Batrachomyomachia

Document TypeModernised
CodeHom. 001
Typeprint
Year1580
PlaceLondon
Other editions:
  • diplomatic
  • semi-diplomatic

Batrachomyomachia,
id est Ranarum et murium pugna, latino versu donata ex Homero.

Christophero

Ionsono Medico Londinemsi interprete.

Horatius

de arte poetica. Nec verbum verbo curabis reddere fidus Interpres.

Londini.

Ex officina Thomæ Purfoote. 1580.


Distichon

Auctoris.

Miraris

mures versu mutire latino?

Desine:

noverunt doctius anteloqui.


Benevolo

lectori.

Virgili
versus aliquot adhibui in hac versione, lector, ubi res ferebat,
partim integros, partim intercisos: non quod aliter efferre non potui
(quid enim facilius?) sed quod, qui id pulchrius venustiusque fieret,
in promptu non habebam. Nec desvit auctoritas, qua adductus hoc
auderem, quum et idem Virgilius Enniana quædam usurpet ipse, et
multi multa ex aliis passim venemtur ad gratiam et ornamentum. Certe
purpurei hi panni sic assuti, tametsi nostram paupertam arguunt,
tamen hanc diligentiæ laudem habent opinor, ut et mentem Homeri
luculenter exprimere, et cum nostris non inconcinne cohærere
videantur. Nam et nos poêma iuxta tecum odimus, quod Nec
pluteum cædit, nec demorsos sapit ungues:
et Lucilii vetus illud præceptum agnoscimus, quo iubet, ne quid in
transcriptionibus hiet, sed Sint
lepide lexeis compostae ut tesserulæ omnes / Arte pauimento, aut
emblemate vermiculato.
Id quod nos, si non satis dextere prætistitimus in hoc opere, at
certe tamen conati sumus: nec verebimur, ne quis deinceps lege
plagiaria nobiscum agat, qui, quod est, aperte confitemur. Vale.


Ad
irrisorem quemcunque.

Ridiculum
est, inquis, Ranarum scribere pugnas.

Sit

sane: sed qui scripsit, Homerus erat.

Hunc

nemo ridet, nisi qui ridendus et ipse est,

Libertas

tantum nec ferit ulla virum.

Hinc

ego, qui Latiis volui celebrare Camænis

Mæonides

Graio quæ dedit ante stylo,

Vel

carui culpa, vel si culpandus, Homeri

Excusat

factum nomen e umbra meum.

Crede

mihi, tutum est peccare autoribus illis,

Per

qvos defendi criminal magna queant.

I

nunc, e vel me illæsum permitte iocari,

Vel

quem non audes, invide, læde prius.


Batrachomyomachia.

Huc

simul Aonias sacro de fonte sorores

Accitas

pro more voco: mea pectora firmet

Ille

chorus, dum grande recens modulator adorno

Carmen,

et opiatas suspiro attingere metas,

Martis

opus, variique movens discrimina belli.

Fert

animus canere, et totum vulgare per orbem

Muribus

in Ranas certamina quanta feroces,

Ardua

magnorum superantibus acta Gygantum.

Sic

fama est. Sed et hæc memoratur causa duelli.

Mus

olim sitiens, fælique pericula vitans

Mollia

vicina tingebat labra palude

Dulcis

aquæ potu gaudens. Hunc forte videbat

Stagnicola

imperio clarus, dehinc talia fatur:

“Unde

domo? Qui
te talem genvere parentes?

Omnia

dic hospes vere mihi, vera loquemtem

Ad

mea, sic, ut dignus eris, Palatia ducam,

Et

tibi dona dabo regalia amicus amico.”

“Quippe

ego, ne dubites, rex hic Physignathus omnem

Possideo

ditione lacum, Ranasque guberno:

Meque

pater Peleus, quem dignabatur amore

Hydromedusa

suo, genvit, labentia propter

Flumina,

qua pingues late Padus allvit agros.

Te

quoque non humilem, sed forti pectore Regem

Esse

reror, præstantem aliis, belloque superbum.

Ergo

age, dic nomenque tuum, patriamque genusque.”

Sic

ait: astolli mus contra talibus insit,

“Cur

genus exquiris nostrum, mortalibus æque

Atque

deis, ipsum; adeò super æthera notum?

Ille

ego Psicharpax Troxartæ filius, olim

Magnanimi

summique ducis: me mater et altrix

Instrue

lignorum per cœca tuguria ruris

Edidit

infantem, dapibusque assuevit amœnis,

Præmandens

tenero sicusque nucesque palato,

Lichomyle,

magno proles fata Pternotrocte.

Sed

tibi dissimilem frustra me poscis amicum:

Quippe

tibi inter aquas vita est, mihi sola voluptas

Humanas

gustare dapes, positoque camistro

Insidias

strvere, et ter coctum rodere panem.

Nulla

meos unquam liborum portiodentes

Sectio

nulla fugit pernæ, tucetaué crassa,

Aut

nuper pressi diuina coagula lactis,

Aut

diis optatum melitoma, aut denique quicquid

Uncta

solet mensis inferre popina secundis,

Cum

gula iam langvens bellaria poscit, e hospes

Iam

satur ad charos aufert quæ mittat amicos:

Nec

vitæ me turpis amor dare terra cœgit

Hostibus,

armato sed semper in agmine primus

Pugnator

cum strage fui: neque corpore quamquam

Sit

vasto, fugio ipsum hominem. Cui sæpe momordi,

Aut

digitum, aut calcem, per amica silentia noctis

Accedens

furtim, nec senserat ille dolorem,

Nec

morsu excussus nostro somnusque quiesve.

Sed

duo præcipue timeo, semperque timebo

Bubonem

et fælem, duo tetra ac tristia monstra:

Quin

et decipulam diram, mors unde dolosa est.

Sed

tamen et cunctis fælem: quæ sola nocendo

Plus

valet, observatque specus, nostrosque recessus.

Non

ego radices comedo, bulbosque, palustres:

Non

olus, aut fatuas betas, apiumve, sed iste

Ranarum

cibus est per ripam perque paludem. »

His

ita subridens contra Physignathus inquit:

« Nempe

quidem ventri tumultum impendis honorem:

Sunt

etiam et nobis non aspernanda vicissim

In

terra, inque lacu: nam sedes Iuppiter ambas

Hîc

saltent; Ranis dedit, illic corpora mergant.

Iam

site ignoti iuvat experientia veri,

Ne

dubita, in promptu est, humeris portabere nostris,

Incolumisque

meam, lætusque fereris in aulam. »

Sic

ait, et dorsum exhibuit. Mus
ocior Euro

Insilit,

atque agili figens vestigia saltu,

In

tenera cervice hæret portantis amici.

Ac

primum gaudebat ovans, dum littus haberet

Non

procul, et liquidis Ranam miratus in undis

Brachia

iactantem, succusantemque videret.

Ast

ubi iam fluctus sturgentes vidit, et imum

Misceri,

multaque suas aspergine setas

Defluere,

illachrymans, crinesque a pectore vellens

Clamat,

et heu vellet iam non temerarius esse.

Contrahit

in ventremque pedes, animoque labascit

Insoliti

terrore mali: terram optat, et undam,

Multa

gemens metuensque animo execratur abimo.

Tum

vero cauda, quasi remo, ducere longos

Inter

aquam tractus videas, portusque cupitos

Suspirare,

metu esanime et superantibus undis.

Quin

etiam tales inter suspiria voces

Edidit:

“Haud aliter Dictæas Taurus ad oras

Per

mare (credo equidem) tergo portabat amorem

Ipse

suum Europam, quam me iam ducit ad ædes

Rana

suas, dorso gestans, et corpore toto

Fluctibus

emergens: tanta est fiducia nandi.”

Vix

ea dicta, timor iam dicere plura parantem

Perculit

attonitum subito, faucesque repressit.

Ecce

malum, quo non aliud funestius ullum,

Hydrus

aquam sulcans mediis apparet in undis,

Involvitque

lacum spiris: quem ut vidit hiantem,

Collaque

crispantem squamantia, fugit amico

Iam

morti exposito Physignatus. Ipse sub undis

Mergitur,

atque hoste gaudet vitasse minacem.

Mus

desertus aquas extemplo fertur ad imas

In

caput: inde manu plangens, stridensque minutum,

Mergus

uti, iam subter abit, super inde recursans

Calce

ferit, fati sed enim fuga nulla propinqui est.

Ergo,

simul crines pessundare menbra madentes

Aegra

videt, casusque suos, mortemque paratam,

Flet

miser, ac tacito secum sic murmurat ore:

“Ne

spera immemores sceleris Physignathe tanti

Esse

deos, qui me excussum de corpore, tamquam

De

scopulo, mediis scelerate in volveris undis.

Nosti

equidem, qui, quantus eram, cursuque manuque,

Cæstuque

ac lucta: quæ te iam causa cœgit

Insidiis,

et fraude mala, non viribus ullis

Oprimere

incautum. Deus horum inspector et ultor.

Te

Mures, te Marte prement, tibi bella parantur

Acria ».

Sic dixit, vitamque efflavit. At
illum

Audiit,

herboso dum forte in litore sedit,

Lichopinax,

variterque ululans, rem Muribus omnem

Nulla

mora est, aperit. Mures crudelia postquam

Fata

Ducis didicere sui, sub pectore bilem

Concipiunt,

missoque iubent præcone vocari

Concilium

claras Troxartæ regis ad ædes,

Troxartæ

patris miseri, Psicharpaga propter

Hæredem

extinctum: cuius neque de more sepulchro,

Appulit,

at medio sit piscibus esca profundo.

Illi

ubi conveniunt primo de mane frequentes,

Illachrimans

plenum pulla Rex veste senatum passus

Intrat,

et iratus pro Nato talia fatur:

« O

proceres, quamquam a Ranis sum plurima

Solus

ego, tamen hæc omnes iniuria tangit.

Mene

igitur quisquam est infortunatior vno?

Qui

tres perdiderim natos, mæa viscera, quorum

Primus

ab infesta laniatus fæle, secundus

Artibus

humanis deceptus (flebile dictu)

Sævitia

atque dolo periit: hunc lignea pressit

Machina,

quæ miseris læthi via muribus una est.

Tertius,

ante alios, charus matrique mihique

Mergitur

in medio Ranarum a rege profundo.

Ergo

agite, arma citi capiamus, eamus in hostes

Armantes

galeis et pictis corpora scutis. »

Dixit,

et extemplo cœtum dimisit: at illos

Urget

ad arma furor mæstique oratio Regis.

Ac

primum furis firmissima vincla, fabarum

De

siliquis aptata, arant, quas ante cavarunt

Per

noctem mira cum sedulitate vorantes.

Tegmen

arundineum cedit thoracis in usum,

Quo

prius adversus fæles se armasse feruntur.

Proclypeis

lychni fundum, pro fortibus hastis

Ferratæ

tractantur acus, longissima tela.

Dat

galeam capiti corrosæ testa iuglandis.

Sic

itaque armantur Mures. Quæ cogita postquam

Res

Ranas inter ,liquidis grex omnis ab undis

In

litus coit, ut quæ sit sententia bello

Consultent:

trepidantque animis rumori bus auctis.

Dum

faciunt, procul ecce venit spectantibus illis

Tyroglypho

magno magnus satus Embasichytros

Præco,

manu gestans sceptrum, dein talia fatur:

« Nuncius

iratis ô Ranæ a Muribus adsum,

Ut

moneam armari actutum belloque parari:

Nam

videre in aquis Psicharpaga, vester ut illum

Prodiderit

princeps Pysignathus: ergo parate,

Si

qua sit offenso Ranis in pectore virtus.”

Hæc

vbi dicta, abiit: quæ postquam verba per aures

Descendere,

animos Ranarum et pectora turbant.

Tum

vero assurgens Rex indignantibus insit:

« O

socii (cœlum hoc et conscia sidera testor)

Nec

Murem occidi, nec me vidisse recordor

Quando

obiit. Certe ludens in littore, credo,

(Quid

ni etenim?) et Ranas stulto pueriliter ausu

Saltibus

effingens, sese submersit. At illi

Immerita

me cæde onerant: num ergo, quod instat,

Consilium

astutos, viresque paremus in hostes.

Ac

mihi si quæ animo potior sententia surgat

In

dubiis audire libet, capere arma frequentes

Vos

moneam, structaque acie prope littus in agro

Stare,

ubi subiectis clivus supra imminet undis.

Huc

quum se Mures educent agmine facto,

Nosque

petent armis, si quis generosior instet,

Hunc

simul in medium voluemus et arma paludem.

Artibus

his usos victoria certa sequetur:

Ponemus

lætum de Muribus inde trophæum. »

Vix

ea fatus erat, Ranæ se ad prælia cingunt.

Ac

primum maluis armant sua crura reuulsis,

Has

instar peronis habent:precordia circum

Appendunt

virides saga non ingloria betas.

Brassica

pro scuto est, pro casside concha paratur:

Hasta

fit enodis scirpus, iuncique palustres.

Hac

armatura incedunt prope littus ouantes,

Concutiuntque

hastas, atque iras pectore fumant.

Iuppiter

interea fulgentem invitat in aulam

Cœlicolas,

bellumque ferox belloque paratos

Ostendens

digito tantos, tam corpore vasto,

Tam

bene contortas vibrantes viribus hastas,

Quam

vel ///////im, minanesque Gygantes

Fama

refert, //// superos ad bella vocarent:

Suaviter

arridens, dixit: “Si numina Ranis,

Muribus

et sua sunt, dic tu castissima primum

Nata

mihi Pallas, quam partem vindice dextra

Afferis?

An Mures? Namque horum copia templo

Multa

tuo est, qvos nidor agit, dum victima fumat. »

Iuppiter

hæc: contra respondet virgo parenti.

“Ne,

quæso, ne chare parens, defendere mures

Cogar

in hoc bello. Mures mihi plurima semper

Damna

struunt, dum pingue sacros quod servit adignes

Elambunt

Lychins oleum, roduntque corollas

Ingrati.

Sed enim leuis hæc iniuria, mordet

Illa,

movetque magis: peplum quem sedula texens

Composui,

tenuem ducens per stamina tramam,

Hunc

illi erosum, multoque foramine ruptum,

Sartorisque

opera, precium qui posscat, egentem

Vastarunt:

sic æs alienum, impensaque crevit

Magna

mihi, exhausto frustra tot suptibus auro.

Iure

igitur Mures meritis pro talibus odi.

Nec

tamen idcirco Ranarum iura tuebor:

Nam

neque sunt Ranæ cordi mihi. Quippe reversam

Et

bello, et iamiam caput inclinare parantem

Molliter

in dulcem post multa negotia somnum,

Obstrepero

dormire sono me sæpe vetabant

Grande

coaxantes, perruperuntque quietem,

Turba

procax rixis, et seditione palustri:

Sic

caput mone dolens vigil insomnisque iacebam,

Dum

sua cristati recitarent carmina galli.

Verum

agite, absistant superi auxiliaribus armis,

Ne

quemquam e nobis conto iaculentur acuto:

Sunt

etenim tales, feriant ut vulnere Divos

Comminus

adversos, si quis Deus obvius ibit:

Sit

potius nobis stragem hic spectare voluptas. »

Sic

ait, ac reliqvos hac flectit protinus omnes

Voce

Deos. Ranæ
interea Murumque Phalanges

Descendunt

medium in campum, quo praevia belli

Hinc

atque hinc, duo præcones dant signa futuri:

////

vero Muscæ, lituisque tubisque potentes,

////eciere

animos, Marteque accendere cantu

////piunt.

Cælo dat signum Iuppiter alto,

Fulmineum

belli signum. Lichenora primus

Vulnerat

Hypsiboas, misso per viscera telo:

Ille

cadit pronus, verritque in pulvere crines.

Post

hunc, Troglodytes ferratæ cuspidis ictu

Peliona

ferit: tremit hasta in vulnere fixa,

Sanguis

abit venis, mors occupat ægra cadentem.

Tu

quoque Seutlæi cadis Embasichytre sub armis

Cæse

caput, cadis Artophagi Polyphone sagittis,

Qui

tibi confossa vitam ferus abstulit aluo.

Limnocharis

socium postquam expirare iacenten

Conspexit,

lapidem, iacvit qui forte, molarem

Tollit

humo vindex: quem dum rotat aera circum,

Troglodytem

media ferit in cervice superbum,

Ille

rvit tenebris fatali nocte subortis.

Lichenor

cupiens mortem pro laude pacifici,

Limnocharim

hostili nimium de strage ferocem

Obseruat,

certumque sibi collimat in ictum:

Nec

mora, pugnanti proiecta fortiter hasta

Transadigit

costas, inimicaque pectora rumpit.

Crambophagum

(qui iam sero fugiebat, et armis

Turpiter

abiectis, tutas properabat ad undas)

Insequitur,

post terga volans, velocior ipso,

Hasta

gravi contorta manu. Cadit ille cruentos,

Non

salit in latices, fusisque vulnere chordis,

Triste

iacet bibula spectrum resupinus arena.

His

super, accensus furiis Limnesius Heros

Tyroglyphum

evertit, ripaque obtruncat eadem.

Pternoglyphum

aspiciens vastum Calaminthius impar

Qua

via tuta fugit, mediisque illabitur undis

Aspide

proiecta. Sed non fugit inclitus armis

Hydrocharis,

regem qui occidit Pternophagonten

Sic

lapide excusso, totum ut de nare cerebrum

Proflveret,

fusumque hauriret terra crvorem.

Lichopinax

fortem prosternit Borborocætem

Incessens

iaculo, nox obrvit atra iacentem,

Vitaque

cum gemitu fugit indignata sub umbras.

Ut

videt hæc lati spaciosa per æqvora campi

Prassophagus,

curres venit, et pede raptat utroque

Præcipitemque

in aquas deturpa Cnissodioctem,

Nec

prius absistit, liquidis quam stramgulet undis.

Psicharpax

sociis cupiens succurrere lapsis,

Transfigit

stricto Pelusia viscera ferro,

Dixit,

at huic contra surgens Mars talibus insit.

O

pater, haud unquam Mars aut martoria Pallas

Liberet

exitio Ranas,seruetue cadentes:

Mitte

omnes, age, mitte deos: vel, si libet, illos

Excute

fulmineos perfractis nubibus ignes,

Quo

telo cecidit quondam Titanea pubes,

Quo

ferus Enceladus, quo cætera turba Gygantum.

Mars

ait hæc: manibus tum fulmina Iupiter aptat

Ac

primum tonitru quatit et tremefactat Olympum,

Inde

feras vibrat violent fulminis alas,

Arma

Iouis. Metuunt Ranæ Murumque phalanges,

Nec

tamen absistunt bello, sed fortius instant

Et

medio Ranas inimicam tollere gentem.

Qua

stamen auxilio rursus protexit amico

Cura

Dei, qui clade dolens, tristique ruina

Ranarum,

horrendo socios pius agmine misit

Retrogrados,

strabos, humeris enormiter amplis,

Testicutes,

glabros,obtortos, lurida qvorum

Terga,

quibus totis natura ex ossibus una est,

Ore

quibus forceps, curvos quibus unguis in hamos

Desinit

et cirros,facies fœdissima, nec non

Octo

pedes,tortæque manus,duo lumina pectus

Torua

tenemt, duo dissecto de vertice coni,

His,Cancri,nomen:

qui morsu abrumpere caudas

Muribus,atque

pedes satagunt,hastasque manusque:

Qvos

simul attonititam dira ac tristia dictu

Monstra

vident Mures, toto discedere campo,

Inque

fugam versi, solam hanc sperae salutem

Incipiunt:

serum componit uesper Olympum

Interea,

finemque facit bellique dieique.


Murium

Ranarumque nomina,ne quis in

iis

hareat,latine sic interpretamur.


Ranarum

nomina.

Lymnocharis

palude gaudens.

Peleus

lutosiis.

Physignathus

inflans buccas.

Hydromedusa

regina aque.

Hypsiboas

alte clamans.

Pelion

Intulentus.

Seutleus

betas edens.

Polyphonus

clamosus.

Crambophabu

caules vorans.

Limnesius

palustris.

Calamynthius

ab herba sic dictus.

Hydrocharis

aqua gaudens.

Borborocœtes

in luto cribans.

Prassophagus

porrum vorans.

Pelusus

cœnosus.

Craugasides

rixosus.

Prasseus

viridis ut porrum.

Pelobates

per lutum incedens.


Murium

nomina.

Psicarpax

micarum raptor.

Troxartes

panem vorans.

Lichomyle

lambens molas.

Pternotroctes

pernas rodens.

Lichopinax

quadras lambens.

Tyroglyphus

caseos cauans.

Embasichytros

in ollas irrepens.

Lichenor

caudam lambens.

Artophagus

pauem edens.

Troglodytes

cavernas intrans.

Pternoglyphus

pernas excauans.

Pternophagus

pernus edens.

Cnissodioctes

nidorem sectans.

Sitophagus

frumenta vorans.

Artepibulus

qui pani iusidiatur.

Meridarpax

particulas raptans.


Finis.

ToC