Batrachomyomachia,
id est Ranarum et murium pugna, latino versu donata ex Homero.
Ionsono Medico Londinemsi interprete.
de arte poetica. Nec verbum verbo curabis reddere fidus Interpres.
Ex officina Thomæ Purfoote. 1580.
Auctoris.
mures versu mutire latino?
noverunt doctius anteloqui.
lectori.
Virgili
versus aliquot adhibui in hac versione, lector, ubi res ferebat,
partim integros, partim intercisos: non quod aliter efferre non potui
(quid enim facilius?) sed quod, qui id pulchrius venustiusque fieret,
in promptu non habebam. Nec desvit auctoritas, qua adductus hoc
auderem, quum et idem Virgilius Enniana quædam usurpet ipse, et
multi multa ex aliis passim venemtur ad gratiam et ornamentum. Certe
purpurei hi panni sic assuti, tametsi nostram paupertam arguunt,
tamen hanc diligentiæ laudem habent opinor, ut et mentem Homeri
luculenter exprimere, et cum nostris non inconcinne cohærere
videantur. Nam et nos poêma iuxta tecum odimus, quod Nec
pluteum cædit, nec demorsos sapit ungues:
et Lucilii vetus illud præceptum agnoscimus, quo iubet, ne quid in
transcriptionibus hiet, sed Sint
lepide lexeis compostae ut tesserulæ omnes / Arte pauimento, aut
emblemate vermiculato.
Id quod nos, si non satis dextere prætistitimus in hoc opere, at
certe tamen conati sumus: nec verebimur, ne quis deinceps lege
plagiaria nobiscum agat, qui, quod est, aperte confitemur. Vale.
Ad
irrisorem quemcunque.
Ridiculum
est, inquis, Ranarum scribere pugnas.
sane: sed qui scripsit, Homerus erat.
nemo ridet, nisi qui ridendus et ipse est,
tantum nec ferit ulla virum.
ego, qui Latiis volui celebrare Camænis
Graio quæ dedit ante stylo,
carui culpa, vel si culpandus, Homeri
factum nomen e umbra meum.
mihi, tutum est peccare autoribus illis,
qvos defendi criminal magna queant.
nunc, e vel me illæsum permitte iocari,
quem non audes, invide, læde prius.
simul Aonias sacro de fonte sorores
pro more voco: mea pectora firmet
chorus, dum grande recens modulator adorno
et opiatas suspiro attingere metas,
opus, variique movens discrimina belli.
animus canere, et totum vulgare per orbem
in Ranas certamina quanta feroces,
magnorum superantibus acta Gygantum.
fama est. Sed et hæc memoratur causa duelli.
olim sitiens, fælique pericula vitans
vicina tingebat labra palude
aquæ potu gaudens. Hunc forte videbat
imperio clarus, dehinc talia fatur:
domo? Qui
te talem genvere parentes?
dic hospes vere mihi, vera loquemtem
mea, sic, ut dignus eris, Palatia ducam,
tibi dona dabo regalia amicus amico.”
ego, ne dubites, rex hic Physignathus omnem
ditione lacum, Ranasque guberno:
pater Peleus, quem dignabatur amore
suo, genvit, labentia propter
qua pingues late Padus allvit agros.
quoque non humilem, sed forti pectore Regem
reror, præstantem aliis, belloque superbum.
age, dic nomenque tuum, patriamque genusque.”
ait: astolli mus contra talibus insit,
genus exquiris nostrum, mortalibus æque
deis, ipsum; adeò super æthera notum?
ego Psicharpax Troxartæ filius, olim
summique ducis: me mater et altrix
lignorum per cœca tuguria ruris
infantem, dapibusque assuevit amœnis,
tenero sicusque nucesque palato,
magno proles fata Pternotrocte.
tibi dissimilem frustra me poscis amicum:
tibi inter aquas vita est, mihi sola voluptas
gustare dapes, positoque camistro
strvere, et ter coctum rodere panem.
meos unquam liborum portiodentes
nulla fugit pernæ, tucetaué crassa,
nuper pressi diuina coagula lactis,
diis optatum melitoma, aut denique quicquid
solet mensis inferre popina secundis,
gula iam langvens bellaria poscit, e hospes
satur ad charos aufert quæ mittat amicos:
vitæ me turpis amor dare terra cœgit
armato sed semper in agmine primus
cum strage fui: neque corpore quamquam
vasto, fugio ipsum hominem. Cui sæpe momordi,
digitum, aut calcem, per amica silentia noctis
furtim, nec senserat ille dolorem,
morsu excussus nostro somnusque quiesve.
duo præcipue timeo, semperque timebo
et fælem, duo tetra ac tristia monstra:
et decipulam diram, mors unde dolosa est.
tamen et cunctis fælem: quæ sola nocendo
valet, observatque specus, nostrosque recessus.
ego radices comedo, bulbosque, palustres:
olus, aut fatuas betas, apiumve, sed iste
cibus est per ripam perque paludem. »
ita subridens contra Physignathus inquit:
quidem ventri tumultum impendis honorem:
etiam et nobis non aspernanda vicissim
terra, inque lacu: nam sedes Iuppiter ambas
saltent; Ranis dedit, illic corpora mergant.
site ignoti iuvat experientia veri,
dubita, in promptu est, humeris portabere nostris,
meam, lætusque fereris in aulam. »
ait, et dorsum exhibuit. Mus
ocior Euro
atque agili figens vestigia saltu,
tenera cervice hæret portantis amici.
primum gaudebat ovans, dum littus haberet
procul, et liquidis Ranam miratus in undis
iactantem, succusantemque videret.
ubi iam fluctus sturgentes vidit, et imum
multaque suas aspergine setas
illachrymans, crinesque a pectore vellens
et heu vellet iam non temerarius esse.
in ventremque pedes, animoque labascit
terrore mali: terram optat, et undam,
gemens metuensque animo execratur abimo.
vero cauda, quasi remo, ducere longos
aquam tractus videas, portusque cupitos
metu esanime et superantibus undis.
etiam tales inter suspiria voces
“Haud aliter Dictæas Taurus ad oras
mare (credo equidem) tergo portabat amorem
suum Europam, quam me iam ducit ad ædes
suas, dorso gestans, et corpore toto
emergens: tanta est fiducia nandi.”
ea dicta, timor iam dicere plura parantem
attonitum subito, faucesque repressit.
malum, quo non aliud funestius ullum,
aquam sulcans mediis apparet in undis,
lacum spiris: quem ut vidit hiantem,
crispantem squamantia, fugit amico
morti exposito Physignatus. Ipse sub undis
atque hoste gaudet vitasse minacem.
desertus aquas extemplo fertur ad imas
caput: inde manu plangens, stridensque minutum,
uti, iam subter abit, super inde recursans
ferit, fati sed enim fuga nulla propinqui est.
simul crines pessundare menbra madentes
videt, casusque suos, mortemque paratam,
miser, ac tacito secum sic murmurat ore:
spera immemores sceleris Physignathe tanti
deos, qui me excussum de corpore, tamquam
scopulo, mediis scelerate in volveris undis.
equidem, qui, quantus eram, cursuque manuque,
ac lucta: quæ te iam causa cœgit
et fraude mala, non viribus ullis
incautum. Deus horum inspector et ultor.
Mures, te Marte prement, tibi bella parantur
Sic dixit, vitamque efflavit. At
illum
herboso dum forte in litore sedit,
variterque ululans, rem Muribus omnem
mora est, aperit. Mures crudelia postquam
Ducis didicere sui, sub pectore bilem
missoque iubent præcone vocari
claras Troxartæ regis ad ædes,
patris miseri, Psicharpaga propter
extinctum: cuius neque de more sepulchro,
at medio sit piscibus esca profundo.
ubi conveniunt primo de mane frequentes,
plenum pulla Rex veste senatum passus
et iratus pro Nato talia fatur:
proceres, quamquam a Ranis sum plurima
ego, tamen hæc omnes iniuria tangit.
igitur quisquam est infortunatior vno?
tres perdiderim natos, mæa viscera, quorum
ab infesta laniatus fæle, secundus
humanis deceptus (flebile dictu)
atque dolo periit: hunc lignea pressit
quæ miseris læthi via muribus una est.
ante alios, charus matrique mihique
in medio Ranarum a rege profundo.
agite, arma citi capiamus, eamus in hostes
galeis et pictis corpora scutis. »
et extemplo cœtum dimisit: at illos
ad arma furor mæstique oratio Regis.
primum furis firmissima vincla, fabarum
siliquis aptata, arant, quas ante cavarunt
noctem mira cum sedulitate vorantes.
arundineum cedit thoracis in usum,
prius adversus fæles se armasse feruntur.
lychni fundum, pro fortibus hastis
tractantur acus, longissima tela.
galeam capiti corrosæ testa iuglandis.
itaque armantur Mures. Quæ cogita postquam
Ranas inter ,liquidis grex omnis ab undis
litus coit, ut quæ sit sententia bello
trepidantque animis rumori bus auctis.
faciunt, procul ecce venit spectantibus illis
magno magnus satus Embasichytros
manu gestans sceptrum, dein talia fatur:
iratis ô Ranæ a Muribus adsum,
moneam armari actutum belloque parari:
videre in aquis Psicharpaga, vester ut illum
princeps Pysignathus: ergo parate,
qua sit offenso Ranis in pectore virtus.”
vbi dicta, abiit: quæ postquam verba per aures
animos Ranarum et pectora turbant.
vero assurgens Rex indignantibus insit:
socii (cœlum hoc et conscia sidera testor)
Murem occidi, nec me vidisse recordor
obiit. Certe ludens in littore, credo,
ni etenim?) et Ranas stulto pueriliter ausu
effingens, sese submersit. At illi
me cæde onerant: num ergo, quod instat,
astutos, viresque paremus in hostes.
mihi si quæ animo potior sententia surgat
dubiis audire libet, capere arma frequentes
moneam, structaque acie prope littus in agro
ubi subiectis clivus supra imminet undis.
quum se Mures educent agmine facto,
petent armis, si quis generosior instet,
simul in medium voluemus et arma paludem.
his usos victoria certa sequetur:
lætum de Muribus inde trophæum. »
ea fatus erat, Ranæ se ad prælia cingunt.
primum maluis armant sua crura reuulsis,
instar peronis habent:precordia circum
virides saga non ingloria betas.
pro scuto est, pro casside concha paratur:
fit enodis scirpus, iuncique palustres.
armatura incedunt prope littus ouantes,
hastas, atque iras pectore fumant.
interea fulgentem invitat in aulam
bellumque ferox belloque paratos
digito tantos, tam corpore vasto,
bene contortas vibrantes viribus hastas,
vel ///////im, minanesque Gygantes
refert, //// superos ad bella vocarent:
arridens, dixit: “Si numina Ranis,
et sua sunt, dic tu castissima primum
mihi Pallas, quam partem vindice dextra
An Mures? Namque horum copia templo
tuo est, qvos nidor agit, dum victima fumat. »
hæc: contra respondet virgo parenti.
quæso, ne chare parens, defendere mures
in hoc bello. Mures mihi plurima semper
struunt, dum pingue sacros quod servit adignes
Lychins oleum, roduntque corollas
Sed enim leuis hæc iniuria, mordet
movetque magis: peplum quem sedula texens
tenuem ducens per stamina tramam,
illi erosum, multoque foramine ruptum,
opera, precium qui posscat, egentem
sic æs alienum, impensaque crevit
mihi, exhausto frustra tot suptibus auro.
igitur Mures meritis pro talibus odi.
tamen idcirco Ranarum iura tuebor:
neque sunt Ranæ cordi mihi. Quippe reversam
bello, et iamiam caput inclinare parantem
in dulcem post multa negotia somnum,
dormire sono me sæpe vetabant
coaxantes, perruperuntque quietem,
procax rixis, et seditione palustri:
caput mone dolens vigil insomnisque iacebam,
sua cristati recitarent carmina galli.
agite, absistant superi auxiliaribus armis,
quemquam e nobis conto iaculentur acuto:
etenim tales, feriant ut vulnere Divos
adversos, si quis Deus obvius ibit:
potius nobis stragem hic spectare voluptas. »
ait, ac reliqvos hac flectit protinus omnes
Deos. Ranæ
interea Murumque Phalanges
medium in campum, quo praevia belli
atque hinc, duo præcones dant signa futuri:
vero Muscæ, lituisque tubisque potentes,
animos, Marteque accendere cantu
Cælo dat signum Iuppiter alto,
belli signum. Lichenora primus
Hypsiboas, misso per viscera telo:
cadit pronus, verritque in pulvere crines.
hunc, Troglodytes ferratæ cuspidis ictu
ferit: tremit hasta in vulnere fixa,
abit venis, mors occupat ægra cadentem.
quoque Seutlæi cadis Embasichytre sub armis
caput, cadis Artophagi Polyphone sagittis,
tibi confossa vitam ferus abstulit aluo.
socium postquam expirare iacenten
lapidem, iacvit qui forte, molarem
humo vindex: quem dum rotat aera circum,
media ferit in cervice superbum,
rvit tenebris fatali nocte subortis.
cupiens mortem pro laude pacifici,
hostili nimium de strage ferocem
certumque sibi collimat in ictum:
mora, pugnanti proiecta fortiter hasta
costas, inimicaque pectora rumpit.
(qui iam sero fugiebat, et armis
abiectis, tutas properabat ad undas)
post terga volans, velocior ipso,
gravi contorta manu. Cadit ille cruentos,
salit in latices, fusisque vulnere chordis,
iacet bibula spectrum resupinus arena.
super, accensus furiis Limnesius Heros
evertit, ripaque obtruncat eadem.
aspiciens vastum Calaminthius impar
via tuta fugit, mediisque illabitur undis
proiecta. Sed non fugit inclitus armis
regem qui occidit Pternophagonten
lapide excusso, totum ut de nare cerebrum
fusumque hauriret terra crvorem.
fortem prosternit Borborocætem
iaculo, nox obrvit atra iacentem,
cum gemitu fugit indignata sub umbras.
videt hæc lati spaciosa per æqvora campi
curres venit, et pede raptat utroque
in aquas deturpa Cnissodioctem,
prius absistit, liquidis quam stramgulet undis.
sociis cupiens succurrere lapsis,
stricto Pelusia viscera ferro,
at huic contra surgens Mars talibus insit.
pater, haud unquam Mars aut martoria Pallas
exitio Ranas,seruetue cadentes:
omnes, age, mitte deos: vel, si libet, illos
fulmineos perfractis nubibus ignes,
telo cecidit quondam Titanea pubes,
ferus Enceladus, quo cætera turba Gygantum.
ait hæc: manibus tum fulmina Iupiter aptat
primum tonitru quatit et tremefactat Olympum,
feras vibrat violent fulminis alas,
Iouis. Metuunt Ranæ Murumque phalanges,
tamen absistunt bello, sed fortius instant
medio Ranas inimicam tollere gentem.
stamen auxilio rursus protexit amico
Dei, qui clade dolens, tristique ruina
horrendo socios pius agmine misit
strabos, humeris enormiter amplis,
glabros,obtortos, lurida qvorum
quibus totis natura ex ossibus una est,
quibus forceps, curvos quibus unguis in hamos
et cirros,facies fœdissima, nec non
pedes,tortæque manus,duo lumina pectus
tenemt, duo dissecto de vertice coni,
qui morsu abrumpere caudas
pedes satagunt,hastasque manusque:
simul attonititam dira ac tristia dictu
vident Mures, toto discedere campo,
fugam versi, solam hanc sperae salutem
serum componit uesper Olympum
finemque facit bellique dieique.
Ranarumque nomina,ne quis in
hareat,latine sic interpretamur.
nomina.
palude gaudens.
lutosiis.
inflans buccas.
regina aque.
alte clamans.
Intulentus.
betas edens.
clamosus.
caules vorans.
palustris.
ab herba sic dictus.
aqua gaudens.
in luto cribans.
porrum vorans.
cœnosus.
rixosus.
viridis ut porrum.
per lutum incedens.
nomina.
micarum raptor.
panem vorans.
lambens molas.
pernas rodens.
quadras lambens.
caseos cauans.
in ollas irrepens.
caudam lambens.
pauem edens.
cavernas intrans.
pernas excauans.
pernus edens.
nidorem sectans.
frumenta vorans.
qui pani iusidiatur.
particulas raptans.