodare.

Validis incumbite remis.

Suam eruditionem tibi acceptam fert.

Ex his quaedam etiam efferuntur, cum accusativo, ut unum studetis omnes, unum sentitis. {n. p.}

Si ea memorem quae ad ventris victum conducunt, mora est. In haec studia incumbite. Natura ne plus ad eloquentiam confert, an doctrina? Fessum, quies plurimum iuvat.

Verba comparandi regunt dativum, ut sic parvis componere magna solebam.

Fratri se et opibus et dignatione adaequavit.

Interdum additur ablativus, ut comparo Vergilium cum Homero.

Verba dandi et reddendi, regunt dativum, ut fortuna multis nimis dat, satis nulli.

Ingratus est, qui gratiam bene merenti non reponit.

Haec variam habent constructionem, dono tibi munus.

Dono te munere. Huic rei aliquid temporis impertias.

Plurima salute Parmenonem suum summum impertit Gnato.

Aspersit mihi labem. Aspersit me labe.

Instravit equo penulam, instravit equum penula.

Ut piget infido consuluisse viro id est dedisse consilium.

Rectoremque ratis de cunctis consulit astris id est petit consilium.

Pessime istuc in te atque in illum consulis.

Metuo, timeo, formido tibi et a te vel de te id est sum sollicitus pro te.

Metuo, timeo, formido te, scilicet ne mihi noceas.

Verba promittendi ac solvendi regunt dativum, ut haec tibi promitto, ac recipio sanctissime esse observaturum. Aes alienum mihi numeravit.

Verba imperandi et nunciandi dativum requirunt, ut imperat aut servit collecta pecunia cuique.

Quid de quoque viro et cui dicas saepe caveto.

Dicimus, tempero, moderor tibi et te.

Refero tibi et ad te. Item. Refero ad senatum id est propono, scribo, mitto tibi et ad te.

Do tibi literas, ut ad aliquem feras, do ad te literas id est mitto. {P}

Verba fidendi dativum regunt, ut vacuis committere ventis, nil nisi laeve decet.

Mulieri ne credas, ne mortuae quidem.

Verba obsequendi et repugnandi dativum regunt, ut semper obtemperat pius filius patri.

Quae homines arant, navigant, aedificant, virtuti omnia parent. Ipsum hunc orabo, huic supplicabo.

Venienti occurrite morbo.

Ignavis precibus fortuna repugnat.

At ex his quaedam cum aliis casibus copulantur.

Ad amorem nihil potuit accedere.

Illud constat omnibus, seu inter omnes.

Haec fratri mecum non conveniunt. Saevis inter se convenit ursis. Ausculto tibi id est obedio. Ausculto te id est audio.

Adamas dissidet magneti, seu cum magnete. Certat illi, vel cum illo.

Tu dic mecum quo pignore certes.

Verba minandi et irascendi regunt dativum, ut utrique mortem minatus est.

Adolescenti nihil est quod succenseat.

Sum cum compositis, praeter possum, dativum exigit, ut rex pius est reipublicae ornamento. Mihi nec obest, nec prodest. Multa petentibus, desunt multa.

Dativum postulant verba composita cum his praepositionibus.

Prae

Ego meis maioribus virtute praeluxi.

Sed praeco pro vinco, praecedo, praecurro, praevertor, accusativo iunguntur.

Albo gallo ne manum admoliaris.

Con

Mulier quaedam ex Andro, commigravit huic viciniae. {n. p.}

Sub

Subolet iam uxori, quod ego machinor.

Ante

Iniquissimam pacem, iustissimo bello antefero.

Post

Omnes posthabui mihi res, ita ut par fuit.

Quum nemini obtrudi potest, itur ad me.

Impendet omnibus periculum.

Inter

Malleolus vitibus interserendus est.

Pauca ex his mutant dativum aliquotes in alium casum, ut praestat ingenio alius, alium.

Multos virorum anteit sapientia. In amore haec insunt vitia. Interdico tibi aqua et igni.

Est pro habeo dativum exigit, ut velle suum cuique est, nec voto vivitur uno.

Est mihi namque domi pater, est iniusta noverca.

Huic confine est suppetit, ut pauper enim non est, cui rerum suppetit usus.

Sum cum multis aliis geminum adsciscit dativum, ut exitio est avidis mare nautis.

Speras tibi laudi fore, quod mihi vitio vertis.

Nemo sibi mimos accipere debet favori.

Suo sibi gladio hunc iugulavit.

Additur hic dativus festivitatis causa.

Accusativus post verbum.

Verba transitiva cuiuscumque generis, sive activi, sive communis, sive deponentis, exigunt accusativum, ut percontatorem fugito, nam garrulus idem est. {P. ii.}

Nec retinent patulae commissa fideliter aures.

Imprimis venerare deos. Aper agros depopulatur.

Etiam et verba neutra accusativum admittunt cognatae significationis, ut tertiam aetatem hominum vivebat Nestor.

Longam incomitata videtur ire viam.

Duram servit servitutem.

Hunc accusativum mutant autores non raro in ablativum, ut diu videor vita vivere. Ire recta via.

Morte obiit repentina.

Sunt et quae figurate accusativum habent, ut nec vox hominem sonat, o dea certe.

Qui Curios simulant et Bacchanalia vivunt.

Pastillos Rufillus olet, Gorgonius hircum.

Duo accusativi

Verba rogandi, docendi, vestiendi, duplicem regunt accusativum, ut tu modo posce deum veniam.

Dedocebo te istos mores.

Ridiculum est, te me admonere istud.

Induit se calceos, quos prius exuerat.

Rogandi verba interdum mutant alterum accusativum in ablativum, ut ipsum obtestemur, veniamque oremus ab ipso.

Suspitionem istam ex illis quaere.

Vestiendi verba interdum mutant alterum accusativum in ablativum, vel dativum, ut induo te tunica, vel tibi tunicam. Hoc te celavimus unum. Bassus noster, de hoc me celavit.

Ablativus post verbum

Quodvis verbum admittit ablativum significantem instrumentum, aut causam, aut modum actionis. {n. p.}

Instrumentum

Daemona non armis, sed morte subegit Iesus.

Naturam expellas furca, tamen usque recurrit.

Hi iaculis, illi certant defendere saxis.

Causa

Gaudeo (ita me dii ament) gnati causa.

Invidus alterius rebus macrescit opimis.

Vehementer ira excanduit.

Modus

Mira celeritate rem peregit.

Dum vires animique sinunt, tolerate laborem,

Iam veniet tacito curva senecta pede.

Ablativo causae et modi aliquando additur praepositio, ut Baccharis prae ebrietate.

Summa cum humanitate tractavit hominem.

Quibus libet verbis subicitur nomen preci in ablativo casu, ut teruncio seu vitiosa nuce non emerim.

Multo sanguine ac vulneribus ea victoria stetit.

Vili, paulo, minimo, magno, nimio, plurimo, dimidio, duplo adiciuntur saepe sine substantivis, ut redime captum quam queas minimo. Vili venit triticum, constat parvo fames, magno fastidium.

Excipiuntur hi genitivi, sine substantivis positi, tanti, quantipluris, minoris, tantivis, tantidem, quantilibet, quanticumque, ut tanti eris aliis, quanti tibi fueris.

Non vendo pluris quam alii, fortasse etiam minoris.

Vix Priamus tanti totaque Troia fuit.

Sin addantur substantiva, in ablativo efferuntur, ut tanta mercede docuit, quanta hactenus nemo. {P. iii.}

Minori precio vendidi, quam emi.

Valeo etiam interdum cum accusativo iunctum reperitur, ut denarii dicti, quod denos aeris valebant, quinarii quod quinos.

Verba abundandi, implendi, onerandi et his diversa ablativo gaudent, ut amore abundans Antipho.

Malo virum pecunia, quam pecuniam viro indigentem.

Sylla omnes suos divitiis explevit.

Hoc te crimine expedi.

Homines nequissimi, quibus te onerarunt mendaciis?

Ego hoc te fasce levabo.

Aliquem familiarem suo sermone participavit.

Ex quibus quaedam nonnumquam etiam in genitivum feruntur, ut quam dives nivei pecoris, quam lactis abundans.

Quasi tu huius indigeas patris.

Quid est, quod in hac causa defensionis egeat?

Implentur veteris Bacchi, pinguisque ferinae.

Postquam dextra fuit caedis saturata.

Omnes mihi labores leves fuere, praeterquam tui carendum quod erat. Paternum servum sui participavit consilii.

Fungor, fruor, utor et similia, ablativo iunguntur.

Qui adipisci veram gloriam volunt, iustitiae fungantur officiis. Optimum est aliena frui insania.

In re mala, animo si bono utare, iuvat.

Aspice venturo laetentur ut omnia saeclo.

Qui sua victoria tam insolenter gloriarentur.

Destruit, aedificat, mutat quadrata rotundis.

Vescor carnibus. Haud equidem tali me dignor honore.

Ut malis gaudeat alienis.

Exemplorum multitudine supersidendum est.

Regni eum societate muneravit.

Communicabo te semper mensa mea.

Prosequor te amore, laude, honore, etc., id est amo, {n. p.} laudo, honoro.

Afficio te gaudio, supplicio, dolore etc., id est exhilaro, punio, contristo.

Mereor cum adverbiiis, bene, male, melius, peius, optime, pessime, ablativo adhaeret, ut de me nunquam bene meritus es.

Erasmus de lingua latina optime meritus est.

Catilina pessime de republica meruit.

Quaedam accipiendi, distandi et auferendi verba ablativum cum praepositione optant, ut istuc a multis iam pridem audiveram.

A trepido vix abstinet ira magistro.

Nasci a principibus fortuitum est.

Procul abest ab urbe imperator.

Vertitur hic ablativus aliquando in dativum, ut vivere si recte nescis, discede peritis.

Est virtus placitis abstinuisse bonis.

Heu fuge nate dea teque his (ait) eripe flammis.

Verbis quae vim comparationis obtinent, adicitur ablativus significans mensuram excessus, ut deforme existimabat, quos dignitate praestaret, ab iis virtutibus superari.

Quibuslibet verbis additur ablativus absolute sumptus, ut imperante Augusto natus est Christus, imperante

Tyberio crucifixus.

Credo pudicitiam Saturno rege moratam in terris.

Nil desperandum Christo duce et auspice Christo.

Iam Maria, audito Christum venisse, cucurrit.

Verbis quibusdam additur auferendi casus per synecdochen et poetice accusativus, ut aegrotat animo magis quam corpore.

Candet dentes. Rubet capillos. {n. p.}

Quaedam tamen efferuntur in gignendi casu, ut absurde facis, qui angas te animi.

Exanimatus pendet animi. Desipiebam mentis. Plautus.

Discrucior animi, quia ab domo abeundum est mihi.

Eidem verbo diversi casus, diversae rationis apponi possunt, ut dedit mihi vestem pignori, te presente, propria manu.

Passivis additur ablativus agentis, sed antecedente praepositione, interdum et dativus, ut laudatur ab his, culpatur ab illis.

Honesta bonis viris, non occulta petuntur.

Quorum participia frequentius dativis gaudent, ut nulla tuarum audita mihi nec visa sororum.

Oblitusque meorum, obliviscendus et illis.

Caeteri casus manent in passivis qui fuerunt activorum, ut accusaris a me furti. Habeberis ludibrio. Dedoceberis a me istos mores. Privaberis magistratu.

Vapulo, veneo, liceo, exulo, fio, neutropassiva, passivam constructionem habent, ut a praeceptore vapulabis.

Malo a cive spoliari quam ab hoste venire.

Quid fiet ab illo? Virtus parvo precio licet ab omnibus.

Cur a conviviis exulat philosophia?

Quibusdam tum verbis, tum adiectivis, familiariter subiciuntur verba infinita, ut iuvat usque morari et conferre gradum.

Dicere quae puduit, scribere iussit amor.

Vis fieri dives Pontice? Nil cupias.

Et erat tum dignus amari. Audax omnia perpeti gens humana ruit, per veritum nefas.

Ponuntur interdum figurate et absolute, ut haeccine fieri flagitia?

Criminibus terrere novis, hinc spargere voces.

Et quaerere conscius arma id est terrebat, spergebat, {n. p.} quaerebat.

De gerundiis

Gerundia et supina regunt casus suorum verborum, ut efferor studio videndi parentes.

Utendum est aetate, cito pede labitur aetas.

Scitatum oracula Phaebi mittimus.

Gerundia in di pendent a quibusdam tum substantivis, tum adiectivis, ut et quae tanta fuit Romam tibi causa videndi?

Cecropias innatus apes amor urget habendi.

Aeneas celsa in puppi, iam certus eundi.

Poetice infinitus loco gerundii ponitur, ut studium quibus arva tueri. Peritus medicari.

Interdum non invenuste adicitur gerundiis etiam genitivus pluralis, ut quum illorum videndi gratia me in forum contulissem.

Date crescendi copiam novarum.

Concessa est diripiendi pomorum atque obsoniorum licentia.

Gerundia in do pendent ab his praepositionibus

a	de	cum
ab	e	in	ut
abs	ex	pro

Ignavi a discendo cito deterrentur.

Amor et amicitia, utrumque ab amando dictum est.

Ex defendendo quam ex accusando uberior gloria comparatur.

Consultatur de transeundo in Galliam.

Recte scribendi ratio cum loquendo iuncta est.

Pro vapulando ab hoste mercedem petam.

Ponuntur et sine praepositione, ut alitur vitium crescitque tegendo. {Q}

Scribendo disces scribere.

Dum

Gerundia in dum pendent ab his praepositionibus

	inter		ob
	ante		propter
	ad

Inter cenandum hilares este.

Ante damnandum ingentes tollent animos.

Locus ad agendum amplissimus.

Ob absolvendum munus ne acceperis.

Veni propter te redimendum.

Cum significatur necessitas ponuntur citra praepositionem addito verbo est, ut orandum est, ut sit mens sana in corpore sano.

Vigilandum est ei qui cupit vincere.

Gerundia in nomina vertuntur

Vertuntur gerundia in nomina adiectiva, ut tantus amor florum, et generandi gloria mellis.

Ad accusandos homines duci praemio, proximum latrocinio est.

Cur adeo delectaris criminibus inferendis?

De supinis

Tum

Prius supinum active significat et sequitur verbum aut participium significans motum ad locum, ut spectatum veniunt, veniunt spectentur in ipsae.

Milites sunt missi speculatum arcem.

Illa vero do venum, do filiam nuptum, latentem habent motum.

At hoc supinum in neutropassivis et cum infinito iri, passive significat, ut coctum ego non vapulatum, dudum conductus sum. Postquam audierat non datum iri uxorem {n. p.} filio. Poetae dicunt, eo visere, vado videre.

Ponitur et absolute cum verbo est, ut actum est, ilicet peristi. Itum est in viscera terrae. Cessatum est satis.

Posterius supinum passive significat et sequitur nomina adiectiva, ut sum extra noxam, sed non est facile purgatu.

Quod factu foedum est, idem est dictu turpe.

Qui pecunia non movetur, hunc dignum spectatu arbitramur. In istis vero, surgit cubitu, redit venatu:

cubitu et venatu nomina potius censenda videntur, quam supina.

De tempore et loco

Tempus

Quae significant partem temporis in ablativo frequentius usurpantur in accusativo raro. Nemo mortalium omnibus horis sapit. Nocte latent mendae.

Id tempus creatus est consul.

Quae autem durationem temporis denotant in accusativo, interdum et ablativo efferuntur, ut hic iam tercentum totos regnabitur annos.

Noctes atque dies patet atri ianua Ditis.

Hic tamen hac mecum poteris requiescere nocte.

Imperavit triennio et decem mensibus, octoque diebus.

Dicimus etiam. In paucis diebus, de die, de nocte.

Promitto in diem. Commodo in mensem. Annos ad quinquaginta natus. Per tres annos studui. Puer id aetatis. Non plus triduum aut triduo. Tertio, vel ad tertium calendas vel calendarum.

Spacium loci

Spacium loci in accusativo effertur, interdum et in ablativo, ut die quibus in terris (et eris mihi magnus Apollo.) {Q. ii.}

Treis pateat caeli spacium, non amplius ulnas.

Iam mille passus processeram. Abest bidui, subintelligitur spatium. Abest ab urbe quingentis passuum millibus.

Appellativa locorum

Nomina appellativa et nomina maiorum locorum adduntur fere cum praepositione verbis significantibus in loco, ad locum, a loco, aut per locum, ut in foro versatur. Meruit sub rege in Gallia.

Ad templum non aequae palladis ibant.

Iliades.

Legantur in Hispaniam maiores natu nobiles.

E Sicilia decedens Rhodum veni.

Per mare ibis ad Indos.

Omne verbum admittit genitivum proprii nominis loci in quo fit actio, modo primae vel secundae declinationis et singularis numeri sit. Quid Romae faciam? Mentiri nescio. Samia mihi mater fuit: ea habitabat Rhodi.

Hi genitivi, humi, domi, militiae, belli pro propriis usurpantur, ut domi bellique simul viximus.

Parvi sunt foris arma, nisi est consilium domi.

Domi, non alios secum patitur genitivos, quam meae, tuae, suae, nostrae, vestrae, alienae, ut versor domi meae, non alienae.

Verum si proprium loci, pluralis dumtaxat numeri, aut tertiae declinationis fuerit, in dativo aut ablativo ponitur, ut Colchus an Assyrius, Thebis nutritus, an Argis.

Svetonius, Lentulus Getulicus Tiburi genitum scribit.

Livio, neglectum Anxuri praesidium.

Cicero, cum una sola legione fuit Carthagini.

Romae Tibur amem ventosus, Tibure Romam.

Cicero, cum tu Narbone mensas hospitum convomeres.

Idem. Commendo tibi domum eius, quae est Sycione.

Sic utimur ruri, vel rure in ablativo, ut ruri fere se continet. Rure paterno est sibi far modicum. {n. p.}

Ad locum

Verbis significantibus motum ad locum apponitur proprium loci in accusativo, ut concessi Cantabrigiam ad capiendum ingenii cultum. Eo Londinum ad merces emendas. Ad hunc modum utimur rus et domus, ut ego rus ibo. Ite domum saturae, venit hesperum, ite capellae.

A loco per locum

Verbis significantibus motum a loco aut per locum adicitur proprium loci in ablativo, ut nisi ante Roma profectus esses, nunc eam relinqueres.

Eboraco sive per Eboracum sum facturus iter.

Ad eundem modum usurpantur domus et rus, ut nuper exiit domo. Timeo ne pater rure redierit.

De impersonalium constructione

Genitivus

Haec tria impersonalia, interest, refert et est, quibuslibet genitivis annectuntur, praeter, mea, tua, sua, nostra, vestra et cuia, ut interest magistratus tueri bonos, animadvertere in malos. Refert multum Christianae reipublicae episcopos doctos et pios esse. Prudentis est multa dissimulare.

Tua refert teipsum nosse.

Ea caedes crimini potissimum datur ei, cuia interfuit, non ei, cuia nihil interfuit.

Adiciuntur et illi genitivi, tanti, quanti, magni, parvi, quanticumque, tantidem, ut magni refert, quibuscum vixeris. Tanti refert honesta agere. Vestra parvi interest. Et interest ad laudem meam. {Q. iii.}

Dativus

In dativum feruntur haec impersonalia, accidit, certum est, contingit, constat, confert, competit, conducit, convenit, displicet, dolet, expedit, evenit, liquet, libet, licet, nocet, obest, prodest, praestat, patet, stat, placet, restat, benefit, malefit, satisfit, superest, sufficit, vacat, ut convenit mihi tecum.

Emori per virtutem mihi praestat, quam per dedecus vivere.

Non vacat exiguis rebus adesse Iovi.

Dolet dictum imprudenti adolescenti et libero, subauditur esse. A noverca malefit privignis.

A deo nobis benefit. Stat casus renovare omnes.

Accusativus

Haec impersonalia accusandi casum exigunt, iuvat, decet, dedecet, delectat, oportet, ut me iuvat ire per altum. Uxorem aedes curare decet.

Dedecet viros muliebriter rixari.

Cato, patrem familias vendacem, non emacem esse oportet.

His vero, attinet, pertinet, spectat, additur praepositio ad, ut me ne vis dicere quod ad te attinet?

Spectat ad omnes bene vivere.

Quintilianus, pertinet in utramque partem.

Accusativus cum genitivo

His impersonalibus subicitur accusativus cum genitivo, poenitet, taedet, miseret, miserescit, pudet, piget, ut Cicero, si ad centesimum vixisset annum, senectutis cum suae non poeniteret.

Taedet animam meam vitae meae.

Aliorum te miseret, tui nec te miseret, nec pudet.

Fratris me quidem pudet pigetque.

Nonnulla impersonalia remigrant aliquando in personalia, {n. p.} ut non omnes arbusta iuvant.

Nanque decent animos mollia regna tuos.

Agricolam arbor ad frugem perducta delectat.

Nemo miserorum commiserescit.

Te non pudet istud? Non te haec pudent?

Coepit, incipit, desinit, debet, solet et potest, impersonalibus iuncta, impersonalium formam induunt, ut ubi primum coeperat non convenire, quaestio oriebatur.

Taedere solet avaros impendii. Desinit illum studii taedere. Sacerdotem inscitiae pudere debet.

Pervenire ad summum, nisi ex principiis non potest.

Verbum impersonale passivae vocis, similem cum personalibus passivis casum obtinet, ut ab hostibus constanter pugnatur.

Qui quidem casus interdum non exprimitur, ut strato discumbitur ostro.

Verbum impersonale passivae vocis, pro singulis personis utriusque numeri indifferenter accipi potest, ut statur, id est, sto, stas, stamus, statis, stant.

De participii constructione

Participia regunt casus verborum a quibus derivantur, ut duplices tendens ad sidera palmas, talia voce refert.

Ubera lacte domum referent distenta capellae.

Diligendus ab omnibus. Quanquam in his usitatior est dativus, ut restat Chremes qui mihi exorandus est.

Genitivus

Participia cum fiunt nomina, genitivum postulant, ut alieni appetens. Sui profusus. Cupientissimus tui.

Inexpertus belli. Indoctus pilae. {n. p.}

Accusativus

Exosus, perosus, pertaesus, in accusativum feruntur, ut immundam segnitiem perosae. Astronomus exosus ad unum mulieres. Pertaesus ignaviam suam.

Exosus et perosus etiam cum dandi casu leguntur, ut Germani Romanis perosi sunt. Exosus deo et sanctis.

Ablativus

Natus, prognatus, satus, cretus, creatus, ortus, editus, in ablativum feruntur, ut bona bonis prognata. Sate sanguine dium.

Quo sanguine cretus. Venus orta mari, mare

Praestet eunti. Terra editus.

De adverbii constructione

Nominativus

En et ecce demonstrantis adverbia, nominativo frequentius, accusativo rarius iunguntur.

En Priamus, sunt hic etiam sua praemia laudi.

Ecce tibi status noster. En quatuor aras.

Ecce duas tibi Daphni, duoque altaria Phoebo.

En exprobrantis soli accusativo nectitur, ut en animum et mentem. En habitum.

Genitivus

Quaedam adverbia loci, temporis et quantitatis, genitivum post se recipiunt.

Loci

Ut ubi, ubinam, nusquam, eo, longe, quo, ubius, huccine, ut ubi gentium? Quo terrarum abiit?

Nusquam loci invenitur. Eo impudentiae ventum est.

Temporis {n. p.}

Ut nunc, tunc, interea, pridie, postridie, ut nihil tunc temporis amplius quam flere poteram.

Pridie eius diei pugnam inierunt.

Pridie calendarum, seu calendas.

Quantitatis

Ut parum, satis, abunde, etc.

Satis loquentiae, sapientiae parum.

Abunde fabularum audivimus.

Instar aequiparationem, mensuram, aut similitudinem significat, ut instar montis equum divina Palladis arte

edificant. Mittitur Philippus solus, in quo instar omnium auxiliorum erat.

Sed scelus hoc meriti pundus et instar habet.

Hic apponitur interdum praepositio ad, ut vallis ad instar castrorum clauditur.

Populus Romanorum e parva origine, ad tantae magnitudinis instar emicuit.

Ah minime gentium, non faciam. Hic genitivus festivitatis causa additur.

Dativus

Quaedam dativum admittunt nominem unde deducta sunt, ut venit obviam illi. Nam obvius illi dicitur.

Canit similiter huic, et sibi inutiliter vivit.

Propinquius tibi sedet quam mihi.

Sunt et hi dativi adverbiales, tempori, luci, vesperi, ut tempori venit, quod omnium rerum est primum.

Luci occidit hominem. Vidi ad vos afferri vesperi.

Accusativus

Sunt quae accusandi casum admittunt praepositionis, unde sunt profecta, ut castra propius urbem moventur. {R}

Proximem Hyspaniam sunt Mauri.

Cedo, flagitantis exhiberi accusativum regit, ut cedo quemvis arbitrum.

Ablativus

Adverbia diversitatis, aliter, secus, et illa duo, ante, post, cum ablativo non raro inveniuntur, ut multo aliter, paulo secus, multo ante, longe secus.

Et longo post tempore venit, paulo post.

Adverbia comparativi et superlativi gradus admittunt casus earum vocum, unde deducuntur, ut accessi propius illo. Optime omnium dixit.

Legimus propius ad deos, et propius a terris.

Plus nominativo, accusativo et ablativo, iungi reperitur, ut plus quinquaginta hominum ceciderunt.

Aberat acies paulo plus quingentos passus.

Dies triginta, aut plus eo, in navi fui.

Quibus modis verborum quae congruant adverbia

Ubi, postquam et quum, temporis adverbia, interdum indicativis, interdum vero subiunctivis verbis apponuntur, ut haec ubi dicta dedit.

Ubi nos laverimus, si voles, lavato.

Quum faciam vitula, pro frugibus ipse venito.

Quum canerem reges et praelia, Cynthius aurem vellit.

Donec

Donec pro quamdiu indicativo gaudet, ut donec eram sospes. Pro quousque, nunc indicativum, nunc subiunctivum exigit, ut cogere donec oves stabulis, numerumque iussit. Columella. Donec ea aqua, quam adieceris, decocta sit.

Dum

Dum, de re praesenti non perfecta, aut pro quamdiu, {n. p.} fatendi modum possit, ut dum apparatur virgo in conclavi.

Ego te meum dici tantisper volo: dum quod te dignum est, facis.

Dum pro dummodo, alias potentiali, alias subiunctivo nectitur, ut dum prosim tibi. Dum ne ab hoc me falli comperiam. Dum pro donec subiunctivo tantum, ut tertia dum latio regnantem videri aestas.

Quoad

Quoad pro quam diu vel indicativis vel subiunctivis, pro donec subiunctivis solis adhibetur, ut quoad expectas contubernalem?

Quoad possem, et liceret, ab eius latere numquam discederem.

Omnia integra servabo, quoad exercitus huc mittatur.

Simulac etc

Simulac simulatque indicativo et subiunctivo adhaerent.

Simulac belli patiens erat.

Simulatque adoleverit aetas.

Quemadmodum etc

Quemadmodum, ut, utcunque, sicut, utrumque modum admittunt, ut ut salutabis, ita et resalutaberis.

Ut sementem feceris, ita et metes.

Ut pro postquam indicativo iungitur, ut ut ventum est in urbem.

Quasi etc

Quasi, ceu, tamquam, perinde ac si, haud secus ac si, quum proprium habent verbum, subiunctivo apponuntur, ut tamquam feceris ipse aliquid.

Quasi non norimus nos inter nos.

Alias copulant consimiles casus, ut novi hominem tamquam te. Arridet mihi quasi amico.

Ne prohibendi vel imperativis, vel subiunctivis praeponitur, {R. ii.} ut ne saevi magna sacerdos.

Hic nebulo magnus est, ne metuas.

Ne pro non, caeteris modis inservit.

Adverbia accedente casu, transeunt in praepositiones, ut cantabit vacuus coram latrone viator.

De coniunctionum constructione

Coniunctiones copulativae et disiunctivae cum his quatuor, quam, nisi, praeterquam, an, similes omnino casus nectunt, nisi casualis dictionis ratio aliqua privata repugnet, ut Socrates docuit Xenophontem et Platonem.

Utinam calidus esses aut frigidus. Est minor natu quam tu. Nemini placet nisi, vel praeterquam sibi.

Emi librum centussi et pluris.

Vixi Romae et Venetiis.

Horatius, in Meti descendat iudicis aures et patris et nostras.

Coniunctiones copulativae et disiunctivae, aliquoties similes modos et tempora conglutinant, ut recto stat corpore, despicitque terras.

Nisi me lactasses amantem, et vana spe produceres.

Tibi gratias egi, et te aliquando collaudare possum.

Etsi etc

Etsi, tametsi, etiamsi, quanquam, in principio orationis, indicativos modos, in medio subiunctivos postulant.

Quamvis et licet subiunctivos frequentius, ut etsi nihil novi afferebatur.

Quanquam animus meminisse horret.

Quamvis Elysios miretur Graecia campos.

Ipse licet venias Musis comitatus Homere.

Ni nisi etc

Ni, nisi, si, siquidem, quod, quia, quam, postquam, posteaquam, ubi {n. p.} pro postquam, nunquam, priusquam, et indicativis, et subiunctivis adhaerent, ut quod redieris incolumis gaudeo.

Castigo te non quod odio habeam, sed quod amem.

Aliud honestum iudicas, quam philosophi statuant.

Gravius accusas, quam patitur tua consuetudo.

Si, utrique modo iungitur, at si, pro quamvis subiunctivo tantum, ut redeam? Non, si me obsecret. Si quis, tantum indicativo, ut si quis adest.

Quando etc

Quando, quandoquidem, quoniam indicativo iunguntur, ut dicite quandoquidem in molli consedimus herba.

Quoniam mihi non credis, ipse facito periculum.

Quippe

Quippe quum proprium habet verbum, gaudet indicativo, ut danda est huic venia, quippe aegrotat.

Si addideris qui, utrumque admittit modum, ut non est huic danda venia, quippe qui iam bis peieravit sive peieraverit.

Qui

Qui cum habet vim casualem subiunctivum postulat, ut stultus es qui huic credas.

Cum

Cum pro quamvis, pro quandoquidem vel quoniam subiunctivis semper adhaeret, ut nos cum praecipi nihil posse dicamus, tamen aliis de rebus disserere solemus.

Cum sis officiis Gradive virilibus aptus.

Cum, tum

Cum et tum, item tum geminatum, similes modos copulant.

Est autem in cum quiddam minus, in tum quiddam maius.

Amplectitur cum eruditos omnes, tum in primis Marcellum.

Odit tum litteras tum virtutem. {R. iii.}

Ne, an, num

Ne, an, num, interrogandi particulae, indicativum amant, ut superat ne et vestitur aura aetherea?

At quum accipiuntur dubitative, aut infinite, subiunctivum postulant, ut vise num redierit.

Nihil refert feceris ne, an persuaseris.

Ut, causalis seu perfectiva coniunctio, et ut, pro ne non, post verba timoris, nunc potentiali, nunc subiunctivo iungitur, ut filium perduxere illuc secum, ut una esset meum. Te oro Dave ut redeam iam in viam. Metuo ut substet hospes. Ut concedentis, et ut, pro utpote, subiunctivo servit, ut ut omnia contingant quae volo, levari non possum.

Non est tibi fidendum, ut qui toties fefelleris.

Ut qui solus relictus fueris.

Ut pro postquam, pro quemadmodum, vel sicut, et interrogativum, indicativis nectitur, ut ut ab urbe discesi, nullam intermisi diem, quin scriberem.

Tu tamen has nuptias perge facere, ut facis.

Credo, ut est dementia. Ut valet? Ut meminit nostri?

De praepositionum constructione

Praepositio subaudita, interdum facit, ut addatur ablativus, ut habeo te loco parentis. Apparvit illi humana facie. Discessit magistratu.

Praepositio in compositionem eundem nonnunquam casum regit, quem et extra compositionem regebat, ut nec posse Italia Teucrorum avertere regem.

Emoti procumbunt cardine postes.

Detrudunt naves scopulo.

Verba composita cum a, ab, ad, con, de, e, ex, in, aliquando exigunt easdem praepositiones cum suo casu extra {n. p.} compositionem, ut abstinuerunt a viris. Amicos advocabo ad hanc rem. Cum legibus conferemus.

Detrahere de tua fama nunquam cogitavi. Cum ex insidiis evaseris. Postquam excessit ex ephebis.

In rempublicam cogitatione curaque incumbe.

In, pro erga, contra et ad, accusandi casum habet, ut accipit in Teucros animum, mentemque benignam.

Quid meus Aeneas in te committere tantum, quid Troes potuere?

Quo te Meri pedes? An quo via ducit, in urbem?

Item in, accusativo iungitur, quoties divisio, mutatio, aut incrementum rei cum tempore significatur, ut est locus in parteis, ubi se via findit in ambas.

Versa est in cineres sospite Troia viro.

Amor crescit in horas.

In, cum significantur actus in loco ablativum postulat, ut aurum in igni spectatur.

Sub

Sub, pro ad, per et ante, accusativo innititur, ut sub umbram properemus. Legati fere sub id tempus, ad res repetendas missi id est per id tempus.

Sub noctem cura recursat id est ante, vel instante nocte.

Alias ablativum admittit, ut quicquid sub terra est in apricum proferet aetas.

Sub nocte silenti id est in nocte silenti.

Super

Super, pro ultra accusativo iungitur, ut super Garamantas, et Indos proferet imperium.

Super, pro de, et in, ablativo, ut multus super ea re, variusque rumor. Fronde super viridi.

Subter

Subter uno significatu, utrique casui apud autores iungitur, ut pugnatum est super, subterque tetras. Vergilius, {n. p.} omnes ferre libet subter densa testudine casus.

Tenus

Tenus gaudet ablativo, et singulari et plurali, ut pube tenus. Pectoribus tenus. At genitivo tantum plurali, ut crurum tenus.

Praepositiones quum casum amittunt, migrant in adverbia, ut longo post tempore venit.

Pone subit coniunx. Coram quem quaeritis adsum.

De interiectionum constructione

Interiectiones non raro absolute et sine casu ponuntur.

Spem gregis ah silice in nuda connixa reliquit.

Quae malum dementia?

O exclamantis, nominativo, accusativo et vocativo iungitur, ut o festus dies hominis.

O fortunatos nimium, bona si sua norint, agricolas.

O formose puer, nimium ne crede colori.

Heu, Pro

Heu et pro, nunc nominativo, nunc accusativo adhaerent.

Heu pietas. Heu prisca fides.

Heu stirpem invisam.

Pro Iupiter, tu homo adiges me ad insaniam.

Pro deum atque hominum fidem.

Pro sancte Iupiter. Apud Plautum.

Hei, Veh

Hei et veh, dativo apponuntur, ut hei mihi, quod nullis amor est medicabilis herbis.

Veh misero mihi, quanta de spe decidi? {n. p.}

De figuris

Figura est novata, arte aliqua, dicendi forma. Cuius duo tantum genera, dictionis scilicet et constructionis, hoc loco trademus.

Figurae dictionis

	prothesis	syncope
Figurae dictionis sunt sex	aphaeresis	paragoge
	epenthesis	apocope

Prothesis est appositio literae vel syllabae ad principium dictionis, ut gnatus pro natus, tetuli pro tuli.

Aphaeresis est ablatio literae vel syllabae a principio dictionis, ut ruit pro eruit, temnere pro contemnere.

Epenthesis est appositio literae vel syllabae ad medium dictionis, ut relliquias, relligio, addito l. Induperatorem pro imperatorem.

Syncope est ablatio literae vel syllabae a medio dictionis, ut abiit, petiit, dixti, repostum, etc.

Paragoge est appositio literae vel syllabae ad finem dictionis, ut dicier pro dici.

Apocope est ablatio literae vel syllabae a fine dictionis, ut peculi pro peculii, dixtin’ pro dixtine. {S}

Figurae constructionis

Figurae constructionis sunt octo

	appositio		zeugma
	evocatio		synthesis
	syllepsis		antiptosis
	prolepsis		synecdoche

Appositio

Appositio est duorum substantivorum eiusdem casus, quorum alterum declarat alterum, continuata coniunctio, ut flumen Rhenus. Potest autem apposito plurium substantivorum esse, ut Marcus, Tullius, Cicero. Interdum apud autores in diversis casibus ponuntur substantiva, perinde quasi ad diversa pertinerent, ut urbs Pataurii Urbs Antiochiae.

In appositione substantiva non semper eiusdem generis aut numeri inveniuntur, ut urbs Athenae.

In me turba ruunt luxoriosa proci.

Ignavum fucos pecus a praesepibus arcent.

Triplice nomine fit appositio.

Restringendae generalitatis gratia, ut Urbs Roma. Animal equus.

Tollendae aequivocationis causa, ut Taurus mons Asiae. Lupus piscis.

Ad proprietatem attribuendam, ut Erasmus vir exactissimo iudicio. Nireus adolescens insigni forma. Timotheus homo incredibili fortuna.

Evocatio

Evocatio est continuata tertiae personae ad primam vel secundam reductio, ut {n. p.} ego Cicero oro, vos auditores acclamatis.

Observandum vero est, verbum semper convenire cum persona evocante, ut ego pauper laboro. Tu dives ludis.

In evocatione, persona evocans et evocata, aliquando sunt diversorum numerorum, utpote vel quum persona evocata caret numero singulari, ut ego tuae delitiae istuc veniam? Aut quum est nomen collectivum, ut magna pars studiosorum amoenitates quaerimus, hic subauditur nos.

Aut denique quum est nomen distributivum, ut in magnis rebus laesus uterque sumus, subintelligitur nos.

Est etiam evocatio implicita, ubi persona evocans subintelligitur, ut sum pius Aeneas.

Populus superamur ab uno, subauditur nos.

Syllepsis

Syllepsis seu conceptio est comprehensio indignioris sub digniore. Cuius declarandae gratia haec quae sequuntur observabis.

Copulatum per coniunctionem et, nec, neque, et cum, pro et, acceptum, verbum, aut adiectivum, aut relativum exigit plurale. Quod quidem verbum aut adiectivum, aut relativum genere et persona cum digniori substantivo quadrabit, ut quin tu et soror facitis?

Ego et mater miseri perimus.

Tu et uxor qui adfuistis, testes estote.

Conceptio personarum

Dignior est persona prima, quam secunda, aut tertia, et dignior secunda, quam tertia, ut ego et pater sumus in tuto. {S. ii.}

Tu atque frater estis in periculo.

Neque ego neque tu sapimus.

Rhemo cum fratre Quirinus iura dabant.

Cum, tamen singulare verbum magis amat, ut tu quid ego et populus mecum desideret, audi.

Conceptio generum

Dignius est masculinum genus quam femininum aut neutrum, et dignius est femininum quam neutrum, ut rex et regina beati.

Calibs et aurum sunt in fornace probati.

Per vim et leges sunt plebiscita coacta.

At quum substantiva res inanimatas significant, adiectivum aut relativum usitatius in neutro genere ponitur, ut cum Daphnidis arcum registi et calamos, quae tu perverse Menalca.

Et cum vidisti puero donata, dolebas.

Ira et aegritudo permista sunt.

Virga tua et baculus tuus, ipsa me consolata sunt.

Est etiam quaedam conceptio generum implicita, ut impliciti laqueis nudus uterque iacet.

Subaudi Mars et Venus.

Prolepsis

Prolepsis seu praesumptio est pronunciatio quaedam rerum summaria. Fit autem quum congregatio sive totum cum verbo vel adiectivo apte cohaeret, deinde partes totius ad idem verbum vel adiectivum reducuntur, cum quo tamen vix concordant, ut duae aquilae volaverunt, haec ab oriente, illa ab occidente.

Congregatio sive totum est dictio pluralis numeri, ut duae aquilae. Aut plurali equivalens, ut Corydon et Thyrsis. Nam copulatum equivalet plurali, ut {n. p.} compulerantque greges, Corydon et Thyrsis in unum.

Thyrsis oves, Corydon distentas lacte capellas.

Aut congregatio est nomen collectivum, ut populus vivit, alii in penuria, alii in deliciis.

Est et prolepsis implicita, in qua aliquid tacetur, ut alter in alterius lactantes lumina vultus.

Deest alter in alterius.

Diomedes prolepsim dicit, quoties id quod posterius gestum est, ante describimus, ut Lavinia venit littora.

Lavinium enim nondum erat quum Aeneas veniret in Italiam.

Zeugma

Zeugma est unius verbi vel adiectivi viciniori respondentis ad diversa reductio, ad unum quidem expresse, ad alterum per supplementum, ut nihil te nocturnum praesidium palatii, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi, nihil concursus bonorum, nihil hic munitissimus habendi senatus locus, nihil horum ora vultusque moverunt? Hic moverunt expresse reducitur ad ora vultusque. At ad cetera per supplementum. Subintelligendum est enim praesidium movit. Vigiliae moverunt, timor populi movit, bonorum concursus movit, habendi senatus locus movit.

Verum quando est comparatio vel similitudo, verbum vel adiectivum convenit cum remotiore, ut ego sicut fenum arui. Hoc ille ita prudenter atque ego, fecisset.

Item per nisi, ut talem filium nulla nisi tu pareret.

Licet poetae interdum aliter loqui soleant, ut nihil hic nisi carmina desunt.

Quid nisi secretae laeserunt Phyllida silvae?

Tribus modis fit zeugma.

In persona, ut ego et tu studes. {S. iii.}

In genere, ut maritus et uxor est irata.

In numero, ut hic illius arma, hic currus fuit.

Ponitur aliquando verbum vel adiectivum in principio, et vocatur protozeugma, ut dormio ego et tu.

Quandoque in medio, vocaturque mesozeugma, ut ego dormio et tu.

Quandoque in fine, et vocatur hypozeugma, ut ego et tu dormis.

Synthesis

Synthesis est oratio congrua sensu, non voce, ut pars in frusta secant. Gens armati.

Fit autem synthesis nunc in genere tantum idque aut sexus discernendi causa, ut anser feta, elephantus gravida.

Aut supplementi gratia, ut Praeneste sub ipsa scilicet urbe.

Centauro in magna scilicet navi.

Fit nunc in numero tantum, ut turba ruunt. Aperite aliquis ostium.

Nunc vero in genere et numero simul, ut pars mersi tenuere ratem. Hic manus ob patriam pugnando vulnera passi.

Antiptosis

Antiptosis est positio casus pro casu, idque interdum non invenuste, ut urbem quam statuo vestra est. Populo ut placerent quas fecisset fabulas.

Sermonem quem audistis, non est meus.

Eius non venit in mentem: pro id.

Aristotelis libri sunt omne genus elegantiae referti pro omnis generis. Sic id genus, quod genus, etc. {n. p.}

Id ne estis authores mihi? Pro eius.

Interdum autem fit durior antiptosis, ut salve primus omnium parens patriae appellate, pro prime.

Habet duos gladios, quibus altero te occisurum minatur, altero villicum.

Synecdoche

Synecdoche est quum id quod partis est, attribuitur toti, ut Aethiops albus dentes.

Hic album quod solis dentibus convenit, toti tribuitur Aethiopi.

Per synecdochen nomina adiectiva, aliquam proprietatem significantia, item verba passiva et neutralia significantia aliquam passionem, possunt regere accusativum, aut ablativum, significantem locum, in quo est proprietas aut passio, ut aeger pedes vel pedibus.

Saucius frontem vel fronte.

Doleo caput vel capite.

Redimitus tempora lauro.

Truncatus membra bipenni.

Effusas laniata comas, contusaque pectus.

Nam illae graecae phrases sunt.

Excepto quod non simul esses, cetera laetus.

Cetera similes, uno differunt.

Si cui libet figuratae constructionis elegantias pernoscere, legat Thomam Linacrum, de eclipsi, pleonasmo et enallage, dilucide ac copiosae differentem. {n. p.}

De prosodia

Prosodia est quae rectam vocum pronunciationem tradit.

Latine accentus dicitur.

		tonum
Dividitur autem prosodia in		spiritum
		tempus

Tonus est lex nota, qua syllaba in dictione elevatur vel deprimitur.

		acutus
Est autem tonus triplex		gravis
		circumflexus

Tonus acutus, est virgula obliqua ascendens in dextram, sic ´ .

Gravis, est virgula obliqua, descendens in dextram, sic ` .

Circumflexus, est quiddam ex utrisque conflatum, sic ^ .

Huc additur etiam apostrophus, qui est quaedam circuli pars in summo literae apposita, sic ’.

Hac nota ultimam dictionis vocalem deesse ostendimus, ut tanton’ me crimine dignum dixisti? Pro tanto ne.

Spiritus duo sunt		asper
		levis

Asper, quo aspirata profertur syllaba, ut homo, honor.

Levis, quo citra aspirationem syllaba profertur, ut amo, onus.

Tonorum regulae

Prima

Monosyllaba dictio brevis, aut positione longa acuitur, ut mél, fél, párs, páx. Natura longa circumflectitur, ut spês, flôs, sôl, thûs, rûs. {n. p.}

Secunda

In disyllaba dictione si prior longa fuerit natura, posterior brevis, prior circumflectitur, ut lûna, mûsa.

In caeteris acuitur, ut cítus, látus, sólers.

Tertia

Dictio polysyllaba, si penultimam habet longam, acuit eandem, ut libértas, penátes. Sin brevem habet penultimam acuit antepenultimam, ut dóminus, póntifex.

Excipiuntur composita a facio, ut benefácis, malefácis, calefácit, frigefácit, quae penultimam acuunt.

At si penultima longa fuerit natura et ultima brevis, circumflectitur penultima, ut Românus, amâtor.

Composita a fis, fit, ultimam acuunt, ut madefís, calefít, benefít, satisfít.

Appendix

Quia hodie propter hominum imperitiam, circumflexus ab acuto vix prolatione discernitur, grammatici circumflexum cum acuto confuderunt.

Quarta

Quinque sunt, quae tonorum regulas perturbant.

Differentia

Differentia tonum transponit, ut uná adverbium ultimam acuit, ne videatur esse nomen. Sic eó, aliquó, alió, continuó, seduló, porró, forté, quá, siquá, aliquá, nequá, illó, falsó, citó, feré, plané, et id genus alia, putá pro sicut, poné, corám, circûm, aliâs, palâm, ergo coniunctio, sed ergo pro causa circumflectitur, ut illius ergô venimus.

Sic differentiae causa antepenultima suspenditur in his, déinde, próinde, périnde, alíquando, síquando, néquamdo, {T} húccusque, álonge, délonge, déinceps, dúntaxat, déorsum, quápropter, quínimmo, enímvero, propémodum, ádmodum, áffabre, intereáloci, nihilóminus, paulóminus, cum non sunt orationes diversae, uti sunt púbe, ténus, crúrum ténus. Non enim composita sunt, velut háctenus, quátenus, et eius generis reliqua.

Transpositio

Transpositio tonum invertit. Id quod usu venit in praepositionibus, quae postpositae gravantur, ut transtra per et remos. Te penes imperium.

Attractio

Attractio tonum mutat, cum post vocabulum aliquod sequitur coniunctio inclinativa, ut que, ne, ve. Attrahunt enim hae particulae accentum syllabae praecedenti, eamque acuunt, ut lumináque laurúsque dei.

Ubi autem est manifesta compositio, non variatur tonus, ut dénique, útique, ítaque, úndique, híccine, et huiusmodi, ubíque tamen temporis sui tonum servat.

Concisio

Concisio transfert tonum, cum dictiones per syncopen aut apocopen castrantur. Tunc enim tonum retinent integrae dictionis, ut Vergíli, Valéri, Mercúri.

Sic quaedam nomina et pronomina syncopata circumflectunt ultimam, ut Arpinâs, Ravennâs, nostrâs, vestrâs, cuiâs, ab antiquatis Ravennâtis, nostrâtis, etc.

Sic donêc a donecum. Sic hûc, illûc, istûc, adhûc, etc., pro hûcce, illûcce etc. Et composita a dîc, dûc, fâc, ut benedîc, redúc, calefác. {n. p.}

Idioma

Idioma, hoc est, linguae proprietas: tonum variat, ut si dictiones graecae integrae ad nos veniant, servant tonum suum, ut simóis, períphas, penultimam acuunt: at facta latina antepenultimam elevant, quia corripiunt penultimam. Quae autem prorsus latina fiunt, latinum quoque tonum servant, ut georgica, bucolica, antepenultima acuta, licet apud Graecos in ultima tonum habeant.

Sic et comoedia, tragoedia, sophia, symphonia, tonum recipiunt in antepenultima, licet in sua lingua habeant in penultima.

Porro si ignoretur proprius peregrinae vocis tonus, tutissimum fuerit iuxta latinum accentum illam enunciare.

Syllabae communes in prosa oratione semper corripiuntur, ut célebris, cáthedra, medíocris.

De carminum ratione

Hactenus de tonis et spiritibus, deinceps de syllabarum tempore, et carminis ratione pauca adiciemus.

Tempus est syllabae prununciandae mensura.

Syllaba brevis unius est temporis, longa vero duorum.

Tempus breve sic notatur ◡.

Longum autem sic ⎯ . ut tērră ⎯ ◡.

Ex syllabis iusto ordine dispositis, fiunt pedes.

Est autem pes, duarum pluriumve syllabarum constitutio, ex certa temporum observatione.

Pedum alii disyllabi, alii trisyllabi.

De tetrasyllabis autem non multum attinet adhoc nostrum institutum disserere. {T. ii.}

	spondeus		⎯ ⎯	vīrtūs
Dysillabi sunt	pyrrichius	ut	◡ ◡	dĕŭs
	trochaeus		⎯ ◡	pānĭs
	iambus		◡ ⎯	ămās

	molossus		⎯ ⎯ ⎯	māgnātēs
	tribrachus		◡ ◡ ◡	dŏmĭnŭs
	dactylus		⎯ ◡ ◡	scrībĕrĕ
Trisyllabi octo	anapestus	ut	◡ ◡ ⎯	pĭĕtās
	bacchius		◡ ⎯ ⎯	hŏn ēstās
	antibachius		⎯ ⎯ ◡	aūdīrĕ
	amphimacer		⎯ ◡ ⎯	chārĭtās
	amphibrachus		◡ ⎯ ◡	vĕnīrĕ

Porro pedes numero atque ordine concinnati, carmen constituunt.

Est enim carmen oratio, iusto pedum numero constricta. Carmen composituro in primis discendum est, pedibus ipsum rite metiri, quam scansionem vocant.

Est autem scansio legitima carminis in singulos pedes commensuratio.

Scansioni accidunt synalaepha, eclipsis, synaeresis, diaeresis et caesura.

Synalaepha.

Synalaepha est elisio quaedam vocalis ante alteram in diversis dictionibus, ut sera nimis vit’ est crastina, viu’ hodie, fit et interdum in una dictione, ut

dii	deinde	semiustus
diis	deinceps	deest
iidem	semianimis	deerat	et similia
iisdem	semihomo	deerit

At heu et ô nunquam intercipiuntur. {n. p.}

Eclipsis

Eclipsis est quoties m, cum sua vocali perimitur proxima dictione a vocali exorsa, ut monstr’ horrend’ inform’ ingens, cui lumen ademptum.

Synaeresis

Synaeresis est duarum syllabarum in unam contractio, ut seu lento fuerint alvearia vimine texta.

Diaeresis

Diaeresis est ubi ex una syllaba dissecta fiunt duae, ut debuerant fusos evolüisse suos.

Caesura

Caesura est quum post pedem absolutum, syllaba brevis in fine dictionis extenditur.

Huius species sunt.

Triemimeris, ex pede et syllaba, ut pectoribus inhians spirantia consula exta.

Penthemimeris ex duobus pedibus et syllaba, ut omnia vincit amor, et nos cedamus amori.

Epthemimeris ex quatuor pedibus et syllaba, ut ostentans artem pariter, arcumque sonantem.

Eneemimeris ex quatuor pedibus et syllaba, ut ille latus niveum molli fultus, hyacinto.

De generibus carminum

Carminum genera de quibus nos hoc loco potissimum tractare decrevimus, sunt heroicum, elegiacum, asclepiadeum, sapphicum, phaleucium, iambicum.

Carmen heroicum

Carmen heroicum, quod idem hexametrum dicitur, constat pedibus numero quidem sex, genere vero duobus, dactylo et spondeo. Quintus locus dactylum, {T. iii.} sextus spondeum peculiariter sibi vendicat. Reliqui hunc vel illum prout volumus, ut Tītȳrĕ tū pătŭlæ̆ rĕcŭbāns sūb tēgmĭnĕ sāgī.

Reperitur aliquando spondeus etiam in quinto loco, ut clara deûm soboles magnum Iovis incrementum.

Ultima cuiusque versus, habetur communis.

Carmen elegiacum

Carmen elegiacum, quod et pentametri nomen habet, e duplici constat penthemimeri, quarum prior duos pedes dactylicos, spondaicos, vel alternos comprehendit cum syllaba longa: altera etiam duos pedes, sed omnino dactylicos, cum syllaba item longa, ut rēs ēst sōllĭcĭtū plēnă tĭmōrĭs ămor.

Carmen asclepiadeum

Carmen asclepiadeum constat ex penthemimeri, hoc est spondeo et dactylo, et syllaba longa, et duobus deinde dactylis, ut Mēcoēnās ătăvīs ēdĭtĕ rēgĭbŭs.

Carmen sapphicum

Carmen sapphicum constat ex trocheo, spondeo, dactylo et duobus demum trocheis, ut iām sătīs tērrīs nĭvĭs ātquĕ dīrae.

In hoc tamen carminis genere, post tres versus additur Adonicum, quod constat ex dactylo et spondeo, ut integer vitae, scelerisque purus non eget Mauri iaculis, nec arcu, nec venenatis gravida sagittis fūscĕ phărētra.

Carmen phaleucium sive endecasyllabum

Carmen phaleucium sive endecasyllabum constat ex {n. p.} spondeo dactylo et tribus tandem trocheis, ut quōqūò dīffŭgĭās păvēns Măbīlĭ, nostrum non poteris latere nasum.

Carmen iambicum archilochium

Legitimus versus iambicus e solis constat iambis, ut sŭis ĕt īpsă Rōmă vīrĭbūs rŭīt.

Recipit tamen interdum in locis imparibus, pro iambo tribrachum, spondeum, dactylum anapestum: atque in paribus tribrachum et spondeum rarius.

Hoc carmen in duo genera diducitur, dimetrum et trimetrum seu senarium.

Dimetrum

Dimetrum constat ex quatuor pedibus, ut ō cārmĭnūm dūlcēs nŏtae, quas ore pulchra melleo fundis, lyraeque succinis.

Trimetrum sive senarium

Trimetrum constat ex sex pedibus, ut qūi nōs dāmnānt, sūnt hīstrĭōnēs māxĭmī.

Nam Curios simulant, vivunt Bacchanalia.

De quantitate primarum syllabarum

Primarum syllabarum quantitas septem modis cognoscitur

	positione		compositione
	vocali ante vocalem		praepositione
	diphthongo		regula
	derivatione

{n. p.}

Positio

Vocalis ante duas consonantes aut duplicem in eadem dictione, ubique positura longa est, ut ventus, axis, patrizo.

Quod si consonans priorem dictionem claudat, sequente item a consonante inchoante, vocalis praecedens etiam positione longa erit, ut maior sum quam cui possit fortuna nocere.

Syllabae ior, sum, sit, positione longae sunt.

At si prior dictio in vocalem brevem exeat, sequente a duabus consonantibus incipiente, interdum sed rarius producitur, ut occulta spolia, et plures de pace triumphos.

Vocalis brevis ante mutam sequente liquida, communis redditur, ut patris, volucris.

Longa vero non mutatur, ut aratrum, simulacrum.

Vocalis ante alteram

Vocalis ante alteram in eadem dictione ubique brevis est, ut Deus, praeamplus.

Excipias genitivos in ius, ut unius illius etc. Ubi i communis reperitur, licet in alterius semper sit brevis.

Excipiendi sunt etiam genitivi et dativi quintae declinationis, ubi e inter geminum i, longa fit, ut faciei, quod alioqui non contingit, ut rei, spei, fidei.

Fi etiam in fio longa est, nisi post e sequatur r, ut fierem, fieri. Iuvenalis, Sic fiunt octo mariti. Idem, Quod fieri non posse putes.

Ohe interiectio priorem syllabam ancipitem habet.

Vocalis ante alteram in graecis dictionibus subinde longa fit, ut dicite Pierides. Respice Laerten. Et in possessivis, ut Aeneia nutrix. Rhodopeius Orpheus. {n. p.}

Diphthongus

Omnis diphthongus apud latinos longa est, ut aurum neuter, musae, nisi sequente vocali, ut praeire.

Derivatio

Derivativa eandem cum primitivis quantitatem sortiuntur, ut amator, amicus, amabilis, prima brevi ab amo.

Excipiuntur tamen pauca, quae a brevibus deducta, primam producunt. Cuius generis sunt

	vox, vocis a voco		iucundus a iuvo
	lex, legis a lego		iunior a iuvenis
	rex, regis a rego		mobilis a moveo
	sedes a sedeo		humanus ab homo
	iumentum a iuvo		vomer a vomo
	fomes et fomentum a foveo		pedor a pede

Sunt et contra quae a longis deducta corripiuntur, ut

dux, ducis a duco,		genui a gigno
dicax maledicus,		fragor	a frango
et id genus a dico		fragilis
fides a fio		noto notas a notu
arena	ab areo	nato natas a natu
arista		disertus a dissero
posui a pono		sopor a sopio

Et alia nonnulla ex utroque genere, quae reliquuntur studiosis inter legendum observanda.

Compositio

Composita simplicium quantitatem sequuntur, ut

	potens		impŏtens		lego, legis		perlĕgo
	solor		consôlor		lego, legas		allêgo

Excipiuntur tamen haec brevia a longis enata, nempe

	innuba		a nubo		deiero et		a iuro
	pronuba				peiero

Et siqua sunt alia id genus. {U}

Praepositio

Ex praepositionibus hae ubique producuntur, a, e, de, prae, se, nisi vocali sequente, ut unda dehiscens.

Sudibusve praeustis apud Vergilium. Pro, quoque longa est, praeterquam in istis

procella		profiteor
profugus		profundus
protervus		proficiscor
pronepos		profari
propago pro stirpe		propero
prophanus		profugio
		profecto
procuro	propulso
profundo	propago, propagas
propello	primam syllabam habent ancipitem
propheta et	graeca sunt per o parvum et proinde
propino	primam brevem habent
Di etiam producitur nisi in	dirimo et
	disertus

Reliquae praepositiones, si positio sinit, corripiuntur. Cuiusmodi sunt

ad	sub
ob	re
ab	in	etc.

Regula

Omne praeteritum disyllabum priorem habet longam, ut legi, emi.

	fidi	scidi
Excipias tamen	bibi	steti
	dedi	tuli

Praeteritum geminantia, primam itidem brevem habent, ut {n. p.}

pependi	pepedi	pupugi
tetendi	tutudi	didici
totondi	fefelli	cecǐdi a cado
momordi	tetigi	cecîdi a cedo

Quin et supinum disyllabum priorem quoque producit, ut

motum		quitum	rutum
latum	excipe	situm	ratum
lotum		litum	datum
cretum		itum	satum

Et citum a cieo cies. Nam citum a cio cis quartae, priorem habet longam. Discant hic pueri observare ex poetis communes primarum syllabarum quantitates, cuius sortis sunt

Britannus	Criticus	Hymen
Bithynus	Curetes	Italus
Cacus	Diana	Liquor
Cosyra	Fidenae	Liquidus
Crathis	Gradivus	Lycas	et similia
Pachinus	Hinulus	Orion
Palatium	Pyrene	Rudo
Pelion	Rubigo	Sychaeus
	Rutilius	Sicanus

De mediis syllabis

Mediae syllabae partim eadem ratione qua primae, partim etiam incrementis genitivi, atque coniugationis analogia cognosci possunt.

De incrementis genitivi nominum polysyllabarum supra in generibus nominum abunde dictum arbitramur, unde petere licebit, si quid de hac re haesitaveris. Cetera frequens lectio et optimorum poetarum observatio facile suppeditabunt.

Coniugationis analogiam ex imbibitis rudimentis {U. ii.} pueri didicerunt, nempe a indicem primae coniugationis longam esse natura, praeterquam in do et eius compositis quando huius sint coniugationis, ut

	dămus		dăbis
	circundămus		circundăbis etc.

Praeterea syllabas rimus et ritis in praeterito perfecto modi subiunctivi ubique pro brevibus habendas: in futuro autem, in oratione prosa longas esse debere, in carmine vero indifferentes reperiri, quemadmodum contendit Aldus, ut

praeterito		amavérimus		futuro		amaverîmus
		amavéritis				amaverîtis

Est et ubi mediae syllabae variant apud poetas, ut in his quae subiunximus

connūbium vel	Malêa	vel		Malĕa
connŭbium	Bathâvus			Bathăvus
fic ēdula	Pharsālia		Sidōnius		et similia
ficĕdula	Pharsălia		Sidŏnius

Adiectiva in inus latina penultimam producunt, ut

	clandestinus		matutinus
	mediastinus		vespertinus
	parietinus		repentinus
		diutinus		serotinus
		crastinus		oleaginus
praeter haec sequentia		pristinus		faginus
		perendinus		cedrinus
		ornotinus		carbasinus

Et item a graecis vocibus deducta in ινοσ, ut

	cristallinus		hyacintinus		etc.
	myrrhinus		adamantinus

Cetera felicius docebit usus, quam ullae grammaticorum regulae, quas sine ullo fine de mediarum syllabarum quantitate tradere solent, quare illis praetermissis, ad ultimas {n. p.} syllabas iam accingimur.

De ultimam syllabis

Quoniam ultimae syllabae ipsum literarum numerum aut aequant aut superant, non pigebit illas etiam ordine percurrere.

Primum a finita producuntur, ut

ama		puta
contra	excipias	ita
erga		quia

Item nominativo s, accusativos et vocativos in a, cuiuscumque fuerint generis, numeri, aut declinationis, praeter vocativos in a, a graecis in as, ut o Aenea, o Thoma.

Numeralia in ginta finalem habent communem, sed frequentius longam, ut triginta, quadraginta.

B, D, T

In b, d, t, desinentia brevia sunt, ut ab, ad, caput.

E finita brevia sunt, ut

	mare		lege
	pene		scribe

Excipiendae sunt omnes voces quintae inflexionis in e, ut die, fide, una cum adverbiis inde enatis, ut

	hodie		quare
	quotidie		quadere
	pridie		eare, et
	postridie		similia

Et secundae item personae singulares imperativorum activorum secundae coniugationis, ut

	doce		mane
	move		cave

{U. iii.}

Producuntur etiam monosyllaba in e, ut

me		que
te	praeter	ve	coniunctiones encliticas
se		ne

Quin et adverbia quoque in e ab adiectivis deducta, longa sunt

	docte
ut	pulchre	quibus accedunt	ferme
	valde pro valide		fere

Bene tamen et male corripiuntur.

Postremo quae a Graecis per ϰ scribuntur, natura producuntur, cuiuscumque fuerint casus, generis, aut numeri

ut		Lethe		cete
		Anchise		Tempe

I finita longa sunt, ut

	domini	amari
	magistri	doceri
	mihi	ubi
praeter	tibi	ibi, quae communia sunt
	sibi

Nisi vero et quasi corripiuntur. Cuius etiam sortis sunt dativi et vocativi graecorum, quorum genitivus singularis in os breve exit, ut

	Palladi		Amarylli
huic	Phyllidi	o	Alexi
	Minoidi		Daphni

L finita corripiuntur, ut

	animal		mugil
	Hannibal		sol
	mel		consul

Praeter nil contractum a nihil. Et barbara quaedam in el, ut {n. p.}

	Michael		Raphael
	Gabriel		Daniel

N finita producuntur, ut

	Paean		Xenophon
	Hymen		non
	quin		daemon
		forsan		tamen
excipe		forsitan		attamen
		an		verumtamen etc.

Corripitur et in, cum compositis, ut

	exin		dein
	subin		proin

Accedunt iis et voces illae, quae per apocopen castrantur, ut

	men’		audin’
	viden’		nemon’

Nomina item in en, quorum genitivus inis correptum habet, ut

	carmen		pecten
	crimen		tibîcen.

Graeca etiam in on per o parvum, cuiuscumque fuerint casus, ut

nominativo		Ilion	accusativo		Caucason
		Pelion			Pylon

Quaedam etiam in in, ut Alexin, in yn, ut Ityn, in an quoque a nominativis in a, ut

nominativo		Iphigenia	accusativo		Iphigenian
		Aegina			Aeginan

Nam in an a nominativis in as producuntur, ut

Nominativo		Aeneas	accusativo		Aenean
		Marsyas			Marsyan

O finita communia sunt, ut {n. p.}

	amo		porro
	virgo		legendo, gerundium

Preter obliquos in o, qui semper producuntur, ut

huic		domino	ab hoc		templo
		servo			damno

Et adverbia a nominibus derivata, ut

	tanto	liquido	primo
	quanto	falso	manifesto etc.
praeter	sedulo	crebro	quae sunt communia
	mutuo	sero

Caeterum modo et quomodo semper corripiuntur.

Cito quoque, ut et ambo, duo, atque homo, vix leguntur producta.

Monosyllaba tamen in o producuntur, ut do, sto, ut et ergô pro causa.

Item graeca per ω, cuiuscumque fuerint casus, ut

haec		Sappho	huius		Androgeo	hunc		Atho
		Dido			Apollo			Apollo

R finita corripiuntur, ut

	Caesar		vir
	torcular		uxor
	per		turtur

Cor semel apud Ovidium productum legitur, ut molle meum levibus cor est violabile telis.

	far	ver
Producuntur etiam	lar	fur
	nar	cur
		compar
par quoque cum compositis, ut		impar
		dispar

Graeca quaedam in er, quae illis in ϰρ desinunt, ut {n. p.}

	Aer		character
	Crater		aether
	Stater		Soter

Praeter pater et mater, quae apud latinos ultimam brevem habent.

S finita cum vocalibus pares habent terminationes, nempe

	as
	es		os
	is		us

Primo as finita producuntur, ut

	amas		maiestas
	Musas		bonitas

Praeter graeca, quorum genitivus singularis in dos exit, ut

	Archas	genitivo			Archados
	Pallas				Pallados

Et praeter accusativos plurales nominum crescentium, ut

	Heros	Heroos	accusativo plurali		Heroas
	Phyllis	Phyllidos			Phyllidas

Es finita longa sunt, ut

	Anchises		doces
	sedes		patres

Excipiuntur nomina in es tertiae inflexionis, quae penultimam genitivi crescentis corripiunt, ut

	miles		dives
	seges		praepes
	aries		ceres
	abies		pes, cum compositis
	paries

Es quoque a sum una cum compositis corripitur, cuiuscumque fuerit modi, ut {n. p.}

	potes		prodes
	ades		obes

Quibus penes adiungi potest, una cum neutris ac nominativis pluralibus Graecorum, ut

	Hippomanes		Cyclopes
	Cacoethes		Naides

Is finita brevia sunt, ut

	paris		tristis
	panis		hilaris

Excipe obliquos plurales in is, qui producuntur, ut

	Musis		dominis
	mensis		templis

Item quis pro quibus, cum producentibus penultimam genitivi crescentis, ut

	Samnis		Samnîtis
	Salamis		Salamînis

Adde huc quae in eis diphthongum desinunt, sive graeca sive latina, cuiuscumque fuerint numeri aut casus, ut

	Simoeis		parteis
	Pyroeis		omneis

Et monosyllaba item omnia, ut vis, lis, praeter is et quis nominativo s, et bis apud Ovidium.

Istis accedunt secundae personae singulares verborum in is, quorum secundae personae plurales desinunt in îtis penultima producta, una cum futuris subiunctivi in ris, ut

audis		audîtis
velis	pluraliter	velîtis
dederis		dederîtis

Os finita producuntur, ut

	honos		dominos
	nepos		servos

Praeter compos, impos, et os osis, et graeca per o parvum, {n. p.} ut

	Delos		Pallados
	Chaos		Phyllidos

Us finita corripiuntur, ut

	famulus		tempus
	regius		amamus

Excipiuntur producentia penultimam genitivi crescentis, ut

	Salus	genitivo			Salûtis
	Tellus				Tellûris

Longae sunt etiam omnes voces quartae inflexionis in us, praeter nominativum et vocativum singularem ut huius, hae, has, o manus.

His accedunt etiam monosyllaba, ut

	crus		mus
	thus		sus etc.

Et graeca item per us diphthongum, cuiuscumque fuerint casus, ut

hic		Panthus	huius		Sapphus
		Melampus			Clius

Atque piis cunctis venerandum nomen Iesus.

Postremo u finita producuntur omnia, ut

	manu		Amatu
	genu		diu

Τελοσ.

Εὰνϰ̄̃σ Φιλομαθϰ́σ ἔσϰ̣ πολνμαθϰ̓ˈσ. {n. p.}

Londini

Ex officina Thomae Bertheleti typis impres. Cum privilegio ad imprimendum solum. Anno verbi incarnati.

MDXLII

	labes, labis		mater, matris
	pestis, pestis		cubile, cubilis
	vis, genitivo vis		caro, carnis

	Orpheus		Orphea, Ovidius Orpheon
	Orphei, vel Orpheos		Orpheu
	Orphei		Orpheo

	tus			doctus
praeteritum vero in	sus		ut	visus
	xus			nexus
futurum, alterum quidem in rus, ut		lecturus
alterum vero in dus, ut		legendus

The preterperfect tense singular

I have loved

isti, it.Pluraliter imus, istis, erunt vel ere